ÌÀÇ̵ÍÛ:

Êiðiñïå

°бу Насыр ¸л-Фарабидi» ¼мiрбаяны……………………………1

Íåãiçãi á´ëiìi

°л–Фараби мен Аристотель……………………………………….3

µлы ¹алымны» шы¹армалары……..……………………………….4

Фараби – ½лы философ……………………………………………..5

“´ëå» êiòàáû”………………………………………………………….6

“´ëå» ¼íåðiíi» ºа¹идалары туралы трактат”……………………9

±½ламаны» жаратылыстану ¹ылымдарында¹ы зерттеулерi…..12

²ОРЫТЫНДЫ

Фараби м½раларыны» негiзi………………………………………..14

Пайдалан¹ан ¸дебиеттер тiзiмi……………………………………..16

°Бу Насыр ¸л-Фараби (870-950)

°бу Насыр ¸л-Фараби д¾ние ж¾зiлiк м¸дениет пен бiлiмнi» Аристотельден кейiнгi екiншi ½стазы (арабша “Муаллими соний”) атан¹ан данышпан, философ, энциклопедист ¹алым, ¸дебиетшi, аºын. Ол Арыс ¼зенiнi» Сырдария¹а º½я берiс са¹асында¹ы ежелгi Отырар (оны ºыпшаºтар ²арашоºы деп те ата¹ан) ºаласында туыл¹ан. Ежелгi т¾ркiлердi» орталыº ºаласы Отырарды кезiнде негiзiнен ²ыпшаº, ²а»лы, ²о»ырат тайпалары мекен еткенi тарихтан жаºсы м¸лiм. Отырар – бiр жа¹ы к¼шпелi мал шаруашылы¹ын к¸сiп еткен, екiншi жа¹ы отырыºшы-егiншiлiкпен айналасытан т¾рлi т¾ркi ру-тайпалардан ¼зара байланыстырып т½р¹ан буын iспеттес ºала бол¹ан. Б½л ша¿арды арабтар Фараб деп ата¹ан. Сол бойынша, ½лы ½стаз ¸л-Фараби атанып кеткен. °л-Фарабидi» толыº аты-ж¼нi: М½хаммед ибн М½хаммед ибн узла¹ Тархани – деп жазылатыны бол¹ан. М½нда¹ы “тархан” с¼зi екi н¸рсенi а»¹артады, бiрiншеден, ¸л-Фарабидi» т¾ркi тектес ру-тайпалардан шыººанын бiлдiредi; екiншiден, оны» ата-бабасы д¸улеттi, ºыпшаºтар арасында есiмi белгiлi кiсiлер бол¹анын к¼рсетедi. ´йткенi ºыпшаºтарды» атаºтылары ¹ана д¸ст¾р бойынша “тархан” деп аталатыны бол¹ан.

Жастайынан асºан зерек, ¹ылым-¼нерге мейлiнше º½штар болып ¼скен ¸л-Фараби ал¹ашºы бiлiмiн ту¹ан жерi Отырарда ºыпшаº тiлiнде алады. Ол ¼се келе ¼з заманыны» аса ма»ызды ¹ылым мен м¸дениет орталыºтары: Ба¹дад, ²орасан, Дамаск, Каир т.б. ша¿арларда болды. Сол ºалаларда оºыды, е»бек еттi, Шы¹ысты» осы ша¿арларда ол ¼з д¸уiрiнi» е» к¼рнектi ¹алымдарымен, к¼ркем с¼з зергерлерiмен танысады. ´з ¼мiрiнi» к¼п жылдарын араб халифатыны» саяси ж¸не м¸дени орталы¹ы бол¹ан Ба¹дадта ¼ткiздi. М½нда ол ¼з бiлiмiн ¸бден тиянаºтылыºпен толыºтырады. К¼рнектi ¹алымдармен байланыс жасайды, с¼йтiп ¼зiнi» бiлiмдарлы¹ы, аºылыны» ал¹ырлы¹ы ж¸не асºан байсалда¹ы арºасында к¼п ½замай оларды» арасында абырой беделге ие болады. Бiраº ¼рiсi тайыз кертартпа хадисшiлер оны жек к¼рiп, к¾ндей баста¹ан. °л-Фарабидi» б¾кiл ойыны» негiзгi м¸нiне ºарсы шыººан, ¼йткенi оны» д¾ниеге к¼зºарасы шынайы болмысты танып бiлуге, адам баºытын о д¾ниеден емес, б½л д¾ниеден iздеп табу¹а мегзейтiн едi. Аºыр со»ында ¸л-Фараби лажсыздан Ба¹дадтан кетедi.

´çiíi» “Фусул ал-мадани” (Мемлекет ºайраткерлердi» наºыл с¼здерi) деген шы¹армасында ол: адам ¹ылым¹а т¾рлiше тосºауыл жасайтын мемлекеттен кетiп, ¹ылыми ¼ркен жай¹ан елде т½ру¹а тиiс дейдi. °л-Фараби александриялыº (мысырлыº) ¹алымдар, я¹ни бiр кезде Александриядан ы¹ыстырыл¹ан несторианшыл христиандар т½ратын хорасан¹а келiп ºоныс тебедi. ´мiрiнi» со»¹ы жылдарын Алеппо мен Дамаскiде ¼ткiзедi, м½нда солт¾стiк Сирияны» жетекшi саяси ºайраткерi Сейд ад-Дуаль Хамданиге аса ºадiрлi болды. °л-Фараби 950 жылы 80 жасында ºайтыс болды.