Фараби м½раларыны» негiзi

°л-Фараби философиясыны» негiзi – аристотелизмдiк эманация туралы неоплатондыº iлiммен ½штастыру болып табылады. Оны» философиясыны» бiрегей, дербес сипатына ешкiм к¾мен келтiрмейдi. Негiзiнен идеалист бола т½рып, ¸л-Фараби материалистiк пiкiрлер де айтºан. М¸селен, ол е» жо¹ар¹ы д¾ниенi» бар екенiн ж¸не оны т¾йсiк арºылы танып-бiлуге болатынын мойында¹ан, адамны» жанын денемен байланысты ºара¹ан. Наº осы себептен де м½сылман дiн басылары философты дiннен безген деп те кiн¸ла¹ан.

Д¾ние, ¸л-Фарабидi» к¼зºарасы бойынша, материалдыº элементтерден º½ралатын заттардан т½рады. ²оз¹алыс – денелердi» ºасиетi. Заттарды» ¼зiнде ºоз¹алыс м¾мкiндiгi бар.

Сана туралы iлiм ¸л-Фараби философиясында¹ы ма»ызды жетiстiктердi» бiрi. Ол адамны» санасы мен болмысыны» бiрден бiр бастамасы º½дайды» º½дiретiмен бол¹ан деген объективтiк-идеалистiк т¾сiнiкке негiздеп, адамны» санасы мен болмысынды¹ы диалектикалыº бiрлiгiн ашты. °л-Фараби жер бетiндегi д¾ниеге iштей т¸н ж¸не д¾ниенi» за»дылыºтарын аныºтап отыратын “¸рекеттi сана” туралы т½жырым ½сынды.

°л-Фараби ¹ылымыны» методологиялыº м¸селелерiне ерекше м¸н бердi. “±ылымдарды» шы¹уы” деген трактатында ол ¹ылым дiнге т¸уелсiз деген т½жырым¹а с¾йендi. Таби¹ат ¼э алдына дербес, оны» себептерi ¼зiнi» сипаты бойынша таби¹и т¾рде болатынын атап к¼рсете отырып, º½дайды тек ºана ¸лемнi» жаратылуында ал¹ашºы себепшiсi ретiнде ¹ана бар деп бiледi.

°л-Фараби тiл мен ойлауды», логика мен тiлдi» ¼зара байланысы туралы ¼те ма»ызды пiкiрлер айтºан. Оны» е»бектерiнде ½¹ымдарды» ж¸не оларды» логикалыº мазм½ныны» , с¼здер мен с¼з тiркестерiнi» семантикалыº таби¹аты мен байланысы атап к¼рсетiлiп, тiл туралы топтастару жайы к¼рсетiлген.

°л-Фарабидi» ¹ылыми м½расы Шы¹ыс пен Батысты» ¹ылымы мен м¸дениетiнi» дамуына,оны» iшiнде ибн-Туфайл, ибн-Рушд, ибн-Сина, Омар Хайям, Родтер, Бэкон, Леонардо да Винчи ж¸не басºа ойшылдарды» шы¹армашылы¹ына зор ¸серiн тигiздi. Сол сияºты ¸л-Фарабидi» е»бектерi басºа оºымыстылар¹а, оны» iшiнде ¸л-Хорезмиге, ¸йгiлi астроном мен математик Аббас Жаухари, сондай-аº тiлшi Махмуд ²ашºари е»бектерiне ¾лгi бол¹ан. ´зi белгiлi географ ¸рi саяси ºайреткер, ²имаº ортасынан шыººан Жанаº ибн Хаºан ¸л-²имаºи е»бектерiне ыºпалын тигiзген.

Т¾йiндеп айтºанда, ½лы ¹½лама °бу Насыр ¸л-Фарабидi» философиялыº, логикалыº-гносеологиялыº, ¸леуметтiк-этикалыº, эстетикалыº, теориялыº, жаратылыстану ¹ылымдары салаларынды¹ы пiкiрлерiмен, ¹ылыми т½жырымдарымен жете танысу, оны» д¸уiрiн тере» т¾сiнiп, бойлау¹а м¾мкiндiк бередi. Оны» ¹ылыми топшылаулары ¼зiнен кейiнгi д¸уiрдегi Шы¹ыс пен Еуропа халыºтарыны» философиялыº, эстетикалыº, ºо¹амдыº-этикалыº ой-пiкiрiнi» ж¸не ¼нерiнi» дамуына, жалпы рухани º½ндылыºтарды» дамуына ¸сер етiп, ¾лкен ыºпалын тигiзiп отыр.

ПАЙДАЛАН±АН °ДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI:

1. Келiмбетов Н. Ежелгi д¸уiр ¸дебиетi. Алматы,1991.

2. Дербiсалиев °. ²азаº даласыны» ж½лдыздары. Алматы,1995.

3. Мусин Ч. ²азаºстан тарихы. Алматы,2003.

4. Алтаев Ж. °мбебап ¸л-Фараби. – “Àºèºàò” журналы, 1994, желтоºсан, 74-78 беттер.

16