49. Культура Беларусі ў 40-80 гг 20 ст

Выкрываючы "ворагаў народа", органы дзяржбяспекі сфабрыкавалі "справу Саевича", абвінаваціўшы наркама адукацыі П.В.Саевича, за яго клопат пра беларускую школу, ў нацыяналізме, контррэвалюцыйнай дзейнасці і шпіянажы. У барацьбе з так званым "касмапалітызмам", нізкапаклонствам перад Захадам былі ашальмаваны шматлікія навукоўцы, у тым ліку выдатны савецкі генетык, прэзідэнт АН БССР А.Р.Жебрак. Уся сфера духоўнага жыцця грамадства - культура, літаратура, мастацтва, навука, адукацыя былі схільныя ідэалагічнаму дыктату партыі. А яна сваёй галоўнай мэтай ставіла ўслаўленне культу асобы Сталіна, барацьбу з "тлятворным" уплывам Захаду і з "перажыткамі капіталізму" ў свядомасці людзей. Сумную вядомасць атрымалі пастановы ЦК партыі "Пра часопісы "Зорка" і "Ленінград"(1946г.), "Пра рэпертуар драматычных тэатраў і мерах па яго паляпшэнні"(1946г.), "Пра оперу "Вялікае сяброўства" (1948г.) і іншыя, у якіх у рэзкай форме былі падвергнуты крытыцы асобныя творчыя працаўнікі і калектывы за "безыдэйнасць", "апалітычнасць", "нізкапаклонства" перад Захадам і г.д. Выкананне гэтых пастаноў закранула практычна ўсе кірункі мастацкай культуры Беларусі. "Ідэалагічна шкоднымі" былі прызнаны шэраг твораў беларускіх пісьменнікаў, паэтаў, літаратараў (К.Крапівы, А.Кучары, К.Буйло, В.Агиевича, М.Ларченко). Да "антынароднага фармалістычнага" кірунку аднесены сімфанічная паэма кампазітара Н.Аладова, 1-я і 2-я сімфоніі П.Подковырова, опера "Алеся" Е.Тикоцкого і г.д. У меншай ступені ідэалагічнаму дыктату былі схільныя выяўленчае мастацтва, архітэктура і скульптура. У цэлым жа, нягледзячы на ўсе цяжкасці, у першыя пасляваенныя гады былі дасягнуты вызначаныя поспехі ў аднаўленні і развіцці сістэмы народнай адукацыі, навукі, культуры, літаратуры і мастацтва. Жыццё патрабавала далейшых змен і дэмакратычных пераўтварэнняў у краіне.

У 70 - 80-е гг. галоўным чынам было завершана ўвядзенне ўсеагульнай сярэдняй адукацыі моладзі, сістэма прафесійна-тэхнічнай адукацыі (ПТВ) перайшла да падрыхтоўцы кваліфікаваных працоўных кадраў з сярэдняй адукацыяй. У 1970-1985 гг. развівалася сетка вышэйшых навучальных устаноў. Аднак у сферы вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі рост выпуску спецыялістау не заўсёды суправаджаўся паляпшэннем якасці іх падрыхтоўкі. Развіццё іх матэрыяльнай базы адставала ад патрабаванняў часу галоўным чынам з-за недастатковага фінансавання. Рэшткавы прынцып фінансавання працягваў захоўвацца і ў сферы культурна-асветнай працы. Творчасць шматлікіх дзеячаў літаратуры і мастацтва скоўвалася ўмяшаннем партыйнай наменклатуры.

Развіццё іх матэрыяльнай базы адставала ад патрабаванняў часу галоўным чынам з-за недастатковага фінансавання. Рэшткавы прынцып фінансавання працягваў захоўвацца і ў сферы культурна-асветнай працы. Творчасць шматлікіх дзеячаў літаратуры і мастацтва скоўвалася ўмяшаннем партыйнай наменклатуры.

