2.2 Бандитизм және қорқытып алушылық

Сот статистикасы және талдауы сот тергеу пракгиқасында қорқытып алушылық істерінің қауіпті пайдакүнемдік- күш қолданушылық қол сұғушылыққа айналып кету фактісін дәлелдеп көрсетіп отыр. Мұндай жағдайларда сипатына және қоғамдық қауіпті дәрежесіне байланысты қарақшылыққа, ал қейбір жагдайларда бандитизмге жақындайтындығын көруге болады. Бес-алты жыл бұрын қорқытып алушьшық күш қолданушының сипатын жоғалтып адцы. Қорқытып алушы хат жазу, телефонмен сөйлесу сияқты тікелей байланысудан жауаптылықтан қорқып қашады. Сонымен қатар, қорқытып алушылықгың нақгы және орындалуына алып келген жоқ. Қорқытып алушылық қоғамдық қауіптілік сипатына байланысты ұрлықпен тонаудың арасында көрініс табады. Қазіргі кезде қорқытып алушылық қарақшылықпен бір деңгейде тұр. Соңғы жылдары қарақшылық ашық дөрекі сипатта болып жүр. Ол қорқытушъшықтың нақты қолдану дәрежесі мен байланысты. Қорқытып алушылық қауіп төндірудің өте қауіпті формасын қолдануға алып келді (пәтерлер мен коммерциялық сату орындарын өртеу, автоқөліктерді жару, ауыр дене жарақаттарын келтіру, өлтіруге оқталу, өлтіру) егер жәбірленуші субъектінің қойып отырған талабын орындамаған жағдайда.

Сонымен қатар, қазіргі кездегі қорқытып алушы жеке әрекет жасамайды. Құқық қолданушылық пракгикасы қорқытып алушылық топтарының ұйымдасқандығын, тұрақтылығын, қаруланғандығын көрсетіп отыр және оларда қәсіпқойлық (профессионализм) элементтері қөрінуде.

Демек, қорқытып алушылық қоғамдық қауіптілік сипатына байланысты қарақшылықпен үйлестіріледі.

Сот тергеу практикасымен танысу бандитизм және қорқытып алушылықты айыру қезінде құқықтық бағалау қажеттілігі туындайды. Мұндай жағдайда қорқытып алушылық қаруы бар ұйымдасқан топ жасаған кезде орын алады. Ұйымдасқан қорқытып алушылық топтарының қарулануы әрине олардың жасайтын қылмыстарының қоғамдық қауіптілік дәрежесі зор. В.С.Минсқая дұрыс айтады: «топта қаруланғандықтың болуының белГісі қарақшылыққа арналуы, оны банда деп түсінуге негіз болмайды, оның қол сұғушылық объекгісін ықпал ету механизмі қорқытып алушылықта қүрделі болып табылады. Осыған байланысты қару қорқытып алушы мен жәбірленушіғе психикалық қүш қолдану қаупін қүшейту үшін қолданады.

Бандитизммен қорқытып алушылықтың үқсастықтары мен айырмашьілықтары қол сүғушылық объектісінен, субъективтік жағынан туындайтын белгілерінен көреміз.

Қылмыстық зандарда бандитизмде қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпте қарсы қылмыстар қатарына жатқызьшатыны мәлім.Егер бандалық шабуыддар меншік қатынастарына қол сұғушьшықпен байланысты болса, (қарақшылық пен қорқытып алушылықтың топтық объетісі) бірнеше белгілері арқылы тек қарақшылықпен ғана үйласпейді, сонымен қатар қорқытып алушылықпен де сәйкес келеді. Сондықтан сот осындай жағдайларды ажырататын критерийлерді қажет етеді.

ҚР Қылмыстық кодексінің 181 бабының диспозициясында қорқытып алушьшық құралы ретінде: мүлік, мүліктік құқық, мүліктік сипаттағы әрекеттер және т.б. Ал бандитизмде мүлікті иелену тек бір жәбірленушінің өзімен бірге, өзінің иелігіндегі мүліктер болып табылады. Бандитизмде күш қолдану, мүлікті иелену мақсатында қолданылады, ол қорқытып алушылық құрамында күш қолдану мүлікті беруден бас тартқаны үшін кек ретінде қолданылады .

Топтық қорқытып алушылықта мүлікті және өзгеде бағалықтарды беру арнайы талаптар жүргізілгеннен кейін жүзеге асырылады. Бүл екі акт арасында белгілі уақытта бөлініс туындайды.

Ю.Б.Мельникова және Т.Д.Устинова былай деді: «қорқытып алушьшықта мысалы, жеке мүлікті кінәлі өзі иеленбейді, ол оған жәбірленуші мен жүзеге асырыладың2.

Бандитизм мен топтық қорқытып алушьшық арасындағы айырмашылықты ашуға көмектесетін маңызды қүрьшымдық белгілерінің бірі болып қаруланғандық болып табьшады. Қару қолдану және қару ретінде басқа заттарды қолдану кез-келген қылмыста қауіпті болатыны мәлім, сонымен қатар қорқытып алушылық қылмыс құрамына да тән. Көп жағдайларда қару қолдану жәбірленушінің қарсьшасуын, қылмыскерге бағынбауын басып тастайды, өмір мен денсаулыққа қауіптілік дәрежесін өсіреді. Қылмыскерде өз күшіне деген сенімділік туындайды және өз кезегінде дөрекі әрекеттер жасуына өз септігін тигізеді.

Қорытынды

Ұйымдасқан қылмыстылықпен күресу проблемаларының ішінде ерекше орын алатыны, кең стек алған қоғамға қауіптілерінің бірі және кең көлемде қанат жайып отырғаны- бандитизм.

