15.Структура дба і задачы бібліятэк па яго развіцці

ДБА складаецца з наступных асноўных частак:

– сістэмы каталогаў і картатэк (баз даных);

– даведачна-бібліяграфічнага фонду;

– фонду выкананых даведак.

Першапачаткова ў ДБА ўключаліся каталогі, якія раскрывалі састаў і змест дакументнага фонду б-кі. Затым у ДБА пачалі ўключацца розныя давед.выданні, бібліяграф.дапаможнікі, у тым ліку ствараемыя ў б-цы бібліяграф.картатэкі, а таксама копіі найбольш значных, раней выкананых пісьмовых бібліяграф.даведак як у дадзенай б-цы, так і ў інш. Шырокае ўкараненне інфармацыйных тэхналогій і магчымасці выкарыстання камп’ютэрных сетак сувязі значна мяняюць склад кожнага з пералічаных элементаў ДБА і ўзаемаадносіны паміж імі. Тэхналагічныя асаблівасці дзейнасці сучасных б-к дазваляюць навукоўцам вызначаць іх як “гібрыдныя”, якія спалучаюць традыцыйныя і камп’ютэрныя тэхналогіі і адпаведна прадастаўляюць сваім карыстальнікам інфармацыйныя рэсурсы трох узроўняў: традыцыйныя друкаваныя выданні; электронныя рэсурсы на СD-ROM, DVD-ROM і іншых матэрыяльных носьбіта(лакальныя; сеткавыя або аддаленыя электронныя рэсурсы). Гэта ж тычыцца і асаблівасцей існавання ДБА: 1. у б-ках існуюць усе названыя часткі ДБА ў традыц.выглядзе, а таксама каталогі, картатэкі пераводзяцца на новыя формы вядзення і існавання – электронныя, у ДБФ уключаюцца выданні на электр.носьбітах, для пошуку неабходнай інф-цыі выкарыстоўваюцца ЭК, бібліяграфічныя і фактаграфічныя БД, электр.давед. выданні, прадстаўленыя ў сусветных камп’ютэрных сетках. 2. актыўна выкарыстоўваецца для пошуку інфармацыі ДБА, які створаны і існуе ў розных формах як у самой б-цы, так і ў рэжыме аддаленага доступу (віртуальны ДБА).

Некаторыя спецыялісты, у прыватнасці Т.Ф.Берастава, лічаць, што па прычыне змен у структуры ДБА лепш было б структураваць пошукавы апарат, выкарыстоўваючы для назвы яго частак характарыстыку відаў інфармацыі: бібліягра­фічная (адсылачная) і паўнатэкставая. Да бібліяграфічных (адсылачных) крыніц прапануецца аднесці бібл.каталогі і бібліяграф.картатэкі, да паўнатэкставых – фактаграфічныя, адрасныя картатэкі і картатэкі цытат, тэрмінаў і інш. Такое дзяленне не толькі адлюстроўвае сутнасныя адрозненні традыцыйных крыніц пошуку інфармацыі, але і аб’ядноўвае іх з камп’ютэрнымі базамі даных.

ДБА можа размяшчацца канцэнтравана (на цэнтральным даведачным пункце ці ў бібліяграфічным аддзеле) або разгрупавана, у розных падраздзяленнях, што абумоўлівае складанасць яго арганізацыі і кіравання ім. У такім выпадку абавязковым элементам ДБА з’яўляецца ключ да размеркаваных крыніц бібліяграфічнага пошуку. Ключ уключае наступныя элементы:

– раздзелы сістэматычнага ці прадметнага каталогаў, якія змяшчаюць апісанні бібліяграф.выданняў ці спецыяльныя каталогі/картатэкі такіх дапаможнікаў;

– універсальныя і галіновыя паказальнікі (спісы, агляды) бібліяграф.дапаможнікаў;

– сістэматызаваныя пералікі (вопісы) каталогаў і картатэк;

– дапаможныя паказальнікі да каталогаў і картатэк;

– агульны прадметна-імянны паказальнік, асноўныя раздзелы якога адпавядаюць тыпам бібліяграф.пошуку.

