Әдебиеттер

1. Құран Кәрім. аударған Халифа Алтай

2. Энциклопедия “Ислам” Бас ред Р.Н. Нұрғалиев Алматы 1995 ж.

3. “Шариат” Құрастырған Н. Өсерұлы Алматы 1996 ж.

4. Соңғы Пайғамбар хазірет Мұхамметтің өмір баяны. Қазақшаға аударған Сәуле Дағайқызы Анкара 1997 ж.

5. Грефскии “Всеобщая история права и государство” Москва 2000 г.

6. М.А. Сарсенбаев “Мусульманское право и государства” Москва 2000

Тақырып: 6

Мұсылман құқығының қайнар көздері.

Жоспар:

1. Құран, оның құрылымы мен қайнар көз ретінде ерекшелігі.

2. Хадис, оның түрлері мен қайнар көзі ретінде ерекшелігі.

3. Адилля иттихад, оның түрлері.

4. Ислам заңдарының жиынтығының бөлімдері.

5. Фикһ, пәтуә мағыналары.

Мұсылман құқығының қайнар көздері екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа - құран және сунна, ал екінші топқа адилля иттихад жатады. Құран мен сунна негізгі заң, олар жалпы құқықтық шығармашылық процессінде негізгі бағыт сілтеуші болып табылады.

Мұсылман заңгерлері Құранды қасиетті кітап деп, оны халықаралық құқықтардың және ішкі құқықтың басты қайнар көзіне жатқызады. Сол себептен құран барлық жағдайлар үшін алты шарт, мұсылман өмірінің негізі болып табылады. Құран сүрелері Меккелік және Мединелік болып бөлінеді.

Құран мұсылмандардың ең басты қасиетті кітабы, Мұхамедтің 610-632 аралығындағы 23-жыл бойы әр кезде, кейбір мәселелерге байланысты Мекке мен Мединеде «ғұндар» түрінде келіп түскен.

Құран сүрелері көлемі жағынан әр қилы (3-тен 286 сотқа дейін) 114 сүреден тұрады.

«Құран» араб сөзі болып – «оқу, дауыстап айту» деген мағына береді. Пайғамбарға бірінші сот «рамадан» айында түскендіктен, осы ай ораза айы болып белгіленеді. Діни тұрғыдан алғанда Құранның мақсаты; ерте заманда арабтар арасында тараған пұтқа табынушылықты түбірімен діни ғұрыптарын, жол – жораларын қалыптастыру, сол секілді оқу деңгейлердің дініне қарсы тұру.

Саяси тұрғыдан алғанда -Құран арқылы жаңа ақиқат дінді таратып, жалғыз Аллаға ғана құлшылық қылуды, рухани және азаматтық құқықтарды біріктіре отырып мұсылмандарды мойынсындыру. Құран Мұхаметтің тірі перзенті топталып жинақталмаған. Халиф Оспан тұсында Құранды кітап етіп құрастыру жұмысы қолға алынып, бұл жұмысты арнайы құрылған топқа жүктеген еді. Осы топтың құрамында Зәйд ибн Сәбит болды. Ол Құранды қатесіз, қабылда деп түп нұсқасын сақтай отырып, өз қолымен 4 дана етіп көшіріп шықты. Сонымен Құран бірнеше дана етіліп көшіріліп, Ислам елдерінің басты қалаларына жіберілді. Бұл оқиға һижраның 30-жылдары, миледише 650-жылдары еді.

Құранның біркелкі түсінігін қамтамасыз ету үшін тафсир (құрандық талқылау) дәстүрлі енгізілген.

Сунна - МҚ-ның басты қайнар көздерінің бірі. Араб тілінен аударғанда сунна сөзі «үлгі, жол, ғұрып» деген мағына береді. Сунна мұсылмандарға үлгі ретінде, адам мен қоғам өміріндегі бүкіл мәселені шешудің қайнар көзі реттінде ұсынылатын Мұхамедтің өмірінен алынған мысалдар.

Сунна – Мұхамедтің іс – қимылдарынан, оның айтқандарынан және мақұлдағандарынан құралған.

Суннаны Құраннан кейінгі екінші орында үлгі тұтатын, оны исламның барлық ағымдары құрылым тұтады. Сунна жолымен жүру – мұсылман тіршілігінің басты мазмұны деп есептеледі. Оны үйрену- мұсылмандық діни білім алудың маңызды құрамдас. Бөлігі, оны білу - феких беделін, оның иман болуға деген Құқығының жеңудің ең басты белгілерінің бірі.

Мұхаммед қайтыс болғаннан кейін Сунна қауым мен халифаттың өміріндегі көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік берді. Оның бірден зор мағынаға ие болғаны сондықтан.

Факих – білімді, діншіл заңгер деген мағына береді. Құран сөзінің белгілері.

Суннанның негізгі - хадистердің жиынтығы болып табылады. Мұхаммедтің айтқан сөздері мен іс -әрекеттерінің жиынтығы - хадисті құрайды. ХІІІ-ІХ ғасырға дейін хадистер ауызша тарихталып келді.

Сунниттер төмендегі дін өкілдері хадистерінің жиынтығын мойындайды: аль-Бухари, Муалим, Абу – Дауд, ат-Тирзими, ан Насан, ибн Маджа (ІХ-ғасыр).

Құран мен сунна Мұсылман құқығының басты (негізгі) қайнар көздері болса, иджтихад қосымша (екінші дәрежелі) қайнар көзі ретінде танылады. Мұсылман қоғамының басшысы немесе судья туындап отырған жағдайға басқа алатын тиісті норманы Құраннан таппаса, онда олар суннаға негізделетін (қарастырылатын) еді; егер суннаданда қажетті норма табылмаса, онда олар Құран мен сунна логикасы негізінде жеке өздерінің шешімдерін шығаратын. Құқықтық және ішкі құқықтың қайнар көзіне айналатын немесе иджтихадқа айналатын.