Бандитизмнің қоғамға қауіптілігінің ерекшелікгерін келесілерден көреміз:

а) Бір уақытта әртүрлі қоғамдық қатынастар тобына зиян келтіру мүмкіндігі немесе зиян келтіру;

б) Бұндай қылмыстық қызметпен айналысуға бірнеше адамдарды тарту;

в) Жоғары деңгейде ұйымдастырылған қарулы топтың (банданың) болуы және жоспарланып отырған қылмысқа мұқият дайындалуы;

г) Қылмыс жасаудың мақсаты бірнеше рет қару қолданып жүзеге асыру;

Бандитизм қоғамға қауіптілік дәрежесін айқындайтын фактор-бұл қылмыс түрінің даму тенденциясы. 1994 жылы бандитизм фактісі тіркелмеген, 1995 жылы-16, 1997 жылы-53, 1998 жылы-28, 1999 жылдың жарты жылдығында-32, 1999 жылы-58, 2005 жылы- 65, 2006 жылы- 78 оқиға тіркелген.

Қазақстанда бандитизм құрамы тек оқулықтардың кейбір тарауларында ғана көрініс тапқан, ал арнайы теоретикалық тұрғыдан бұл құрам мүлдем талданбаған.

ҚР әрекет етіп отырған қылмыстық кодексінде бандитизм үшін жауаптылық нормалары елеулі өзғерістерғе үшыраған: ҚазССР-нің Қылмыстық кодексімен салыстырғанда, ҚР Қылмыстық кодексінің 237 бабында бандитизм анықтамасы нақты көрсетілген, яғни тұрақты қаруланған топты құру; азаматтарға және мекеме үйымдарға шабуыл жасау мақсатында; бандада мүшелікте болу, шабуылдарға қатысу; алғаш рет сараланған құрам бандитизмнің өзінің қызметтік өкілеттігін пайдаланып жүзеге асыру;48

Республикамызда криминогендік жағдайдың қауіптілігі оның нашарлауы бандитизм үшін жауаптылыққа байланысты көптеген теоретикалық мәселелердің жасалуын қажет етеді. Ол банданың түсінігін нақтылау және оның мазмұнын құрайтын белгілерді анықтау, банданың қатысушылық жүйесіңде алатын орынын, бандитизмді саралау мәселелерін, басқа қылмыс құрамдарымен байланысын анықтауды талап етеді. Бандитизм арнайы субъектісін мұқият талдау қажеттіліктерін талап етеді.

Қолданылған нормативтік актілер мен әдебиеттер тізімі.

І.Нормативтік актілер:

1.1. К,Р Конституциясы. 1995ж. 30 тамыз.

1.2. ҚР Қылмыстық кодексі, 1997ж. І6-шілде.

1.3. ҚР Қылмыстық істер жүргізу кодексі, 1997 ж.16 желтоқсан.

Арнайы әдебиеттер:

Аминов Д.И. «О некоторых подходах к новым признакам организованных преступных групп в уголовном правең /Проблемы борьбы с организованной преступно-стьюхб.М.МП.МВД РФ. 1996,с150./7

С.Комиссаров«Уголовная ответственность за бандитизмңМ. 1983,с 19.10

М.А.Шнейдер «Иные государственные преступления. М.1959г с8.

Курс Советского уголовного права. т4. М. 1970 с!56.12

ҚР Қ.ІЖ.К Алматы 13 желтоқсан 1997ж.

Н.Буровина,Рагитов «Совокупность сложные составы и повторность преступленииң Советская юстиция М. 1982 с 12.14

Советское уголовное право, ч. Особенное, МГУ, 1982,с10915

[.Ю.Б.Мельникова, Т.Д.Устинова «Бандитизм -опасное преступление посягающее на за­конные права и интересы гражданң /Труды Академии МВД РФ 1995, с96./38

.Ю.М.Антонян. Взаимодействие личности и конкретной жизненной ситуации перед совершением преступленияң в кн: Механизм преступного поведения, коллектив авторов под редакцией В.Н.Кудравцева, М.1980 сЮО.

1.П.С.Дагелъ, Д.П.Котов «Субъективная сторона преступления и ее установлениең Воронеж. 1974г,с83.27

\1 .В.Коновалов «Что такое организованная преступная группаң /Законность/ 1993,№8,с27. 2.В.С.Комиссаров «Понятие бандитизма в уголовном правең Вестник Моск. Унив. Сер. 11 Право: 1990, №4, с45.39

12. В. С.Комиссаров. Уголовная ответственность за бандитизм. М.1983 с83.20

13.Г.А.Злобин, Б.С.Никифоров «Умысел и его формың М. 1972, с221.32

14. .А.Н.Трайнин «Учение о соучастиең М.1941, с82; П.И.Гримаев, Г.А.Кригер «Соучастие по советскому уголовному правуң М.1959, с98; П. Ф. Тельнов «Иные государственные преступле­нияң М. 1970, с32 и др.

15. «Понятие преступной организацией и ответственность ее участников по сов.уг.правуң автореферат диссертации канд.юрид.наук. М.1951, с20.

16. АнтонянЮ.М. «Взаимодействие личности и конкретной жизненной ситуации перед совершением преступления» МЛ, 980

17. Водько М.В. «Уголовно-правовая борьба сорганизованной преступностью» М.1999.

18. Гаухман А.Д. «Соучастие в преступлении» МЛ998.

19. Дагель П.С. Котов Д.П. «Субъективная сторона преступления и ее усто-новления» Воронеж 1974.

20. Злобин Г.А , Никифоров Б.С. «Умысел и его формы» МЛ 972

1. 1Жас-Алаш 22сәуір 2000 жыл

33