2.10. Рим құқығы пәнінен Глоссарий (сөздік)

1. A verbis legis non est recedendum – заңның сөзінен кері шегінуге болмайды

2. Ab agendo – құқықтан айырылған, құқыққабілетті емес

3. Accessio cedit rei principali – керек-жарақ негізгі затпен бірге жүруі тиіс

4. Actori incubit onus probandi – дәлелдеу ауыртпалығы талапкерде болуы тиіс

5. Adoptio naturam imi tatur – бала асырап алудың табиғимен теңестірілуі (ер адам асырап алмады және жас айырмашылығы -18 жас болуы тиіс)

6. Aestimatio periculum fasit eius qui suscepit – сатуға затты қабылдап алған тұлға оқиға үшін де жауап береді

7. Applicatio est vita regulae – қолдану өмірдің ережесі болып табылады (ереже қолдану үшін пайда болады)

8. Apud iudicem – судья алдындағы сот процессі сатысы

9. Actio - талап

10. Actiones in rem – заттық талап

11. Actiones in personam – жеке талап

12. Actiones rei persecutoriae – мүліктік құқықтарды қалпына келтіруге байланысты талаптар

13. Actiones poenales – айып төлету талаптары

14. Actio mixtae – айып жѕне бұзылған мүліктік құқықтарды қалпына келтіруге байланысты аралас талаптар

15. Actiones populares – қоғамдық мүдделерге қойылатын талаптар

16. Actio directa – бастапқы талап

17. Actio utilis – туынды талап

18. Actio ficticiae – фикциясы бар талап, яғни жоқ айғаққа сілтеме жасайтын талап

19. Actiones stricti iuris – қатаң құқық талаптары

20. Actio Negatoria – негаторлық талап

21. Actio Publiciana – публициандық талап

22. Accessorium – қосымша заттар

23. Apromissio – кепілболушылық

24. ager publicus – мемлекеттік жер

25. Agnatio – отағасының билігіне негізделген туыстық; үй қожайынының билігіне бағыныштылық арқылы анықталатын туыстық байланыс

26. adoptio - alieni juris баланы асырап алу; 3 рет манципациялау жолымен жасалатын бала асырап алу түрі

