18. Переведите с турецкого языка на русский следующие предложе­ния:

1. Üç arkadaş pencerenin önünde duruyor 2. Ahbabımın arabası şimdi binamızın arkasındadır 3. Kitabım masanın içinde, gazetem de masanın üstündedir. 4. Bütün bunlar aramızda... 5. — Kapının önünde kimse yok mu? -- Evet, kapının önü boştur. 6. (Benini) yanımda o çok uzundur. 7. Gel yanıma. Kimsin? Burada ne yapıyorsun? 8. Okulumuzun arkası bir bahçedir (Okulumuzun arkasında bir bahçe var). 9. Kedi sedirin altında mı? 10. Bu sandalyenin arkası pek alçaktır. 11. Binaya arka kapıdan gir. 12. --Hokka nerede? — Dolabın yanın- da. — Sağında mı, solunda mı? — Dolabın solunda. 13. Üst kata çık. Oradalar. 14. Çocuk evin arkasından çıkıyor.

15. Dolabın üstüne çık. Tablon oradadır. 16. Ön sırada üç beş kişi oturuyor. 17. Adam, önüne bak! 18. Kız arkasına bakıyor. 19. Arkamızdan gelme, önümüzden git.

19. Переведите на турецкий язык следующие предложения:

1. Около стола — стул, рядом со стулом ничего нет. 2. Лам­па, конечно, над столом. 3. Фотография — на белой стене. 4. Чернильница в портфеле? — Нет, в столе. 5. Перед ма­стерской никого нет. - - Ты взгляни внутрь. 6. На верхнем этаже нет комнаты № 653. 7. Кто, интересно, стоит за ним? 8. Кто-то идет за нами. 9. Кошка вылезает из-под софы. 10. Все это, разумеется, между нами. 11. Линейка? Положи (bırak) на шкаф. 12, Рядом с институтом библиотека.

СЛОВАРЬ

1. gerek —1) (lâzım) — нужно,

надо; 2) (lüzum) — нужда, необходимость g. li — нужный, необходимый

2. bakmak — 1) смотреть, глядеть;

2) наблюдать, заниматься

3. başlamak — 1) начинаться;

2) (с дат. п) начинать

4. beklemek —ждать, ожидать

5. bitmek — кончаться

6. çalışmak - 1) трудиться;

2} стараться

ders(in)e çalışıyor — он гото­вит уроки

7. çıkmak — !) выходить, выез-

жать; 2) подниматься (куда)

8. Dinlenmek (istirahat etmek) —

отдыхать: dinlenme (istirahat) — отдых

9. dönmek — 1) возвращаться;

2) вертеться, оборачиваться 10. durmak— l) стоять, пребы­вать; 2) оставаться

И. gelmek— идти, приходить, приезжать, прибывать

12. girmek — I) входить, въезжать;

2) поступать

13. gitmek— I) ищи, ехать; 2) ухо-

дить, уезжать

14. istemek— 1) хотеть, желать;

2) просить, требовать

15. kalkmak —вставать, подни-

маться

16. kalmak — оставаться, задер-

живаться

17. konuşmak — разговаривать

(говорить о чём-л. )

18. okumak— 1) читать; 2) учиться 19. oturmak — 1) сидеть, садиться;

2) жить, проживать

20. yapmak — делать

21. yazmak — писать

22. etmek— (вспом. гл. ) делать

23. yardım — помощь, поддержка

у. etmek — помогать

24. artık — уже, же, отныне, впредь,

больше (не)

25. doğru — прямой, прямо, прав-

да, правый, правильный (-о), daha d. su — точнее говоря

26. eğri (iğri) — кривой, изогнутый

27. boş — пустой, свободный

28. dolap (bı) — шкаф, комод

29. alt — 1) низ, дно, 2) нижний

30. arka— 1) задняя сторона, спи-

на, спинка, 2)задний 31. iç—1) нутро, внутренность, 2) внутренний

32. ön —1) перед, передняя часть;