50. Утварэнне рб

Працэс стварэння РБ быу абумоулены распадам СССР. На прыканцы 80-х гг абвастраюцца сац-экан и палит крызисы, саюзныя рэсп-ки пачынаюць абяуляць аб сваим дзярж сувер-це. Пытанне аб суверэнітэце Беларусі было вырашана 27 ліпеня 1990 г.-Вярх. Савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзярж суверэнітэце Бел ССР. Мэта - забеспячэнне свабоднага развіцця і дабрабыту грамадзян рэспублікі. Носьбітам суверэнітэту краіны і адзінай крыніцай дзяржаўнай улады абвяшчаўся бел народ, на тэр-і рэспублікі абвяшчалася вяршэнства Канстытуцыі і законаў Бел-й ССР. Па сутнасці гэта азначала спыненне дзейнасці ў Беларусі саюзных законаў. У канцы 1990 г. і пачатку 1991 г. заключ дагаворы аб супрацоўніцтве Бел-і ў розных сферах з Расіяй, Украінай і Казахстанам. СССР прадпрымае спробы па заключ новага саюзнага дагавора. У сак 1991- рэф-м па пытанню заахав-ня СССР(3/4 удзельникау выск за). Аднак распад СССР паскорылі падзеі, якія адбыліся ў Маскве(жнивеньски путч) з 18 па 21 жніўня 1991 г. Група вышэйшых дзярж асоб стварылі Дзяржаўны камітэт па надзвычайнаму становішчу, абвясцілі аб хваробе М. Гарбачова і пераходзе ўсёй улады ў свае рукі. Партыйнае кіраўніцтва спрабавала з дапамогай войскаў, МУС і КДБ падавіць дэмакратычныя рухі і аднавіць таталітарны рэжым у СССР. Апазіцыя па прыкладу Масквы правяла ў Мінску дэманстрацыю і мітынг. У Мінску група з 25 дэпутатаў вышэйшага заканадаўчага органа ўлады рэсп-кі прапанавала склікаць 5-ю нечарговую сесію Вярхоўнага Савета БССР, прыняты Закон «Аб наданні статусу канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярхоўнага Савета Беларускай ССР аб дзярж сувер-це БССР»(25 жниуня) і пастанова «Аб забеспячэнні паліт і эканам самастойнасці Бел-ай ССР». 3 17 па 19 верасня адбылася 6-я нечарговая сесія Вярхоўнага Савета, на якой разглядаўся Закон «Аб назве БССР» (РБ-назва), абвешчаны законы «Аб Дзярж сцягу РБ», «Аб Дзярж гербе РБ»(герб Пагоня, флаг бел-чырв-бел). Старшынёй Вярхоўнага Савета на альтэрнатыўнай аснове быў выбраны прафесар БДУ С. Шушкевіч. 8 снежня 1991 г. у Белавежскай пушчы, у рэзідэнцыі «Віскулі» (кіраўнікі Беларусі, РФ, Украіны падпісалі Пагадненне аб стварэнні СНД. СССР спыніў сваё існаванне. Пазней да их далучылися иншыя сав-я рэсп-ки, акрамя Прыб-х. 1991-1994- працуе Канстытуцыйная камисия выник: 15 сакавіка 1994 г. Вярхоўны Савет РБ прыняў новую Канстытуцыю. Беларусь абвяшчалася унітарнай дэмакратычнай сацыяльнай дзяржавай, якая валодае вяршэнствам і паўнатой улады на сваёй тэр-і. Уводзицца пасада прэзидэнта. Выбары першага прэзідэнта былі прызначаны на 10 чэр. 1994 г.(6 кандыдатау;

Бел абвяшч уніт-й дэм-й сац-й дзярж-й, якая валодае вяршэнствам і паўнатой улады на сваёй тэр-і. Уводзицца пасада прэзидэнта. Выбары І прэзідэнта былі прызначаны на 10 чэр. 1994 г.(6 кандыдатау; у ІІ тур выйшлі АГЛу і Кебіч(прэмер-мін) ). Ужо ў першыя гады незалежнасці былі зарэгістраваны 29 паліт партый і 7 грам-паліт ру-хаў. У 1994 г. парламент прыняў закон аб паліт парты-ях, які гарантаваў грамадзянам нашай краіны права свабоды паліт поглядаў і актыўнага ўдзелу ў паліт жыцці. Рэферэндумы 1995 і 1996 гг. У пачатку 1995 г. была створана падпарадкаваная Прэзідэнту скразная вертыкальная структура, якая ўключала выканаўчыя і распарадчыя органы як у цэнтры, так і на месцах, строга цэнтралізаваная сістэма дзярж кіравання. Між тым у грамадстве працягваліся паліт-я рознагалоссі і барацьба. Важным этапам барацьбы паміж урадавымі коламі і апазіцыяй сталі парламенцкія выбары, прызначаныя на 14 мая 1995 г. Для ўдзелу ў выбарах апазіцыйныя партыі арганізавалі перадвыбарны блок, аднак перамагчы на выбарах не здолелі. Прэзідэнт ініцыіраваў правядзенне ў адзін дзень з парламенцкімі выбарамі рэсп рэферэндуму. Па ўсіх чатырох пытаннях (аб наданні рускай мове роўнага статусу з беларускай; аб увядзенні новых Дзярж сцяга РБ і Дзярж герба РБ; аб адабрэнні дзеянняў Прэзідэнта, накіраваных на эканамічную інтэграцыю з РФ; аб унясенні змяненняў у Канст-ю РБ, якія прадугледжвалі магчымасць датэрміновага спынення паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета Прэзідэнтам РБ у выпадках сістэматычнага або грубага парушэння Канст-і). У чэрвені 1996 г. Прэзідэнт унёс у Вярхоўны Савет прапанову аб рэферэндуме па пытаннях, якія датычыліся ў тым ліку і артыкулаў, замацаваных у Канст-і. 24 лістапада 1996 г. адбыўся другі рэсп-кі рэферэндум. Бел ператваралася ў прэзідэнцкую рэсп-ку. Прэзідэнт з'яўляецца гарантам Канст-і, правоў і свабод чалавека і грамадзяніна. Сфарміраваны двухпалатны парламент — Нац сход, які з гэтага часу складаецца з Палаты прадстаўнікоў і Савета Рэс-кі. 2 красавіка 96- пагадненне аб стварэнні супольнасці Бел і Рас, праз год 2 крас 97 ператвар у саюз Бел і Рас. 8 снеж 99- падпіс дагавор аб ствар саюзнай дзярж Бел і Рас. На парламенцкіх выбарах 2000г. насельніцтва падтрымала палітыку Прэзідэнта. У 2001 г. Прэзідэнт Беларусі А. Лукашэнка быў абраны на новы тэрмін. 17 кастрычніка 2004 г. адбыліся выбары ў Нац сход РБ, праходзіў рэсп-кі рэферэндум аб зменах у Канст-і, якія далі права А. Лука балаціравацца ў прэзідэнты трэці раз. 2010-яшчэ адзін рэф-м.