57. Казан карулы котерилисинин (1917 ж.) Қазақстанға тигізген әсері. Қазақстанда Кеңестер үкiметiнiң орнауы.

Уақытша өкіметтің халықтарға білім, жүмысшыларға 3 сағаттық жүмыс күні мен нан, шаруаларға жер, аз үлт өкілдеріне тендік бере алмауы, халықтың оның саясатына наразылығын күн сайын күшейте түсті. Осы наразылықтың нәтижесінде 1917 ж. 25 қазанда (7 қарашада) Петроградта қарулы көтеріліс жеңіп, саяси билік большееикгердің қолына кешті. Кэзан революциясын қазақ зиялыларының басым көпшілігі заңсыз акт деп санап, оған наразылықпен қарады. Петроградта қарулы мемлекеттік төңкеріс жүзеге асырылғаннан кейін Қазақстанда да өкімет билігі Кеңестер қолына ете бастады. Қазақстанда Кеңес екіметін орнату 4 айға, 1917 ж. аяғынан 1913 ж. наурызына дейін созылды. Биліктің Кеңестер қолына көшуі өлкенің пролетарлық революцияға дайын еместігінен, әлеуметтік-экономикалық және мәдени артта қалуынан, жергілікті жүмысшы табының большевикгік үйымдардың сан жағынан аз, ері елсіз болғандығынан, үлтаралық қатынастардың күрделілігінен шиеленісе түсті. Кеңес екіметінің Қазақстанда орнауына Ленин бастаған большевикгердің халыққа бейбітшілік, жүмысшыларға зауыт пен фабрика, шаруаларға жер, ұлттар мен ұлыстарға тендік пен бостандық беруге уедесі ез септігін тигізді.

58. II Букилказак съези. “Алашорда” автономиясынын курылуы.

1913 ж. қаңтарда Кеңестердің III Бүкілресейлік съезі Ленин дайындаған ғЕңбекшілер мен қаналушы халықтар қүқықтарының Декпарациясын" қабылдап кеңестік үлт республикаларының федерациясын қүруға бағыт алып, езге үлттардың өзін-өзі билеу қүқы жоққа шығарылды. Осылайша вуелі 1913 ж. 5 қаңтарда Бүкілресейлік қүрылтай жиналысы, одан кейін 5 ақпанда Ташкент Кеңесі шешімімен Қоқанд шабуылмен алынып, Түрікстан автономиясы күшпен таратылды. Оқиғалардың бүлай дамуымен иАлаш" партиясы мен оның кесемдері келісе алмады. Олар Қазан революциясынан влде қайда бүрын Қазақстанның влеуметтік-экономикалық жвне саяси дамуына сай ездерінің бағдарламасының жобасын дайындаған болатын. Он пункттен түратын жоба 1917 ж. 21 қарашада ғҚазақ" газетінде жарияланды.

Жоба 1917 ж. 5-13 желтоқсанда Орынборда өткен екінші жалпықазақ съезінде талқыланып, қазақ автономиясы - 25 мүшеден түратын Алашорда үкіметі - Уақытша Халық Кеңесі қүрылды. Жаңа қүрылған үкіметтің құрамына 15 адам, Халық Кеңесі төрағасы болып Ә.Бвкейханов бекітілді. 10 орын Қазақстанда түратын орыс жвне басқа халықтар өкілдеріне қалдырылды. Съезд қазақ милициясын қүру жоспарын жасады. Оның врбір облыс бойынша белгілі бір сандық құрамы, уездер бойынша үйрету мен жабдықтау шаралары ескерілді. Бастауыш мекгептерде ана тілінде оқыту, қазақ тілінде двріс беретін орта мектеп, университет ашу, кітапхана ашу белгіленді. Жер Алаштың мемлекеттік меншігі деп шешілді.

59. Қазақстандағы ұлттық және кеңестік автономиялар (1917-1920 жж.).

60. Қазақ асср-нiң құрылуы. “қасср еңбекшiлерiнiң құқық декларациясы”.

61. Казакстандагы азаматтык согысы (1918-1920 жж.). Аскери коммунизм саясаты.

Большевиктердің жер-жердегі екіметті басып алуы, алғашқы шаралары құлатылған таптардың қарсылығын туғызды. 1918 ж. наурызда Орал казакгары көтеріліп Гурьевте, Оралда Кеңес екіметін құлатып, билікті ез қолдарына алды. Мамыр-маусым айларында Антанта елдерінің айдап салуымен Чехословак корпусы жергілікті контрреволюциялық күштермен бірігіп Петропавлды, Кекшетауды, Ақмоланы, Омбыны, Павлодарды, Семейді, Костанайды басып алды. Алаш Орда үкіметі Дутовпен, Омбыдағы Сібір уақытша үкіметімен, Самарадағы Күрылтай жиналысының Комитетімен одақтасып, Кеңес екіметіне қарсы шықты. Крстанайда, Ырғызда, Семейде ақгвардияшылардың көмегімен үйретілген алаш әскери полктері көп үзамай Қызыл Армияға қарсы шайқастарға қатысты.

Оларға қарсы Кеңестердің басшылығымен Казақстан елкесінде Кьізыл Армияның үлттық әскери белімдері қүрыла бастады. Осының салдарынан азамат соғысы жылдары біртұтас қазақ халқының екіге жарылуына тура келді. Бірте-бірте ақгвардияшылар басып алған жерлерде партизан қозғалыстары мен халық көтерілістері етек алды. 1919 ж. жазында қызу шайқастардың барысында Колчак армиясы екіге бөлінді. Олардың бір бөлігі Сібірге, екіншісі Түрікістанға қарай шегінді. Колчакгың "Оңтүстік армиясы" Түрікістан майданының Кызыл ескер белімдерінен тамыз айының екінші жартысында жеңілді. Солтүстік -шығыс Қазақстанның азат етілуі Орал майданының жойылуына алып келді. Енді Түрікстан майданының ескер бөлімдері солтүстік Жетісуға жеткізіліп, мүндағы қарсылықты тезірек басуға мүмкіндік еперді. Қазақстандағы азамат соғысының ең соңғы майданы - Солтүстік Жетісу майданы 1920 ж. наурызда жойылды.