²Ûç ²óó

²ыз ºуу (д¸ст¾р, ойын) Тойда ат шабу, балуан к¾ресу, ºыз ºуу сияºты ½лт- ойындары болады. (²ыз ºуу)- д¸ст¾рге де, ойын¹а да жататын ºазаº арасына ке» тара¹ан к¼»iëäi ê¼ðiíiс. Оны» шарты- ºыз атпен ºашады, жiãiт оны ºуып жетсе бетiíåí ñ¾éåäi äå, êåéiн ºашады. Ендi ºыз ºуып жетсе, оны ºамшыны» астына салады. Б½л ºызыºты д¸ст¾р ¸лi де жал¹асып келе жатыр.

ÒαÛÇ

Òî¹ûç (ñàëò) “-Ау, мен то¹ызды жоºты¹ымнан тартып отырмын ба? Ата-бабамны» диханшылыº салты” Åë iøiíäå å»áåê ä¸ñò¾ðëåðiíi» б½лжымас за»ы бар. Мысалы: егiннен- кеусе», малдан-зекет сияºты. Соны» ºазiðãi к¾ндерде ½мытылып бара жатºан т¾рi – òî¹ûç. Áàó-áàºøà ¼ñiðåòií åë (¸ñiресе ²азаºстанны» о»т¾стiãiíäå) ¼íiìäi мол жинап ал¹аннан кейiн ту¹ан-туысºандарына, º½да, жекжаттарына, сыйлас бар. Я¹ни ¼з баласы арºылы ¼здерi ºала¹ан адамдарына ºоржын¹а салып ºауын-ºарбыз жiбередi. Оны» саны то¹ыздан (не екi то¹ыз, ¾ш то¹ыз) кем болмауы керек. Келген адам ол ¾йге то¹ыз ¸келгенiн айтады. Б½л жай келiñ åìåñ, ê¸äåëi, сыйлы келiс. То¹ыз дегеннi» тарту, ескерту, º½рмет, º½рмет белгiñi. Сонымен бiрге м½нда д¸мелету де бар. Демек то¹ыз жiберген адам¹а со¹ан лайыº, сый-сияпат жасау керек. Халыº арасында бiðií-áiði ескеру, елеу осы то¹ыз арºылы бiëiíåäi.

̶ØÅË

̾øåë (¹½ðûï). “12 жыл уаºыт м¾шел деп аталады” (М. Ысºаºов). ²азаºты» ½лттыº ½¹ымында жас саны м¾шелмен есептеледi. Халыº даналы¹ында¹ы осы ºа¹ида шын м¸нiнде тапºырлыº санау есебi åêåíií ¸ðêiìäåð, òèïòi ¹ылымны» ¼зi де мойындайды. Б½л т¸сiл ¼ткен жылдарды есептеуге де, адам жасын аныºтау¹а да ¼те ы»¹айлы ¸рi áiðäåí-áiр о»ай есмептiê æ¾éå. ̾øåëäi» ал¹ашºы жасын 13 жылдан бастап, кейiн ¸р м¾шел сайын 12 жылдан ºосып отырады. Сонда екi ì¾øåë 25, ¾ø ì¾øåë 37, ò¼ðò ì¾øåë 49 æ¸íå îäàí ¸ði осылайша есептеле бередi. Á½ðûí¹û êiñiлер жасын айтºанда “бес м¾шелден екi жыл астым” (63 æàñ), “æåòi м¾шелге толдым” )85 æàñ) äåéäi. ̾øåëäi» 12 жылдан ºайырылуыны» ¼зi àäàì ¼ìiðiíi» елеулi êåçå»iне с¸йкес келедi. Мысалы, бiр м¾шел (13) балалыº, екi м¾шел (25) к¾ш-ºуатты» толысуы, ¾ш м¾шел (37) жан-жаºты толысу, т¼рт-бес м¾шел (49) кемелдену ж¸не одан ¸рi ºарттыº д¸уiрге с¸йкес келедi. Халыº ½¹ымында ¸р м¾шел адам ¼мiðiíå ºàóiïòi жыл деп саналып, м¾шел жасында жа»а киiìií áiреуге берiп, жаратушыдан саулыº тiëåéäi, “º½äàéû” жасайды. Б½л жасында адам саºтанып ж¾редi, алыс, ауыр сапарлар¹а шыºпайды. Ауа райыны» ºолавйсыз кезе»дерiнде абайлап ж¾редi. ²азаºтарды» м½ндай саºтануы негiçñiз де емес. ´йткенi, адам а¹засында ¸р 12 жылда ¾лкен ¼згерiстер болып т½рады. Ертедегi шы¹ыстыº ¹ылым осыны аныºта¹ан.

