16.1. Інтрузівы. Марфалагічная класіфікацыя інтрузіваў

Інтрузіў – геалагічнае цела, утворанае ў выніку інтрузіі – пранікнення магмы ў горныя пароды з наступным яе застываннем. У залежнасці ад суадносін інтрузіўных цел з умяшчаючымі пародамі вылучаюць рассякаючыя глыбінныя інтрузівы, згодныя інтрузіўныя целы, інтрузівы змешаных форм, субвулканічныя інтрузіўныя целы.

Глыбінныя інтрузіўныя массівы, якія разрываюць умяшчаючыя пароды па разломах ці трэшчынах, завуцца рассякаючымі. Да рассякаючых глыбінных інтрузіваў адносяцца: баталіты, дайкі, магматычныя дыяпіры.

Баталіты – выцягнутыя ўздоўж тэктанічных структур інтрузівы памерамі большыя за 100 – 200 км², якія маюць пашыраную верхнюю частку і звужваюцца ўглыб. Асобныя часткі баталітаў маюць наступныя назвы:

- ксеналіты – магматычныя целы невялікіх памераў, якія знаходзяцца ў верхняй частцы баталіта;

- апофізы – вялікія целы клінападобнай формы, якія адыходзяць у бакі ад асноўнага інтрузіва; яны могуць быць згоднымі, ілжыва згоднымі або рассякаючымі адносна ўмяшчаючых парод;

- баталітавыя штокі – часткі вялікіх інтрузіўных цел у выглядзе стаўбападобных ізаметрычных форм;

- этмаліт (з грэчаскай мовы - варонка) – варонкападобнае інтрузіўнае цела, якое звужаецца ўніз;

- гарпаліт (з грэчаскай мовы - серп) – серпападобнае пакатае інтрузіўнае цела;

- сфеналіт (з грэчаскай мовы - клін) – клінападобнае інтрузіўнае цела, якое пашыраецца ўверх;

- хапаліт (з грэчаскай мовы – без формы) – бесформеннае інтрузіўнае цела.

Дайкі – трэшчыны (расколіны) ў горных пародах запоўненыя магматычнай масай. Дліна даек дасягае некалькіх дзесяткаў - соцен метраў, шырыня – 5 - 10 метраў. Жылы - трэшчыны (расколіны) ў горных пародах запоўненыя мінеральнай масай, якія звязаны з вылучэннем газавых вазгонаў і раствораў з магмы.

Дайкі бываюць простыя (запоўненыя адной пародай) і складаныя (шматразовае запаўненне магмай зменлівага складу); адзінкавыя і шматлікія (сістэма, група даек).

Дайкі бываюць:

-

Магматычныя дыяпіры (дыяпіравыя дайкі) – маюць выгляд разгорнутых у бакі даек. Сярод ніх вылучаюць:

- лафаліты (з грэчаскай мовы – грэбень) – грэбенепадобныя інтрузіўныя масівы;

- хаамаліты (з грэчаскай мовы – боб) – бобападобныя інтрузіўныя масівы складанай формы з моцна раздутымі бакамі;

- дыяпіравыя штокі – ізаметрычныя ў плане купалападобныя інтрузіўныя масівы;

- сталагмаліты (з грэчаскай мовы – кропля) –дыяпіравыя інтрузіўныя масівы, якія маюць форму перавёрнутай кроплі;

- пігмаліты – формы другасных пранікненняў магмы і кулакападобныя і тэлескопныя формы

- лінзавыя целы.

Інтрузіўныя масівы, якія маюць становішча абмяжоўваючых іх паверхняў паралельнае адносна слаёў акаляючых парод, завуцца згоднымі інтрузівамі.

Сілы – інтрузіўныя масівы, або межпластовыя целы пласцінападобнай формы. Іх магутнасць можа быць 600 – 900 м, а плошча – некалькі тысяч кіламетраў. Сярод разнастайных форм сілаў вылучаюць наступныя:

- хаматаліт – валападобны інтрузіў, утвораны ў выніку раздзмухання (па-руску – раздува) слаёў у перыферычных частках сілаў;

- лаккаліт – караваепадобнае інтрузіўнае цела, якое нагадвае шляпку грыба; дыяметр такога цела можа дасягаць 6 – 8 км, а магутнасць – 1 - 2 км;

- крыпталаккаліт – характарызуецца купалападобным падняццем слаёў над інтрузівамі.

Лапаліты – згодныя міжпластовыя сподакападобныя інтрузіўныя целы вялікіх памераў (сотні кіламетраў), якія маюць пляската-увагнутую форму. Лапаліты прымеркаваны да буйных прагінаў платформенных вобласцяў.

Факаліты – лінзападобныя інтрузіўныя целы невялікіх памераў (некалькі кіламетраў), прымеркаваныя да замкоў антыклінальных або сінклінальных складак.

Спалучэнне згодных і рассякаючых кантактаў інтрузіўных цел з акаляючымі парадамі ўяўляюць з сябе інтрузівы змешаных форм. Такія формы інтрузіўных цел завуцца яшчэ серагеннымі.

Серагенныя магматычныя дыяпіры маюць купалападобныя заканчэнні, згодныя кантакты з акаляючымі пародамі ў кроўле, але рассякаючыя кантакты на бакавых сценках.