27. Adulterium – жұбайылық адалдықты бұзу

28. Animus possidendi – иеленудің субъективтік элементтері

29. Appellatio – апелляция.

30. Apprehensio – жаулап алу

31. Arbiter – сот процесіндегі арбитр.

32. Arra – кепіл ақы, кепілпұл

33. Arrogatio – personae sui juris баланы асырап алу

34. Arrogatio – бала асырап алушы мен асырап алынушы арасында халық жиналысында жасалатын бала асырап алу түрі

35. Aсценденты - восходящие родные покойного. Қайтыс болған адамның әке-шешесі, ата-әжесі және т.б.

36. Bis de eadem re ne sit action – бір іс бойынша екі рет талап қойылмайды

37. Bona – барлық мүлік, меншік

38. Casus – жұмыс, іс; оқиға, жағдай.

39. Casus a nullo praestatur – оқиға үшін ешкім де жауап бермейді

40. Consensus fasit ius – келісім құқықты тудырады

41. Canon – ереже

42. Caput - құқыққабілеттілік

43. Cessio – цессио, алғашқы міндеттемені бұзбай несие берушіні өзгерту

44. Cives romani – рим азаматы

45. Cognati – қандас туыстар

46. Cognitor – процесс.

47. Colonus – бөтен жерді жалдаушылар

48. Commodatum – несие.

49. Condicio – шарт, жағдай.

50. Condominium – ортақ меншік

51. Constitutiones principum – жоғары дәрежелі магистрат (принцепстің) конституциясы

52. Consuetudo – әдет-ғұрып құқығы

53. Casus – оқиға

54. Contractus – талаппен қорғалатын шарт

55. Conventio – келісім

56. Compensatio – зачет-есепке жатқызу

57. Confusio – несие беруші мен борышқордың бір тұлғаға айналуы

58. Contractus litteralis – жазбаша шарт (литтеральды)

59. Condictiones – белгілі ақша сомасын немесе нақты заттарды алуға байланысты талаптар

60. Corpus possessionis – иеленудің объективтік белгілері

61. Contractus purus – мерзімсіз, талапсыз таза шарт

62. Culpa – кінә, салақтық

63. Cum manu – куйеуінің әйеліне билігін бекітетін заңды некенің алғашқы түрі

64. Cura - қорғаншылық

65. Cum manu mariti - әйелдің тәуелдігін бекітетін неке

66. Decret – төменгі сот инстанциясының шешіміне жауап түрінде берілетін император конституциясы

67. De facto – фактілік.

68. De jure – құқық бойынша, заңды құқығы бойынша.

69. Decurio – ежелгі Римдегі қала басқарушысы, Римдегі он солдаттан тұратын отрядтың басшысы.

70. Delatio hereditatis – мұраның ашылуы

71. Depositum – сақтау.

72. Десценденты - нисходящие умершего. Қайтыс болған адамның балалары, немерелері, шөберелері...