Ва ўмовах выкарыстання камп’ютэрных тэхналогій ключ можа весціся ў электроннай форме шляхам стварэння метабазы з уніфікаваным апісаннем генерыруемых, набываемых баз даных і баз даных, да якіх маецца аддалены доступ.

Увогуле ДБА бібліятэкі ўяўляе сабой не толькі сродак бібліяграф. і фактаграфічнага пошуку, ажыццяўляемага з рознымі мэтамі, але і аснову ўсіх кірункаў бібліяграф.дзейнасці, камплектавання і дакамплектавання фондаў бібліятэкі, усёй работы з чытачамі.

Сёння перад бібліятэкамі стаяць надзвычай важныя задачы па фарміраванні і развіцці ДБА. Ва ўмовах выкарыстання электронных дакументаў інфармац. функцыя б-к накіравана на пераход ад стратэгіі валодання інфармац.рэсурсамі да стратэгіі забеспячэння доступу да іх, таму значна ўскладняюцца задачы б-к як па фарміраванні ўласнага ДБА, так і забеспячэнні карыстальнікаў інф-цыяй па тэлекамунікацыйных каналах.

Пераход на новыя інфармацыйныя тэхналогіі выклікае неабходнасць пераводу бібліяграф.інф-цыі, генерыруемай у бі-цы, у новую форму – электронную спачатку праз стварэнне ЭК на новыя паступленні, а потым праз рэтраканверсію фонду да фарміравання адзінага ЭК, стварэння баз даных рознага зместу, якія б адпавядалі спецыялізацыі б-к. Актуальнай з’яў­ляецца таксама задача фарміравання лакальнай бібліятэчнай сеткі, якая б давала магчымасць забяспечыць доступ любому супрацоўніку ці карыстальніку з яго рабочага месца да ўсіх БД, якія маюцца ў бібліятэцы. Наступны крок у развіцці ДБА – уключэнне ўласных інфармацыйных рэсурсаў, у тым ліку электроннага каталога, БД у сусветныя камп’ютэрныя сеткі з мэтай забеспячэння агульнадаступнасці гэтых інфарма­цыйных рэсурсаў, павышэння камфортнасці звароту да іх у рэжыме аддаленага доступу.

Надзённай з’яўляецца задача даць магчымасць спажыўцам карыстацца не толькі ўласнымі каталогамі, але і каталогамі іншых б-к, якія выстаўлены ў інтэрнет, а іх на сёння прадстаўлена больш за 500 – ад буйнейшых кнігасховішчаў свету да гарадскіх публічных бібліятэк, па сутнасці ў іх адлюстраваны сусветны бібліяграфічны рэпертуар выданняў. Асаблівасцю каталогаў заходніх б-к з’яўляецца тое, што яны змяшчаюць звесткі аб выданнях у цэлым, таму атры­маць інфармацыю аб аналітычных матэрыялах значна складаней. З улікам гэтага важнай для б-к з’яўляецца не толькі і не проста аўтаматызацыя бібліятэчна-бібліягра­фічных працэсаў, а развіццё сродкаў тэлекамунікацыі – сродкаў доступу да сеткавых тэлекамунікацыйных інфармацый­ных рэсурсаў, у тым ліку і да сусветна размеркаванага ДБА розных суб’ектаў сістэмы інфармацыйных камунікацый. Вырашэнне гэтай задачы патрабуе навучання персаналу б-кі рабоце з сеткавымі рэсурсамі, авалодання новымі тэхналогіямі і вывучэння магчымасцей выкарыстання “аддаленага (віртуальнага) ДБА”; навучання і пастаяннага кансультавання спажыўцоў па засваенні тэхналогіі працы з нетрадыцыйнымі носьбітамі інфармацыі, а таксама развіцця ўласнага ДБА за кошт стварэння такіх новых частак, як БД (навігатар, паказальнік) электронных рэсурсаў інтэрнета.

Вырашэнне задач па развіцці ДБА, звязаных з выкарыстаннем новых інфармацыйных тэхналогій, будзе ажыццяўляцца пэўны час з паралельным вядзеннем ДБА ў традыцыйнай форме.