Сборник лекций и упражнений по карельскому языку (ливвиковское наречие)
.pdf-) monikon tunnuksen loi/löi:n jälgeh (ezim.: suo – suo-loi-n, puu – puu-loi-n, jogi – jogi-loi-n, päčči – päčči-löi-n);
-) monikon tunnuksen i:n jälgeh vaiku!!! a- vardalohizis sanois, konzu vardalon loppu a muuttuu o:kse monikon tunnuksen i:n iel (ezim.: lahnu (lahna-)
– lahn-oi-n, laihu (laiha-) – laih-oi-n, bes’odu (be- s’oda-) – bes’od-oi-n).
Sijapiätehty -en käytetäh, konzu loppuvokali häviey (V→Ø):
-) monikon tunnuksen i:n jälles kaikis toizis sanois (ezim.: nenä (nenä-) – nen-i-en, meččy (meččä-) – mečč-i-en, hammas (hambaha-) – hambah-i-en)
Kaččelemmo nygöi taulukkuo:
Nominan |
Sana |
|
Yksikön |
Monikon |
|
tyyppi |
|
|
genetiivu |
genetiivu |
|
|
|
|
|
|
|
vardalon |
redu |
|
revu-n |
redu-loi-n |
|
lopus |
on - |
(redu-; |
|
|
|
u, -y, |
-o, |
revu-) |
|
|
|
-ö, -i |
|
äly (äly-) |
|
äly-n |
äly-löi-n |
|
|
kando |
|
kanno-n |
kando-loi-n |
|
|
(kando-; |
|
|
|
|
|
kanno-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
57 |
|
|
|
|
kylvö |
|
kylvö-n |
kylvö-löi-n |
|
|
(kylvö-) |
|
|
|
|
|
tädi (tädi-) |
|
tädi-n |
tädi-löi-n |
|
|
|
|
|
|
vardalon |
mua |
|
mua-n |
mua-loi-n |
|
lopus |
on |
(mua-) |
|
|
|
diftongu |
čodrei |
|
čodrie-n |
čodrie-loi-n |
|
|
|
(čodrie-) |
|
|
|
|
|
paimoi |
|
paimoi-n |
paimo-loi-n |
|
|
(paimoi-) |
|
|
|
|
|
suappai |
|
suappua-n |
suappua-loi-n |
|
|
(suappua-) |
|
|
|
|
|
kaihte |
|
kaihtie-n |
kaihtie-loi-n |
|
|
(kaihtie-) |
|
|
|
|
|
niistii |
|
niistie-n |
niistie-löi-n |
|
|
(niistie-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
vardalon |
kuu (kuu-) |
|
kuu-n |
kuu-loi-n |
|
lopus |
on |
pyy (pyy-) |
|
pyy-n |
pyy-löi-n |
pitky |
|
|
|
|
|
vokali |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sanan |
|
reunu |
|
reuna-n |
reuno-i-n |
vardalos |
|
(reuna-) |
|
|
|
on -a |
|
matku |
|
matka-n |
matko-i-n |
|
|
(matka-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
58 |
|
|
|
atkal |
|
atkala-n |
atkalo-i-n |
|
(atkala-) |
|
|
|
|
taigin |
|
taigina-n |
taigino-i-n |
|
(taigina-) |
|
|
|
|
nuoru |
|
nuora-n |
nuor-i-en |
|
(nuora-) |
|
|
|
|
rokku |
|
roka-n |
rokk-i-en |
|
(rokka-; |
|
|
|
|
roka-) |
|
|
|
|
hinnatoi |
|
hinnatto- |
hinnatto- |
|
(hinnat- |
|
ma-n |
m-i-en |
|
toma-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
sanan |
kypsy |
|
kypsä-n |
kyps-i-en |
vardalos |
(kypsä-) |
|
|
|
on -ä |
käpčy |
|
käpčä-n |
käpč-i-en |
|
(käpčä-) |
|
|
|
|
värtin |
|
värtinä-n |
värtinö-i-n |
|
(värtinä-) |
|
|
|
|
kähär |
|
kähärä-n |
!!!kähär-i-en |
|
(kähärä-) |
|
|
|
|
väitöi |
|