73. Datio in solitum – міндеттеменің орындалуын ауыстыру

74. Delegatio – міндеттемені субъектілерді ауыстыру арқылы жаңарту

75. Delicta – деликт (құқықбұзушылық)

76. Delicta publica – жария деликт

77. Delicta privata – жеке деликт

78. Depositio – сақтау, сақтауға міндеттеменің орындалу затын енгізу

79. Dianoia – ниет

80. Diminium non potest ese in pendenti – меншік иесінің құқығы тоқтата тұрылуы мүмкін емес

81. Dolus – қасақана

82. Dos – отбасы шығындарын жеңілдету үшін куйеуіне берілетін жасау

83. Dogma – рим сенатының бұйрығы.

84. Dominium – меншік.

85. Edicta magistratuum – магистрат эдиктісі

86. Edicta – жалпы міндетті император конституциясы

87. Exceptio – жауапкердің қарсылығы көрсетілетін формула

88. Expromissio – борышқордың тұлғасын өзгерту

89. Emphyteusis – ауылшаруашылық жер учаскесін мұрагерлікпен жалдау

90. Ex mala causa non oritur action – заңсыз мәміледен талап ету құқығы пайда болмайды

91. Ex iure quod est regula fiat – өмірде әрекет ететін құқықтан заңдылық қағидасы пайда болады

92. Ius utendi – иелік ету құқығы

93. Ius fruendi – пайдалану құқығы

94. Ius abutendi – билік ету құқығы

95. Ius possidendi – иелену құқығы

96. Ius vindicandi – талап ету құқығы

97. Ius conubii – рим некесіне тұру құқығы

98. Ius commercii – мүліктік қатынастардың субъектісі болу құқығы

99. Genus – топтық белгілерімен анықталатын заттар

100. Glossa viperino est quae corrodit viscera textus – жоққа шығаратын талқылау мәтіннің мазмұнын бұзады

101. Genus perire non censetur – топтық тоқтатылмайды (топтық затты жоғалтқан борышқор үшін)

102. Quasi ex contractu – квази-контракт

103. Quasi ex delicto – квази-деликт

104. Querela – шағым.

105. Familiae emptor - өсиетті орындаушы

106. Fideicomissa – өсиеттен бас тарту

107. Forum – сот; трибунал; юрисдикция; әділеттілік сұлтанат құратын орын.

108. Fisc – мемлекеттің, үкіметтің немесе патшаның қазынасы.

109. Furiosi – әрекетке қабілетсіздер.

110. Furiosus ad sentis loco est – ақылсыз хабар-ошарсызға теңестіріледі

111. Furtum – ұрлық; меншікке қарсы деликт

112. Lex – заң

113. Hereditas adimi non posse – қабылданған мұрагерлікті мұрагерден алып алуға болмайды

114. Heres – мұрагер.

115. Habitatio – бөтен үйде өмір сүру жеке сервитуты, бөтен біреудің үйінде өмір бақи тұру

116. Hereditas lacens – қабылданбаған мұра

117. Heres legitimus – заңды мұрагер

118. Heres ab intestatu – заң бойынша мұрагерлік

119. Heres ex testamento - өсиет бойынша мұрагерлік

120. Hostes – шетелдіктер.

121. Incognito – астыртын, бүркеніш есіммен

122. Institutiones – құқық тұралы оқұлықтар

123. Inuria - құқықбұзушылық.

124. Ius civile – ежелгі римнің ұлттық құқығы, цивильдік құқық

125. Ius gentium – барлық елдердің құқығы

126. Ius humanum – адамның құқығы

127. Iustus titulus – заңдылық негіз

128. Inaequale coniugium – толық емес неке, яғни тараптардың біреуі заңды некеде тұрмауы (конкубина)

129. Jura – құқықтар, заңдар

130. Jus – құқық, әділеттілік, заңнамалар

131. Jus gentium – халықтар құқығы, халықаралық құқық

132. Jus romanum – рим құқығы

133. Jus vitae ас necis - өмір мен өлім құқығы

134. Jus connubii – некеге тұру қабілеті

135. Ius – құқық, уәкілеттілік, құқық нормасы

136. Ius publicum –жария құқық

137. Ius privatum – жеке құқық

138. Ius civile – цивильдік құқық

139. Ius gentium – халық құқығы

140. Ius naturale – табиғи құқық

141. Iurisdictio – сот магистрларының әрбір жеке дауды шешу џшін сот процессін ұйымдастыру құқығы

142. In iure – магистрат алдындағы сот процессінің сатысы

143. Intentio – талапкердің талабы көрсетілетін формула бөлігі

144. Idnorantia legis neminem exusat – заңды білмеу кешіруге жатпайды

145. Impossililium null obligatio est – мүмкін еместі орындау міндеті болмайды

146. Jus publicum privatorum pactis mutari non patest – жария құқық қалыптарын жеке келісім арқылы өзгертуге болмайды

147. Lаtini - латындар

148. Legatum – үшінші тұлғалардың пайдасына белгілі бір әрекеттерді мұрагердің орындауы туралы өсиет

149. Lex - заң

150. Lex conrtactus – келісім шарттық құқық

151. Lex loci contractus – келісім шарттың жасалған орнының заңы

152. Lex loci delictis – қылмыс жасалған немесе зиян келтірілген орынның заңы

153. Legimitatio – заңдандыру, заңдастыру

154. Legem brevem esse oportet – заң қысқа болуы керек

155. Mandat – чиновниктерге берілетін нұсқау

156. Manumissio – құлды еркіндікке жіберу әдісі

157. Matrimonium – неке.

158. Moratorium – кейінге қалтыру, күшін тоқтата тұру

159. Mores maiorum – ата-баба дәстүрі

160. Mutuum – жалдау шарты

161. Novatio – міндеттемені жаңалау, новация

162. Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet – ешкім де өзінде бар құқықтан артық құқықты басқа біреуге бере алмайды

163. Non obligat lex nisi promulgata – заң жарияланбаса міндеттей алмайды

164. Non solius damni puto et lucri habendum rationem – тек зиян емес, пайда да ескерілуі керек

165. Nulla emptio sine pretio ese potest – бағасыз сатылуы мүмкін емес

166. Nullus videtur dolo facere qui iure suo utitur – егер де өзіне тиесілі құқықты қолданса, ешкім де қасақана жасаған болып саналмайды

167. Nisi fiat restitutio segultur condemnacio quanti ea res est – бастапқы қалпына келтіру болмаса, залалдың орнын толтыру орын алады