2) передний

33. üst— 1) верх, верхняя часть,

поверхность, 2) верхний

34. üzer — верх, поверхность

35. yan — 1) бок, сторона, 2) боковой

36. yapı (bina) — здание, строение,

постройка

37. baş — 1) голова, вершина, на-

чало, 2) главный, старший, grup başı — староста группы, yaşlı başlı — степенный

38. kent (şehir/hri) — город başkent — столица

39. merkez — центр

40. yakın — близкий (с дат. п. )

41. uzak — 1) далекий, дальний,

2) (и исх. и дат. ) далеко

42. sabah — утро s. ları — по утрам

43. akşam — вечер (ранний) bu а. — сегодня вечером a. ları — по вечерам

44. herkes — каждый (= все)

45. yaya — пеший, пешком

46. yani — то есть, а именно

47. bulunmak — находиться

48. görgü — 1) (tecrübe) опыт-

(ность), 2) такт, этикет g. lü — 1) (t. -li) опытный, 2) тактичный

49. profesör — профессор

50. kendi — 1} свои, 2) сам

51. iş — дело, работа,

işine bakmak — заниматься своим делом

52. zaman— время, her z. — все время

53. cadde — проспект, улица 54. köprü — мост

55. havuz — бассейн, пруд

56. halen — в настоящее время

57. Türkçe — 1) турецкий язык;

2) по-турецки

58. ingilizce — 1) английский

язык, 2) по-английски

59. vakit (kti) — время

v. im yok — у меня нет времени

60. erken — рано, ранний

61. bazı — некоторый

62. veya (yahut) — или

63. kişi — человек, лицо

64. çalışkan — старательный,

прилежный

65. tembel — ленивый, лентяи

66. örnek— 1) (misal) пример,

образец, 2) образцовый

67. hem — к тому же, да и., hem... hem... —и и

68. disiplin —- дисциплина, d. -li —дисциплинированный

69. anık(istidatlı) — способный,

одаренный

70. kolay— легкий, нетрудный;

легко

71. her — каждый, всякий

h. gün — каждый день h. sabah — каждое утро

h. akşam — каждый вечер h. zaman — все время h. hangi bir— какой-либо

72. memnun — (с исх п) довольный

73. ancak — только лишь, однако

72. gramer — грамматика

73. güç — трудный, трудно (ona) g. geliyor — дается (ему)

с трудом

76. devam — продолжение

d. etmek —l) продолжаться), 2) посещать (школу)

77. köpek — собака

Примечания:

1. Падеж, которого требует тот или иной глагол, в большинстве слу­чаев без труда определяется по русскому эквиваленту Например beklemek, istemek, yapmak, yazmak — переходные глаголы (управляют винительным падежом, иногда в сочетании с дательным «писать» — что, кому или зачем), глаголы konuşmak и okumak являются переходными лишь в одном из своих значений Дательным падежом управляют глаголы bakmak, çalışmak, girmek, yardım etmek, частично также başlamak («начинать»), çıkmak («подниматься» — куда, однако, «выходить» — откуда), devam etmek, dönmek, gelmek, gitmek, oturmak («жить» и «сидеть» — где, но «садиться» — куда) Особого внимания требуют к себе глаголы başlamak и devam etmek, поскольку их русские эквиваленты («начинать», «про­должать» — что) являются переходными глаголами

2 Турецкие глаголы движения выявляют не конкретный способ совер­шения действия, а только его общую идею и направленность по отноше­нию к говорящему Это демонстрируют глаголы çıkmak, gitmek, gelmek, girmek и др. Например, глаголам gitmek и gelmek могут соответствовать русские «идти», «ехать», «плыть», «лететь» и т п, однако первый глагол указывает на удаление, а второй — на приближение (к говорящему) Иног­да эквивалентом gitmek могут быть глаголы «приходить», «приезжать», например «когда он туда придет » (направляясь туда, «он» удаляется от говорящего)

3. Между herkes и her «каждый» то различие, что первое слово никогда не бывает, а второе всегда является определением какого-либо имени (ср herkes — «каждый» (=все) и her insan — «каждый человек»)

4. Местоимение kendi в значении «свой» обязательно требует при­ соединения к определяемому имени какого-либо аффикса при­ надлежности (ср (ben) kendi evimde — «(я) в своем доме »), в зна­ чении «сам» оно само присоединяет указанные аффиксы (kendim — «я сам», kendin — «ты сам», müdürün kendisi — «сам директор»)

5. Слова zaman и vakit во многих случаях синонимичны, но только vakit может обозначать время как объект принадлежности (ср «у меня много (мало) (нет) времени»).

