Гiсторыя Беларусi / Tema_2
.rtfЭтнічны падзел Беларусі (%)
|
1959 г. |
1970 г. |
1989 г. |
1999г. 2009г. |
||||
|
беларусы |
81,1 |
81 |
77,9 |
81,2 83,7 |
|||
|
рускія |
8,2 |
10,4 |
13,2 |
11,4 8,3 |
|||
|
палякі |
6,7 |
4,3 |
4,1 |
3,9 3,1 |
|||
|
украінцы |
2,1 |
1,7 |
2,9 |
2,4 1,7 |
|||
|
яўрэі |
1,6 |
1,9 |
1,1 (112 тыс.) |
0,3 0,1 |
|||
|
астатнія |
0,6 |
0,4 |
0,8 |
0,8 3,1 |
|||
Этнічная група (меншасць) – гэта адносная меншасць насельніцтва ў параўнанні з тытульным (асноўным) этнасам у поліэтнічнай дзяржаве. Згодна з дадзенымі перапісу, на Беларусі налічваецца каля 140 нацыянальнасцей і народнасцей.
Так званыя нацыянальныя меншасці ёсць ва ўсіх шматнацыянальных краінах. Іх правы і свабоды забяспечваюцца міжнароднымі канвенцыямі і дзяржаўнымі законамі. У 1992 годзе ААН прыняла дэкларацыю правоў асобаў, што належаць да нац., этнічных, рэлігійных ці моўных меншасцей. На Беларусі ў тым жа годзе быў прыняты закон "Аб нацыянальных меншасцях у РБ" (канстатуецца гарантыя свабоднага развіцця культур, моў і традыцый нац.меншасцей, дапамога ў стварэнні іх грамадскіх арганізацый і культурных устаноў).
Рускія на Беларусі.
Самая вялікая з этнічных груп – рускія (1999 г. – 11,4%, 2009 г. – 8,3%). Культурныя і эканамічныя сувязі беларусаў (русінаў, ліцвінаў) і рускіх (маскоўцаў, пазней – вялікарусаў) вядомы са старажытных часоў узнікнення продкаў цяперашніх рускіх (з 12-13 ст.) – пачатак фарміравання, а завяршылася – ў 16 ст. На дзяржаўным узроўні сувязі паміж рускімі і беларусамі развіваліся неадназначна (напрыклад, за адно 16 ст. – 80 год ваявалі).
Асноўныя шляхі прыходу рускіх на Беларусь:
1. Заключэнне дынастычных шлюбаў вялікіх князёў (усходняя палітыка ВКЛ у 14-15 ст., пачынаючы з Гедымінавічаў). Напрыклад, Альгерд ажаніўся з цвярской княгіняй Ульянай, а яго сын Сымон – на дачцы Дзмітыя Данскога. Дачок вялікіх князёў літоўскіх таксама аддавалі замуж за маскоўскіх князёў: дачка Вітаўта выйшла замуж за Васіля ІІІ. Маці Івана ІV, Жахлівага мае беларускага паходжання – Алёна Глінская.
2. Ваеннапалонныя, захопленыя ў войнах ВКЛ з Масквой (Вітаўт у 1405 годзе зрабіў паход на Пскоў – сотні тысяч палонных у Гародні, у раёне Барысаглебскай (Каложскай) царквы).
3.Дабраахвотна эмігравалі з Масковіі па палітычных, эканамічных матывах, бо ў ВКЛ быў больш дэмакратычны лад, а ў Масковіі ўзмацніўся прыгонны лад, неабмежаванае самадзяржаўе, самавольства. Служылыя, апальныя дваране, вальнадумцы сяліліся на Усходніх ускраінах ВКЛ.
4. Эмігранты па рэлігійных матывах(стараверы) пасля рэформы патрыярха Нікана ІІ (Масква – ІІІ Рым). Там назіраўся масавы тэрор, а ў нас па Статуту ВКЛ – верацярпімасць.Тых, хто не прыняў рэформу было нямала – 50%, яны аселі на Гомельшчыне (паселішча Ветка).