168. Occupatio - өзінде қалдыру мақсатымен заттарды ұстап қалу немесе алып алу, жаулап алу

169. Obligatio – міндеттеме

170. Obligatio naturalis – табиғи міндеттеме

171. Obligatio tollitur – міндеттеме тоқтатылады

172. Obligatio exstinguitur – міндеттеме өтеледі

173. Pacta sunt servanda – келісім шарттар орындалуы қажет

174. Paterfamilias – үй қожайыны

175. Patria potestas – әке билігі, үй қожайынының билігі

176. Permutatio – айырбас шарты

177. Persona grata – сенімді тұлға

178. Persona non grata – сенімсіз, күдікті тұлға

179. Personae sui juris - өз құқығындағы тұлға (тәуелсіз)

180. Personae alieni juris - өзгенің құқығындағы тұлға (тәуелді)

181. Persona – құқық субъектісі

182. Peregrini - перегриндар

183. Pignus, fiducia, hypothecam – кепіл түрі

184. Pactum – талап берілмейтін келісім

185. Possessio- иелену.

186. Possessio Iusta – адал иелену

187. Possessio Iniusta – адал емес иелену

188. Postumus - ұрпақтар

189. Pro herede gestio – фактическое вступление в наследство

190. Pretium – баға, ақша.

191. Privata – жеке шаруа, жұмыс

192. Privatum – жеке құқық

193. Proprietas - меншік

194. Prior tempore potior iure – кім уақыттан бұрынырақ болса, сол құқықта басымырақ болады

195. Res transit cum suo onere – меншік өзінде бар ауыртпалықпен бірге көшеді

196. Res – заттар.

197. Responsa prudentium – білгірлер жауабы

198. Res iudicata – сот шешімі

199. Restitutio in integrum – бастапқы қалпына келтіру

200. Res corporalеs – көзге көрінетін (денелік) заттар

201. Res incorporales – көзге көрінбейтін заттар

202. Res soli – қозғалмайтын заттар

203. Res mobiles – қозғалатын заттар

204. Res mancipi – манципациялық заттар

205. Res nec mancipi – манципациялық емес заттар

206. Res quae ipso usu consumuntur – тұтынылатын заттар

207. Res quae usu minuuntur – тұтынылмайтын заттар

208. Res in commercio - айналымдағы заттар

209. Res extra commercium – айналымнан алынып қалынған заттар

210. Rescript – жеке казустарға жауап ретінде берілетін император конституциялары

211. Rei Vindicatio – виндикациялық талап

212. Remissio debiti – борыштан босату

213. Servitus – сервитут

214. Servitutes Praediorum – жер сервитуты

215. Servitutes Personarium – жеке сервитут

216. Senatusconsulta – құқықтың қайнар көзі күшіне ие сенат қаулысы

217. Servi - құл

218. Servi res sunt – құлдар – ол заттар

219. Synallagma – міндеттемелік келісім-шарт.

220. Sine manu - әйелдің еркіндігімен бекітілген неке; әйелі мен күйеуі бір-біріне тәуелді емес заңды некенің екінші түрі

221. Servitus servitutis esse non potest – сервитутқа сервитут болуы мүмкін емес

222. Scire leges non hoc est verba earum tenere sed vim ac potestatem – заңды білу оның сөздерін сақтау емес, күші мен мағынасын білу керек

223. Si omnia quae oportuit observavit caret culpa – талап етілгеннің бәрі сақталса, кінә жоқ

224. Sponsalia – атастыру, некелесу

225. Societas – серіктестік шарты

226. Species – жеке заттар

227. Specificatio – басқа тұлғаға тиесілі бірнеше немесе бір заттан жаңа зат жасау, дайындау

228. Status familiae – отбасылық мәртебесі.

229. Status libertatis, status civitatis, status familiae – Римдегі еркін азаматтардың құқықтық жағдайының үш құрамы:

230. Status libertatis – еріктілік жағдайы

231. Status civitatis – азаматтық жағдайы

232. Status familiae – отбасылық жағдайы

233. Stipulatio poenae – тұрақсыздық төлемі

234. Substitutio – мұрагерді бекіту

235. Superficies – мұрагерлікпен берілетін және иеліктен шығарылатын бөтен біреудің жерінде ұзақ уақыт бойы пайдалануға құрылыс салу

236. Traditio - заттарды біреуден біреуге беру

237. Testamentifactio - өсиет қалтыру қабілеті (завещательная правоспособность)

238. Thesaurus – көмбе

239. Traditio – иеленуді беру

240. Tutela – қамқоршылық

241. Testamentum - өсиет

242. Testamentuum factio activa – белсенді өсиет қабілеттілік

243. Testamentum factio passiva – енжар өсиет қабілеттілік

244. Transmissio delationis – өзінің өліміне дейін мұраны қабылдап үлгермеген мұрагердің мұрагерін шақыруға байланысты мұраны қабылдап алу құқығының өтуі

245. Veto –тыйым салу.

246. Эдикт – халыққа бағытталған жалпы өкімдер

247. Узукапио (USUCAPIO) - иелену көнелігі (приобретательная давность)

248. Ususfructus – затты пайдалану және оның өнімін алу құқығы

249. Verbis obligatio – ауызша (вербальды) контракт