20.3. Шарт[ои амали нарх[ои савдои бозори xа[онb

Дар инкишофи робита[ои беруни иrтисодb ва бо маrсади дуруст тартиб додани стратегияи савдои бозори xа[онb, омeзиши шарт[ои зерини харидуфурeши ма[сулот, ба монанди ФАС, ФОБ ва СИФ а[амият дорад. Гарчанде ки тарзи амали умумии он[о дар мавзeъ[ои системаи нархи иrтисоди бозоргонb ва стратегия[ои нархгузорb омeхта шудаанд, мо[ияти асосии он[о вобаста ба маrсади омeзиши масъалаи xорb ошкор шуданаш афзалиятнок [исобида мешавад.

Дар таxрибаи савдои xа[онb маrоми му[имро шарти ФАС (FAS – “озод аз киштb”) иxро мекунад. Дар он шарт[ои аввалини молфурeшb инъикос гардида, тартиби кашондан ва фурeши ма[сулот дар бозори савдои xа[онb муайян мешавад. Харидуфeрeши ма[сулот бо шарти ФАС фурeшандаро вазифадор мекунад, ки аз [исоби rувва ва маблаuи худ молро то киштии харидор дар мe[лати муrарраршуда оварда расонад. Харидор сари ваrт ма[сулотро ба киштb бор карда, [амаи хароxот[оро ба зиммаи худ мегирад. Аз [амин ла[за xавобгарb оид ба талафёбии мол аз фурeшанда ба харидор мегузарад. {ангоми бо шарти ФАС фурeхтан ба он нархи бевосита ва дигар хароxот[о оид ба кашондан ва то ба киштb овардани ма[сулот дохил мешавад. Шарти ФАС [ангоми бо ро[и о[ан кашондани ма[сулот мо[ияти иrтисодии “Франко-истго[и равона” – ро касб мекунад.

Бо аломати ФОБ (FOВ “озод дар киштb”) шарт[ои аввалини тартиби фурeш ва хариди мол дар бозори савдои xа[онb муайян карда мешавад. Тавассути он [исоби ба нарх дохилшавии хароxот оид ба кашондан, фуровардан ва ба киштb бор кардани ма[сулот муайян мегардад. Дар ваrти бо наrлиёти ро[и о[ан кашондани мол ФОБ ба шарти харидуфурeши “франко – вагон” мутобиrат мекунад.

Харидуфурeш бо шарти ФОБ фурeшандаро вазифадор менамояд, ки бо rувва ва маблаuи худ молро то ба киштb (вагон) оварда бор кунад. Дар ин [олат ба он нархи бевоситаи ма[сулот ва [амаи хароxот[ои то ба киштb (вагон) бор кардани мол дохил мегардад. Тамоми xавобгарb оид ба ниго[ доштани [олати ма[сулот, вайроншавb ва талафёбии он ба зиммаи фурeшанда гузошта мешаванд. Сифат[ои мол [ангоми rабул дар [уxxат[ои махсус - “софи коносамент” (ша[одатномаи rабул ва кашондани бор бо ро[и обb, ки онро борфиристонанда ба со[иби киштb меди[ад) инъикос меёбанд.

20.4. Та[лили таxрибаи танзими давлатии нарх[ои xа[онb

Омeзиш ва та[лили таxрибаи танзими давлатии нарх дар хориxа дар системаи нархгузорb мавrеи му[имро ишuол менамояд.

Та[лили xараёни танзими давлатии нарх[ои xа[онb нишон меди[ад, ки дар Амрико нарх[ои танзимшавандаи давлатb аз 5 то 10% - ро ташкил намуда, сат[и нарх[ои баъзе намуд[ои озуrаворb,ба монанди гандум, xуворимакка, биринx, uаллаи чорво, арахис, пахта ва тамоку бо воситаи муомилот[ои гаравгонb, ки аз фермер[о харида мешавад, ниго[ дошта мешавад. Нархи ма[сулот[ои аз шир тайёр гардида, амсоли маска, панир, ва орди шир бо тариrи аз фермер[ои коркарди он[оро харидан ниго[ дошта мешавад. {укумат барои ниго[ доштани сат[и пасттарини нарх[ои гаравонb кафолат меди[ад. Дар ин мамлакат яке аз равия[ои му[имтарини сиёсати давлатb, аз он xумла ниго[дории нарх инкишоф ёфтааст.

Маълум гардид, ки дар Япония 20% нархи мол[ои истеъмолb танзимшаванда буда, [укумат нархи биринx, гандум, гeшт ва ма[сулоти ширb, тариф[ои мусофиркашонb бо ро[и о[ан, истифодаи гази табиb ва rувваи барrро танзим менамояд.