5.Асабліва пашырылася руская дыяспара на Беларусі пасля 3 падзелаў РП. Кацярына ІІ падаравала больш за 180 тысяч сялян, яе сын Павел – 28 тысяч. Цэлыя гарады з жыхарамі былі падараваны Кацярынай ІІ (А.Сувораў атрымаў Кобрын, фаварыт В.Пацёмкін – Крычаў, Зорыч - Шклоў). На беларускія землі ехалі памешчыкі, чыноўнікі, святары, настаўнікі, салдаты. З канца 18 ст. і да 1897 года (за 100 год) колькасць рускіх тут павялічылася ў 20 разоў. Рускія займалі лепшыя пасады, сяліліся ў гарадах.
6.Новая хваля рускіх на беларускіх землях з'явілася пасля ўстанаўлення Савецкай улады ў БССР. Рабочыя, інжынеры, настаўнікі, кіруючыя партработнікі. У 1926 годзе іх было каля 400 тысяч (7,7%).
7. Пасляваенны час звязаны з аднаўленнем народнай гаспадаркі, знішчанай вайной.
Палякі на Беларусі.
Сувязі народаў Польшчы і Беларусі вядомы са старажытных часоў, калі тут пражывалі славянскія плямёны (люцічы, мазаўшане, памаране). Іх паходжанне і шляхі міграцыі да канца не высветлены. У Падляшшы цераспалосна жылі і ляхі (палякі), і русіны, і патомкі яцвягаў. Таму Падляшша было аб'ектам прэтэнзій з боку і польскіх, і літоўскіх князёў. Крэўская і Люблінская ўніі адыгралі важную ролю ў абароне інтарэсаў гэтых дзяржаў у барацьбе з крыжакамі і маскоўскай агрэсіяй і ў той жа час заклалі пачатак пранікненню палякаў на тэрыторыю Беларусі. І хаця Статут 1588 года забараняў іншаземцам набываць тут землі і займаць пасады, палякі паступова пранікалі сюды, а пасля далучэння да Расіі пачаўся ўціск і на палякаў. У 1897 годзе тут жыло больш 140 тысяч палякаў, з 1921 г. яны пачынаюць сяліцца ў Зах. Беларусі. Падзеі ІІ Сусветнай вайны (з 1939 года) абярнуліся вялікай трагедыяй і для беларускіх палякаў. Рэшткі польскага войска ўзяты ў палон, шмат выслана ў Сібір, на поўнач Расіі (прыкладна 600 тысяч). Пасля вайны ў Польшчу выехала 274 тысячы палякаў (у асноўным з Заходняй Беларусі), з іх шмат беларусаў-католікаў, якіх пісалі палякамі.
З канца 50-х гадоў ХХ ст. была яшчэ адна хваля перасяленцаў з Савецкай Беларусі ў Польшчу.
Украінцы на Беларусі.
У адносінах нашых продкаў з украінцамі з часоў Кіеўскай Русі было ўсё: суперніцтва, воіны, сумесныя паходы. З 1362 года ўкраінскія землі ўвайшлі ў склад ВКЛ (бітва на Сініх Водах – Альгерд). Найбольш іх пражывае на Палессі, Пасожжы, Падняпроўі. Згодна з першым перапісам насельніцтва, які быў зроблены ў Расійскай імперыі ў 1897 годзе, – на беларускіх землях пражывала 25,5% маларосаў, найбольш - у Кобрынскім і Брэсцкім паветах Гродзенскай губерні, а ў 1999 годзе – 241 тысяча.
Яўрэі на Беларусі.
Яўрэі – старажытнейшы народ, патомкі іўдзеяў, што жылі ў Палесціне да н.э. Яны ў пачатку н.э. рассяліліся па ўсім свеце. З распадам Рымскай імперыі апынуліся ў розных краінах. Жылі кагаламі. Першае ўпамінанне пра іх на Беларусі – 997 год. Масавы прыход назіраецца з канца 15 ст. пры Казіміры. З к.11-13 ст. яўрэі цярпелі ганенні. У 1215 годзе Латэранскі сабор зацвердзіў каставае адлучэнне яўрэяў ад хрысціян і ўвёў асобны знак – 6-канцовая зорка. Яўрэі цярпелі ва ўсіх краінах свету, акрамя Беларусі. Да гонару беларусаў Вітаўт выдаваў ім прывілеі (Брэсцскія яўрэі). (У СССР – гэта 5 графа!). Напрыклад, на Ўкраіне ў сярэдзіне 17 ст. адбываўся гайдамацкі рух (пагромы), калі яўрэі ўцякалі на Беларусь. Пасля далучэння беларускіх зямель да Расіі ў канцы 18 ст. Кацярына ІІ увяла рысу аседласці для яўрэяў – яны сяліліся на Беларусі. Назіраліся ганенні з-за веры (богавыбранасць). Яўрэі жылі ў асноўным у гарадах, былі купцамі, гандлярамі, ліхвярамі (ростовщик), шынкарамі. Сваім дзецям давалі добрую адукацыю. Для яўрэяў былі ўведзены абмежаванні – не дазвалялася купляць зямлю (толькі давалі ў арэнду), ім не прысвойваліся шляхецкія званні.
