1 Сурет. Қабаттың схемалық қиылысы.

Көпшілік кендерде таңдап су айдайтын жүйенің енгізу тәжірибесі оның артықшылығы мен кемшіліктерін көрсетті. Мұндай жүйе өте әртектілі қабаттарды игеруде пайдалы болып келеді.

Ошақты су айдау. Мұндай жүйеде суды қабатқа айдағанда пайдалану ұңғылардың арасынан таңдап алынған немесе арнайы бұрғылаған бөлек айдайтын ұңғыларды пайдаланады. Осы жүйені игеру үрдісінде бөлек жиналған мұнайларды немесе ығыстыру әсері тимеген қабат бөлшектерін іске кірістіру ретінде, қолданатын қосымша әдіс болады.

Нег.:1. [174-177], 3. [77-80], 2. [143-144]

Қос.: 7. [191-198]

Бақылау сұрақтары:

1. Қандай кен орнында нұсқаның сыртынан су айдауды пайдалану қажет?

2. Қандай жағдайда нұсқанын ішімен суды айдау тиімді?

3. Суды бөлшектеп айдаудың кемшілігі мен артықшылығы не де?

4. Алаңды су айдаудың кемшілігі мен артықшылығы не де?

5. Қандай кен орнында суды бөлшектеп айдауды пайдалану қажет?

6. Қандай кен орнында алаңды суды айдау тиімді?

7. Қандай жағдайда таңдап су айдауды пайдаланады?

8. Қандай жағдайда ошақты су айдауды пайдаланады?

№10- дәріс. Мұнай және газ ұңғыларын пайдалану тәсілдері. Фонтанды және газлифтілі пайдалану тәсілдері.

Фонтанды пайдалану. Жаңа кен орнын игеруге беру кезінде тәртіп бойынша ұңғыдан мұнайды көтеріп шығару үшін, қабат энергиясы жеткілікті болады. Сұйықты көтеріп шығару тек қана қабат энергиясының есебінен жүзеге асатын тәсіл – фонтанды пайдалану тәсілі деп аталады.

Қабат энергиясының қысымы түсіп немесе ұңғы өнімі суланып кетуінен пайдаланудың механизацияланған тәсілдеріне көшеді. Фонтандау тоқтағаннан кейін өнімділігі жоғары ұңғыларды газлифтілік әдіспен немесе сораптар көмегімен пайдаланады.

Ұңғыны сораптық пайдалану кезінде, тереңге түсірілетін ортадан тепкіш электрлі сорап қондырғыларын (ОТЭСҚ) және штангілі тереңдік сораптарды (ШТС) қолданады.

Өндірілетін ұңғылар көпшілігі (60%) ШТС жабдықталған, олармен мұнайдың тек 16,1% өндіріледі. Ұңғы өнімінің орташа суланғандары 71,3% құрайды, яғни мұнайдың 1 тоннасына 2 тонна қабат суы келеді. Минералданған қабат суларын, қоршаған ортаның ластануын болдырмау мен қысымды ұстап тұру үшін қайтадан қабатқа айдайды.

А р т и з а н д ы ұ ң ғ ы л а р. Мұндай ұңғылар қабат қысымы ұңғыдағы сұйық бағанасының гидростатикалық қысымынан жоғары болған кезде фонтандайды, яғни

P_қаб  _сgH

мұндағы: _с – сұйықтықтың тығыздығы.

Ұңғыны пайдаланудың қалыптасқан режимі кезіндегі түптік қысымы ұңғының шығымына Q байланысты, ағын теңдеуі бойынша анықтайды. Сызықты сүзілу (фильтрация) кезінде

P_түп = P_қаб – (Q/K)

мұндағы: K – ұңғының өнімділік коэффициенті.

Фонтанды мұнай ұңғылары. Мұндай ұңғылардың фонтандалуы қабат қысымы ұңғыдағы сұйық бағанасының гидростатикалық қысымынан аз болған кезде де жүре береді. Бұл, мұнайда ерітілген газдың мөлшерінің көп болуының себебінен. Ұңғы өнімін сыртқа көтеріп шығарған уақытта, қысымның төмендеуімен сорапты компрессорлық құбырлар тізбегінде (СКҚ) ерітілген газ бөлініп шығады және тығыздығы (P_см  P_ж) газсұйықты қоспа пайда болады.

Мұнай ұңғысының фонтандау шарты:

(1)

Қысым балансының теңдеуі мына түрге келеді:

(2)

мұндағы: p_тіз – СКҚ тізбегінің бойындағы қоспаның орташа тығыздығы.