6. Слово bazı субстантивируясь, принимает аффикс принадлежности bazısı/bazıları — «некоторые (из них)» Это же следует сказать о чис­лительном bir biri (также birisi) — «некто, один» или «один из них», birimiz — «один из нас» и т д

7. В союзах veya и yahut (еще: veyahut) нет оттенка альтернатив­ ности (либо — либо, «белое или черное»), присущего союзу yoksa.

8. Слово kişi более всего используется как счетное слово (beş kişi, on kişi), но может также иметь перед собой качественные определения (ср. «знающий человек», т. е. «знаток»)

9. Слово gerek употребляется в позиции: а) сказуемого (gitmek gerek(tir) или lâzımdır — нужно идти) или б) подлежащего (buna gerek(lüzum) yok или bunun gereği (lüzumu) yok —в этом нет необ­ ходимости), а слово gerekli — в позиции определения (gerekli şeyler —

нужные вещи).

Словообразовательный аффикс -lı (-li, -lu, -lü) обозна­чает обладателя того, что выражено исходным именем.

ПРИМЕР: görgülü, tecrübeli —опытный; görgü, tecrübe —опыт.

Аффикс -h может присоединяться к целым словосочета­ниям: üç kat —три этажа+ lı = üç katlı (yapı) —трехэтаж­ное (здание); beyaz tavanlı oda — комната с белым потол­ком.

(О втором значении аффикса -lı см. урок 7-Й).

Текст и диалог Okulumuz

Bu dört katlı yapı (bina) okulumuzdur. Okulumuzun iki yapısı vardır. Baş yapımız budur. Kentin (şehrin) merkezine yakındır. Öbürü çok uzak. Bu binaya ben her sabah yaya geliyorum. Okulumuzun müdürü (rektörü), yani yönetmeni, çok görgülü bir profesördür, ikinci katta, kendi odasında çalışıyor. Akşamlan da burada. Her zaman, her gün okuldadır. Bütün gerekli işlere o bakıyor.

Baş yapımızın önünde büyük bir cadde vardır. Her iki yanında, yani sağında ve solunda, iki köprü (Daha doğrusu, bunların biri köprü, biri de estakat). Binamızın arkası da bir bahçe. O bahçenin içinde bir havuz da vardır.

Ben halen birinci sınıfta okuyorum Türkçe ve ingilizce'ye çalışıyorum. Boş vaktim (vaktim) azdır. Okula her gün oldukça

erken geliyorum. Saat sekizde artık enstitüdeyim. Derslerimiz saat sekizde, bazı günler de saat onda başlıyor. Öbür yapıda bunlar dokuzda veya (yahutta)on birde başlıyor.

Grupumuzda altı kişiyiz. Grapumuzun bütün öğrencileri çalışkan. Fakat başka (diğer) gruplarda tembel talebeler de yok değildir (=var). Grupbaşımız Bazil Semyonov bize örnektir. Görgülü ve disiplinli bir öğrenci. Daha bir Öğrencimizin soyadı Muratov. O da bize örnek (misal). Hem çalışkan, hem de çok anık (istidatlı).

Türkçe kolay değildir. Çok çalışmak gerek (lâzım). Ben ancak akşamları biraz dinleniyorum. Öğretmenimiz bizden memnun, ancak arkadaşım Nikolâ'dan hiç de memnun değildir. Türkçe'nin grameri ona pek güç geliyor. Dostum Muratov arasıra ona yardım ediyor.