М¶шелтой

“М¾шелтой” (д¸ст¾р). Кейде “мерейтой” деп те атала бередi. М½ндай салтанатты кеш мереке, той д¸режесiнде мемлекетке, елге айрыºша е»бегi ñi»ген мемлекет, ¹ылым, ¼нер, ¸дебиет ºайраткерлерiíi» òó¹àí ê¾íiне байланысты ¼ткiçiëåäi. Б½л ¸деттегi ту¹ан к¾н емес саяси-¸леуметтiк, т¸рбиелiк, м¸дени ма»ызы бар мереке ретiнде марапатталып ¼ткiçiëåòií îºè¹à.

²àçàºòàð òó¹àí ê¾íäi немесе м¾шел жасºа толуын атап ¼туге б½рын ¸детке, салтºа айналдырма¹ан. ХХ ¹асыр басынан ºазаº м¸дениетiíäå áåëãiëi ºайраткерлердi» м¾шел тойлары 50,60,70 жасºа толуына байланысты ¼ткiçiле бастады. ²азаº ½лты ¼кiëäåði iøiнен ал¹аш рет мерейтойы –50 ждасºа тол¹ан тойы аталып ¼ткен адам ¸йгiëi Алаш ºайраткерi, ¹½лама ¹алым халыºты» рухани к¼семi Ахмет Байт½рсынов (1923 жыл). Мерейтойды» (м¾шелтойды») ¸леуметтiк, рухани м¸н-ма»ызы ¼те зор. Ол белгiëi аºын, жазушы, ¹алым, батыр т.б. есiìi åëãå áåëãiëi адамдарды» е»бегiн ба¹алау, оны» м¸ртебесiн к¼теру ¹ана емес, ºалы» ж½ртшылыºты, ¸сiресе, жастарды ½лы iске, ¼нерге, бiëiмге т¸рбиелеудi» ¾ëãiñi, халыººа ºызмет етудi» ê¼ðiíiñi деп ба¹аланады. М¾шел жасºа тол¹ан ºайраткер ел алдында есеп бередi, ¼з ºызметiíi» æåìiñií ê¼ðåäi, кездесу кештерií ¼òêiçåäi. Отаны жо¹ары атаºтармен, ордендермен марапаттайды. Оларды», сiìiìåí åëi-ж½рты ту¹ан-туысºандары маºтанады, ºуанышына ортаºтасады. Кейiíãi жастар¹а ¾лгi åòåäi. Жастар да орлар¹а елiктейдi, армандайды ж¸не солай талпынады.

Мерейтой ¼ткiзу ¸р м¸дениеттi елде ºалыптасºан д¸ст¾р. К¼зi òiði адамдар¹а ¹ана емес, ертеде ºайтыс бол¹ан ½лы адамдарды» да мерейтойлары аталып ¼тедi. Айталыº, Абылайханны» ту¹анына 280 жыл, ²абанбай, Б¼генбай, Шаºшаº, Ж¸нiбек батырларды» ту¹анына 300 жыл, Абай, Жамбылды» ту¹анына 150 жыл, С¸кен, Бейiìáåò, Iлияс, С¸биттердi» ту¹анына 100 жыл толуы ерекше салтанатпен аталуы б¾кiлхалыºты» мерекеге айналды.