У 1897 годзе на Беларусі пражывала 890 тыс. яўрэяў у гарадах, у 1914г. – 1 млн. 250 тыс., а ўжо ў савецкія часы – 2 месца па колькасці пасля беларусаў, а ў гарадах – 50-60% жыхароў. Страшэнны генацыд назіраўся ў часы ВАВ. Зараз колькасць яўрэяў пастаянна змяншаецца. Для параўнання ў 1990 г. – 30 тыс., а 30 гадоў таму (1970 г.) – 180 тысяч. Эміграцыя ў Ізраіль, Еўропу, ЗША, Канаду. Нягледзячы на раскіданасць па ўсім свеце, яўрэі не асіміляваліся, не растварыліся, а захавалі сваю культуру і рэлігію.
Татары на Беларусі.
Мусульмане па веравызнанні. Адна з груп цюркскага насельніцтва. На беларускіх землях з'явілася ў к.13-пач.14 ст. Шляхі з'яўлення татар:
-
запрашаліся на ваенную службу ў войска ВКЛ (давалі шляхецкія званні). У 1319 годзе з Гедымінам ішлі супраць крыжакаў, у 1410 годзе – Грунвальд – добрыя воіны.
-
літоўскія князі бралі ў палон тысячы татар і сялілі на беларускіх землях (Ліда, Ашмяны, Навагрудак).
Татары прынеслі на Беларусь культуру агародніцтва, шмат моўных запазычанняў.
Цыганы на Беларусі.
Пражываюць з 15 ст., не асіміляваліся з іншымі этнасамі. Цыганы – выхадцы з Індыі (па мове, культуры). Ва ўсім свеце іх пражывае прыкладна 5-10 млн., а на Беларусі прыкладна 10 тысяч. У Еўропу цыганы прыйшлі ў 10 ст.(спачатку з Візант., потым Грэцыі, з Польшчы, Венгрыі). Цыганы – добрыя каняводы, дрэсіроўшчыкі звяроў, вандроўныя музыкі, спевакі, танцоры, знахаркі, варажбіткі.
На Беларусі таксама жывуць літоўцы, латышы, армяне, азербайджанцы, малдаване, немцы, грузіны, пакістанцы. Многія з гэтых этнічных груп (прыкладна 140 этнасаў) ствараюць свае культурныя суполкі, аб'яднанні.
Як развіваюцца міжнацыянальныя адносіны?
Характар беларусаў, іх ментальнасць сведчаць аб тым, што яны заўсёды прыязна ставіліся да ўсіх, хто жыў на іх зямлі, і да саміх беларусаў. Яшчэ ВКЛ з 13-14 стст. была поліэтнічнай дзяржавай, і так было ва ўсе наступныя стагоддзі. З пачатку 90-х гадоў ХХ ст. на Беларусі пачаліся 2 паралельныя працэсы нацыянальнага адраджэння:
-
бел. адраджэнне
-
адраджэнне малых этнічных груп.
Усім грамадзянам РБ, незалежна ад этнічнага паходжання, трэба зразумець, калі не будзе моцнай нац. бел. дзяржавы, то немагчымым стане і нац. адраджэнне малых этнічных груп (рускія, украінцы, палякі), бо дзяржава павінна ім дапамагаць ствараць школы на іх нац. мовах, дапамагаць развівацца іх культуры.
За апошнія 200 год бел. народ стаў вельмі дэнацыяналізаваным (паланізацыя, русіфікацыя, адсутнасць сваёй дзяржавы):
1.На бок нац. адраджэння не стала дзярж. улада
2.Нац. інтэлігенцыя неактыўна змагался за сваю гісторыю, мову ў школе і ВНУ
3. На бок нац. адрадж. не стала царква (знішчана ўніяцтва, перавод у праваслаўе)
4. Палітычная дзейнасць БНФ заглушыла нац. адраджэнне.