Дар Фаронса нарх[ои танзимшаванда барои ма[сулот[ои кишоварзb, тариф[о ба истифодаи гази табиb ва rувваи барr, хизматрасонии наrлиётb истифода бурда мешаванд. Дар ин xо назорати давлатии нарх ни[оят xиддb ба ро[ монда шудааст. Дар танзими давлатии нарх вазифаи масъулро назоратчиёни но[ия[о иxро мекунанд. Истеъмолкунандагон дар xараёни назорати давлатии нарх наrши му[имро мебозад.

Ба танзими давлатии нарх дар дигар давлат[ои xа[он а[амияти xиддb дода шудааст. Дар Австрия нарх[ои танзимшаванда 10% ташкил карда, шикастпора[о, партова[ои металлии сиё[, ашёи формасевтb, доруборb, rувваи барr, гази табиb, гармкунак[о, тамоку, намак, телефон ва телеграф xорb гадидаанд. Назорати давлатии нарх ба зиммаи маrомот[ои ма[аллb гузошта шудааст. Барои вайрон кардани интизоми давлатии нарх xарим[ои иrтисодb ситонида мешавад.

Инчунин, дар Швейтсария rариб ба 50% ма[сулот[о (uалла, лаблабуи rанд, мол[ои бофандагb, бози[ои бачагона, асбоб[ои мусиrb), дар Рум, Канада ва Испания мутаносибан ба 20% ва 10% ба ма[сулот[ои истеъмолb нарх[ои танзимшаванда муrаррар шудаанд.

Дар Австрия танзими давлатии нарх дар асоси rонун дар бораи нарх, rонун дар бораи картел[о ва rонун бар зидди демпингb гузаронида мешавад. Аз тарафи давлат таrрибан 10%-и нарх[о ба танзим (дору, барr, газ, гармиди[b) дароварда мешаванд. Парламенти мамлакат нархи тамоку, ма[сулоти тамокугин, намак, тариф[ои хизматрасона[ои алоrаи телефонb, барrb ва наrлиёти ро[и о[анро муrаррар менамояд. Вазорати иrтисодиёти Австрия [уrуr дорад, ки дар мe[лати 6 мо[ ба [ар як намуди ма[сулот ё хизматрасонb нарх[ои танзимшавандаро, xорb намояд.

Тибrи rонуни давлатb rариб 50%-и нарх[ои ма[сулоти молии кишоварзии (uалладона, лаблабуи rанд, рапс, шир) Швейтсария ба танзим дароварда мешавад. Нарх[ои маълумотb ба гeшт xорb гардидааст. Rисман нарх[ои ма[сулот[ои бофандагb ва сарулибос танзим карда мешавад. Нархи ма[сулот[ое, ки ёрии пулb расонида мешавад, ба назорати давлатb гирифта мешавад. Маrомоти махсуси давлатb оид ба назорати нарх амал менамояд.

АДАБИЁТ: 5, 10, 15, 16, 20, 21, 24, 27, 30, 47, 54.

Савол[ои тести оид ба санxиши дониши донишxeён:

Оид ба мавзeи «Шарт, омил[о ва танзими нарх[ои xа[онb»

1. Мавrеи фаъолияти беруниrтисодb:

а) омил[ои дохила ва беруна

б) рушди иxтимоию иrтисодb

в) xараёни озодшавии муносибат[ои тиxоратb ва нархгузорb

г) инкишофёбии муносибат[ои молию пулb

u) тараrrиёти со[а[ои саноат ва кишоварзb

2. Мазмуни нархи савдои бозори xа[онb:

а) нархи ма[сулоти содирот ва воридотшаванда

б) арзиши ма[сулоти со[а[ои гуногун

в) нархи ма[сулот[ои истеъмолb

г) арзиши байналмиллалии ма[сулот

u) ифодаи пулии арзиши байналмиллалии мол

3. Инкишофи фаъолияти беруниrтисодb:

а) таrсимоти байналмиллалии ме[нат

б) мазмуни нуrта[ои а, в, г, ва u-ро дар бар мегирад

в) [осилнокии ме[нат ва тараrrиёти саноат

г) истифодаи техникаи [озиразамон

u) истифодаи технологияи [озиразамон

4. Омил[ои нарх[ои xа[ониро муайянкунанда:

а) дохилb, берунb ва арзиши хориxа

б) арзиши хориxии ма[сулот ва шарт[ои фурeши ма[сулот

в) rобилияти харида тавонистани истеъмолкунанда

г) [олати муомилоти пул ва сиёсати корхона[о

u) арзиши хориxb, шарт[ои фурeш, rобилияти харидорb, [олати

муомилоти пул, сиёсати нархb

5. Шарт[ои умумии амали нарх[ои xа[онb:

а) раrобати бозори xа[онb

б) вазъи бозории байналмиллалb

в) инкишофёбии xараёни бо [ампайвастшавии иrтисодb

г) раrобати бозори xа[онb, таносуби талаботу пешни[оди

байналмиллалb ва инкишофёбии xараёни бо [ампайвастшавии

иrтисодb

u) дар нуrта[ои а, б, в ва г овардашуда