Şimdi saat on bir. Herkes dersanededir. Dersimiz devam ediyor. Dersanemiz oldukça geniştir. İçinde beş masa, bir dolap ve altı yedi sandalye var. Derslerde biz Türkçe okuyor, yazıyor ve konuşuyoruz. Şimdi bütün Öğrenciler oturuyor, ancak Nikolâ yazı tahtasının önünde. Ne yapıyor? Yazıyor. Nereye? Yazıtahtasına. Öğretmenimiz pencerenin yanında duruyor, işimize bakıyor. Masasının üstünde bir kitap, bir defter ve birkaç yaprak kâğıt vardır.

İşte dersimiz bitiyor, herkes kalkıyor, dersaneden çıkıyor. Hiç birimiz burada kalmak istemiyor. Artık bir numaralı salona gidiyoruz. Ne bekliyorsun, sen de beraber gel.

A. Bana bak! Sen buranın öğrencisi misin?

B. Öğrenciyim. Ne var?

A. Şey..

B. Kapının yanında ne bekliyorsun? Okula girmek mi istiyorsun? Peki, gir. Şimdi üst kata çık.

A. Nasıl yani?

B. Yaya, doğal.

A. Niye çıkıyoruz? Gereği var mı? Üst katta ne var?

B. Dersaneler.

A. Ne yapıyorsunuz dersanelerde?

B. Ne mi yapıyoruz? Çalışıyoruz tabiî. Yazıyor, okuyor, konuşuyoruz. Bak. Bugün birinci dersimiz işte bu odada.

A. Saat kaçta başlıyor.

B. Saat dokuzda,

A, Ya bitiyor?

B. Dersler mi? İkide. Arkamdan gir de otur.

A. Nereye?

B. Şuraya. Sen okulumuza yakın mı oturuyorsun?

A. Oldukça uzak. Kentin (şehrin) merkezinde. O ne? Bir köprü mü?

B. Evet. Orası da bir cadde. Uzakta bir sinema var.

A. Buralarda bir havuz yok mu?

B. Okulumuzun arkası küçük bir bahçe. İçinde bir havuz da var.

A. Okulunuzun yönetmeni kim?

B. Bir profesör. Çok görgülü.

A. Şimdi nerede?

B. Kendi odasında.

A. Odası bu katta mı bulunuyor?

B. Hayır, alt katta, daha doğrusu ikincide.

A. Peki, sizin burada işiniz ne?

B. Türkçe'ye çalışıyoruz. Türkçe kolay değil. Grameri bana güç geliyor.

A. Devam et. Öğretmenin tabiî senden memnun değil.

B. Pekde memnun değil, doğru. Doğru ama, ben çok çalışıyorum. Tembellerden değilim. İşim çok, boş vaktim yok.

A. Hiç dinlenmiyor musun?

B. Dinleniyorum doğal, fakat az.

A. Peki, anık öğrenci yok mu grupunuzda.

B. Biri var. Bize yardım ediyor. Grupumuzda beş kişiyiz.

A. Grvıpbaşınız mı o?

B. Hayır. Fakat herkese örnek. A. Şimdi burada mı?

B. Hayır. Bak. Butum masaların üstü boş. Neden? Odada kimse yok da ondan.

A. Ya masaların altında bir şey(ler) yok mı?

B. Orası da boş. Bak. Ancak benim çantam var. O da dolabın yarımda.

A. Dolabın içi de boş mu?

B. Yeter artık. Şimdi sen kalk, dön.

A. Nereye?

B. Alt kata. Enstitüden çıkmak gerek ya...

A. Neden? Ben biraz daha burada kalmak, biraz daha konuşmak istiyorum.

B. Yok! Saat dokuza geliyor. İş başlıyor.

A. Dokuzda mı çalışmaya başlıyorsunuz?

B. Evet. Sen de dinlenmeye git.

A. Teşekkür ederim. Allaha ısmarladık, arkadaş.

B. Güle güle, aslanım. Herhangi başka bir gün gel.

УПРАЖНЕНИЯ