väittömä-n |
väittöm-i-en |
|
(väittö- |
|
|
|
|
mä-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
59 |
|
|
sanan |
razvahine |
|
razvahize-n |
razvahiz-i-en |
|
vardalos |
(razvahi- |
|
|
|
|
on -le, -he, |
ze-) |
|
|
|
|
-ne, |
-re, |
pizar |
|
pizare-n |
pizar-i-en |
-ze, -ime |
(pizare-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sanan |
ečos |
|
ečokse-n |
ečoks-i-en |
|
vardalos |
(ečokse-) |
|
|
|
|
on -aha, - |
valmis |
|
valmehe-n |
valmeh-i-en |
|
ähä, |
-ehe, |
(valmehe-) |
|
|
|
-kse |
|
mätäs |
|
mättähä-n |
mättäh-i-en |
|
|
(mättähä-) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
vus-/vys-, |
vällys |
|
vällyö-n |
vällyz-i-en |
|
ut-/yt-, |
(vällyö-) |
|
|
|
|
hus-/hys-, |
sogevus |
|
sogevuo-n |
sogevuz-i-en |
|
us-/ys- |
(sogevuo-) |
|
|
|
|
loppuhizet |
piduhus |
|
piduhuo-n |
piduhuz-i-en |
|
-uo, |
-yö |
(piduhuo-) |
|
|
|
(yksikös), |
|
|
|
|
|
-zi |
(moni- |
|
|
|
|
kos)-varda- |
|
|
|
|
|
lohizet |
|
|
|
|
|
nominat |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
60 |
|
|
hi-, li-, ni-, |
ruuhi |
ruuhe-n |
ruuh-i-en |
|
ri-, |
mi-, |
(ruuhe-) |
|
ruuhi-loi-n |
ksi-, psi- |
liemi |
lieme-n |
liem-i-en |
|
loppuhizet |
(lieme-) |
|
liemi-loi-n |
|
-he, |
-le, |
lapsi |
lapse-n |
laps-i-en |
-ne, |
-re, |
(lapse-) |
|
lapsi-loi-n |
-me, |
-kse, |
|
|
|
-pse-var- |
|
|
|
|
dalohizet |
|
|
|
|
nominat |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
zi- |
|
käzi (käi-; |
käi-n |
käz-i-en |
loppuhizet |
käde-) |
|
käzi-löi-n |
|
-(v)e, |
-(vv)e, |
mezi (me- |
meje-n |
mez-i-en |
-(j)e, -äi, -ie- |
je-; mie-; |
mie-n |
mezi-löi-n |
|
varda- |
mede-) |
|
|
|
lohizet |
vuozi |
vuvve-n |
vuoz-i-en |
|
sanat |
|
(vuvve-; |
|
vuozi-loi-n |
|
|
vuode-) |
|
|
|
|
|
|
|
Genetiival merkitäh:
1)omistajua (ezim.: Muaman pluat’t’u on värikäs.
Opastujien tetratit ollah opastajan stolal. Voikukan kukkazet ollah keldazet.);
2)persounua libo ezinehty, kudamale kuuluu mittuinetah ruandu (ezim.: Naizien pajatandu oli
61
minule mieldy myö. Linnun čirčetys kuului pihalpäi. Mečäs on puaksuh oksien räčky.);
3)ruandanalastu. Se on subjektugenetiivu (ezim.: minun lugemine) libo objektugenetiivu (ezim.: lehmän syottämine, aijan kohendamine, lambahan keriččemine);
4)midätah kogonastu, kudaman oza on nominatiivas (ezim.: fatieran perti, kirjan sivu, koivun oksu);
5)ezinehen suuruttu, luaduu, igiä (ezim.: Tuatto rakendi kahten metrin aijan. Heil on kolmientostu vuvven poigu.);
6)syndyperiä (ezim.: Moskovan lagevo, kylän eläjät, tehtahan ruadajat);
7)aiguvälii (ezim.: Hyö käveltih mečäs čuasun. Tyttö oli voimattomannu kuun.).
