23. 20 Гасыр башы прозасы турында сойлэгез (г.Схакый, г.Ибрахимов, ф.Эмирхан, ш.Камал х.Б.)

XX гасырның үзенчәлеге, беренче нәүбәттә, социаль тетрәнүләр, сугышлар һәм революцияләрдән гыйбарәт. Ул бигрәк тә Русия составына кергән халыклар тарихында ачык чагыла. Бу чорга алар капитализм ныгый барганда, милли азатлык хәрәкәтләре көчәйгәндә аяк бастылар.

Татар әдәбияты XX гасырга барлык жанрлары формалашкан, мәгърифәтчелек реализмын уңышлы үзләштерә барган хәлдә килеп керде. Беренче рус революциясеннән соң илдә туган шартлар аның тизлек белән үсеп китүенә юл ачты. Шуннан соңгы 10—15 елда татар әдәбияты һәм тематикасы, һәм сәнгатьчәлеге белән яңа үрләргә күтәрелде. Иң мөһиме, кешенең җанын, рухын, иҗтимагый омтылышларын, җәмгыять тормышындагы урынын аңлауда зур үзгәреш барлыкка килде. XIX гасырда әдәби әсәрләрдә аңлы мәгърифәтле кеше үзәккә куела, кешенең шәхси бәхете аң-белемгә бәйләп карала иде. XX гасыр башындагы язучылар кешегә бәхетле булу өчен болар гына җитми икәнлегенә төшенделәр.

Беренчедән, кешенең асыл хасиятен табу һәм күрсәтү өчен иҗтимагый шартлар да мөһим роль уйный дип, икенчедән, кешенең яшәешендә милләтнең язмышы да зур урын тота дип, мәсьәләгә яңача карый башладылар. Гади-гадәти кеше образы әдәбиятның үзәгенә куелды. Аның борчу-шатлыклары, моң-зары, өмет-теләкләре киң чагылыш тапты. Шуның белән бергә, тормышны үзгәртеп кору, искелекләрдән котылу өчен, кеше көрәшче дә булырга тиешлеге ачык итеп куелды. Кыскасы, XX йөз башы әдәбияты кешенең яшәү фәлсәфәсен проблема итеп күтәрде. Кеше үзе өчен яшиме, ягъни аның шәхси бәхете мөһимме? Кеше әллә башкалар өчен дә яшәргә тиешме, аның халык бәхете өчен көрәшүе мөһимрәкме дигән сораулар куелды. Ләкин мәсьәләне нигездә соңгысы файдасына гына хәл итү Октябрь инкыйлабыннан соң барлыкка килгән совет әдәбиятында берьяклы үсеш алды.

XX йөз башында татар милли әдәбиятының ныклы нигезләрен салган, аның алга үсешендә магистраль юнәлешен билгеләгән язучылар сафында Г. Ибраһимов, Г. Исхакый, Ф. Әмирхан, Ш. Камал кебек шәхесләр дә бар. Аларның әсәрләрендә иң беренче чиратта милләт проблемасы киң яктыртылыш таба. Г. Исхакый бу өлкәдә аеруча зур уңышка ирешә. Аның “Ике йөз елдан соң инкыйраз”, “Ул әле өйләнмәгән иде”, “Зөләйха” кебек әсәрләре милләт, катнаш гаиләләр турындагы әсәрләргә мисал булып тора.

Г. Ибраһимовның әсәрләре гасыр башында тыелган була, бары тик 60нчы еллардан соң гына кабат басыла башлый. Аның иң данлыклы әсәрләреннән “Кызык чәчәкләр”, “Адәмнәр”, “Яш йөрәкләр”, “Тирән тамырлар”ын атарга була. Шулай ук Г. Ибраһимов публицистик язмалары белән дә билгеле.

24. Культура республики Татарстан в годы Великой Отечественной войны

В годы Великой Отечественной войны сражающейся культурой стала художественная культура. Из 64 писателей республики более половины ушли на фронт. В частях Действующей армии сражались Абдулла Алиш, Нур Баян, Юрий Белостоцкий, Ян Винецкий, Наби Даули, Муса Джалиль, Фатых Карим, Адель Кутуй и другие известные литераторы. 30 поэтов и прозаиков Татарстана, 22 журналиста республики отдали свои жизни за Родину.

Многие писатели республики работали в редакциях фронтовых газет, которые издавались на татарском языке. Такие газеты выходили на Северо-Западном, 1-м и 2-м Белорусском, Ленинградском, 1-ми 3-м Украинском, Воронежском, Волховском и некоторых других фронтах.

В конце июня 1942 г был ранен и попал в плен корреспондент газеты «Отвага» 2-й Ударной армии Волховского фронта Муса Джалиль. В заточении он написал цикл стихотворений «Моабитская тетрадь». После окончания войны две тетради, исписанные рукой поэта, оказались на Родине. В феврале 1956 г. М. Джалилю было присвоено звание Героя Советского Союза. Через год ему, первому среди поэтов, за цикл стихов «Моабитская тетрадь» была присуждена Ленинская премия.

Вдохновенным словом, пером сражались оставшиеся в тылу литераторы республики. При Союзе писателей ТАССР был создан специальный отдел агитации и пропаганды. В газетах постоянно публиковались статьи, очерки, зарисовки, показывающие героизм бойцов и тружеников тыла. Был подготовлен антифашистский сборник «За Отечество» и сборник эстрадного репертуара «Победа за нами».

Тема защиты Родины, патриотизма была ведущей в произведениях прозы и поэзии. В годы войны развитие получили музыкальное, театральное искусство республики. Татарскими композиторами в основном на военно-патриотическую тему было создано более 100 музыкальных произведений. Сражающимся искусством было и изобразительное искусство. Как и ряд композиторов, на фронт ушли многие художники. С первых дней войны в Казани издавались военные и политические плакаты, плакаты «Окна сатиры». В их создании участвовали Б. Альменов, Э. Гельмс, К. Овчинников, А. Прытков, А. Родионов, Р. Сайфуллин, Н. Сокольский, и многие другие видные художники.

Укреплению морального духа бойцов способствовали многочисленные письма и телеграммы. Их отправляли на фронт трудовые коллективы, отдельные граждане, дети.

Важную роль сыграло «Письмо татарского народа своим сыновьям и дочерям, сражающимся на фронтах Отечественной войны» от 5 марта 1943 г. В его подготовке участвовали видные литераторы республики, в том числе татарский писатель К. Наджми (литературную обработку русского перевода сделал К. Федин).

«Письмо татарского народа» вызвало поток ответных писем с различных фронтов. Бойцы клялись с честью выполнить свой воинский долг перед Родиной. Таким образом, фронту помогали все — и взрослые и дети, и рабочие, и творческая интеллигенция. Эта помощь выражалась в различных формах и была очень весомой. Опираясь на нее, бойцы шаг за шагом шли к победе

Переломной эпохой в истории татарского народа следует считать конец XIX - начало XX века. В период бурного развития буржуазных социально-экономических отношений и подъема национальной культуры была создана татарская идеология. Благодаря модернизированной системы образования, нормативного общенационального литературного языка, распространения книгоиздания и общенациональной периодической печати, вокруг татарского этноса возникло поле притяжения тюрко-мусульманских народов России, а также сформировалось ядро развития единой этнополитической наций. Эти процессы привели на рубеже XIX - XX вв. к становлению широкого тюрко-мусульманского политического движения, имевшего целью укрепить единство татарской нации и добиться национально-культурной автономии в рамках российского государства.