Genetiivua puaksuh käytetäh postpoziitoinke: kylyn luo, koin rinnal, hänen periä, lattien al, tuhjon tuakse imi.
Harjoitus 1. Luaji mallin mugah yksikön da monikon genetiivan muvvot.
Malli: tyttö – pluat’t’u → tytön pluat’t’u → tyttölöin pluat’at.
muamo – lapsi laukku – tavaru
62
brihačču – viivatin opastui – tetratti linnu – piämies uksi – kodi
lapsi – boba lehmy – tahnut kirves – varzi buabo – paikku mies – paidu
Harjoitus 2. Ližiä pädevy sana genetiivas: kenen vai min se voi olla? Muuta sanayhtymät monikkoh.
______________ luu
______________ sanakirju
______________ nagro
______________ kirjutus
______________ kirjaine
______________ kätkyt
______________ ezitelmy
______________ verko
______________ kiändämine
______________ pezä
______________ ikkun
______________ oksu
______________ maido
63
______________ hindu
______________ numero
______________ kukkaro
Harjoitus 3. Kiännä virkehet. Keksi 10 virkehty käyttäjen niilöi postda prepozittoi.
al: Stolan al istui kudžu. Kiven al oli äijy čyöttyö. ies: Lapsi seizoi muaman ies. Lehmy virui aijan ies. kauti: Mečästäi kulgou mečän kauti. Naine ajoi
lautal joven kauti.
luo: Häi vuotti meidy sillan luo. Kyly oli juuri järven luo.
piäl: Varoi ruačkutti levon piäl. Lapset istuttih suuren kiven piäl.
sydämes: Rakenduksen sydämes oli äijy rahvastu. Mečän sydämes oli pieni mökki.
ymbäri: Kylän ymbäri / ymbäri kylän oli sagei meččy. Lapset juoksendeltih pellon ymbäri / ymbäri pellon.
läbi / halgi: Tyttö astui läbi / halgi koivikon.
1._______________________________________
____________________________________________
2._______________________________________
____________________________________________
64
3._______________________________________
____________________________________________
4._______________________________________
____________________________________________
5._______________________________________
____________________________________________
6._______________________________________
____________________________________________
7._______________________________________
____________________________________________
8._______________________________________
____________________________________________
9._______________________________________
____________________________________________
10.__________________________________
____________________________________________
Harjoitus 4. Vastua kyzymyksih mallin mugah.
Malli: Kenen tämä sanakirju on? (Nast’oi) → Se on Nast’oin sanakirju.
Kenen tämä šušši on? (vahnu buabo) Kenen tämä laukku on? (tai nuori naine)
Kenen tämä harjoituskogomus on? (Natalja Gilojeva da
Svetlana Rudakova)
Kenen tämä perti on? (minun uuzi susiedu)
65
Kenen tämä tytti on? (teijän pieni tytär) Kenen tämä auto on? (linnan piämies)
Kenen tämä runo on? (kuulužu karjalaine runoilii) Kenen tämä kiändämine on? (suomelaine kiändäi)
Harjoitus 5. Kiännä sayhtymät da pane net monikkoh.
берлога медведя лапа кошки карандаш ученика статья ученого лодка рыбака гнездо кукушки еловая шишка крыло птицы комната сына
Harjoitus 6. Luaji mallin mugah.
Malli: pluat’t’u, 2000 rubl’ua → Tämän pluat’an hindu on 2000 rubl’ua.
tiedokoneh, 27000 rubl’ua leiby, 34 rubl’ua
kilo lihua, 226 rubl’ua
”Oma mua” – lehti, 14 rubl’ua paidu, 1700 rubl’ua
boba, 300 rubl’ua
66