Әдебиеттер.

1. Құран Кәрім. аударған Халифа Алтай

2. Энциклопедия “Ислам” Бас ред Р.Н. Нұрғалиев Алматы 1995 ж.

3. “Шариат” Құрастырған Н. Өсерұлы Алматы 1996 ж.

4. Соңғы Пайғамбар хазірет Мұхамметтің өмір баяны. Қазақшаға аударған Сәуле Дағайқызы Анкара 1997 ж.

5. Грефскии “Всеобщая история права и государство” Москва 2000 г.

6. М.А. Сарсенбаев “Мусульманское право и государства” Москва 2000

7. “Краткии политическии словарь” Колич. Авторов Абаренков В.П. и.др Москва 1988

8. “Междунородное право” Общая часть М.А. Сарсенбаев Алматы 1999 ж.

9. “Ислам дінінің негіздері” Ауд С. Дағайқызы Анкара 1998

Тақырып: 15

Мұсылман мемлекеттерінің халықаралық ұйымдары.

Жоспар:

1. Халықаралық ұйымдар, олардың классификациясы.

2. Ислам конференция ұйымы.

3. Ислам даму банкі, оның құрылу мақсаты.

4. Үкіметтік емес ислам ұйымдары.

Түрлі мәліметтерге қарағанда жер бетінде түрлі бағытта 3000-нан 4000-ға дейін халықаралық ұйымдар жұмыс істейді. Олардың негізгі бөлігін жеке тұлғалармен кәсіптік, спорттық, діни және басқада сипаттағы үкіметтік мес ұйымдар құрайды. Үкіметтік емес ұйымдар жеке және ұжымдық мүшелікке ие бола алады, ал үкіметаралық ұйымдарға тек қана мемлекет мүше бола алады. Сол үшін халықаралық құқықтың субьектісі мемлекет қана болады.

Халықаралық құқықтың субьектісі –бұл халықаралық аренада мен міндеттерге ие, халықаралық қатнастарға қатысушы қазіргі құқықтың субьектілеріне: мемлекеттер, уаттар мен халықтар, үкіметаралық ұйымдар жатады. 1970 жылғы БҰҰ-ның жарғысына сәйкес халықаралық құқықтың қағидалары туралы Доплярациясында жалықаралық құқық субьектілерінің негізгі құқықтары бекітілген. Олар: мемлекет құрылысын өзі анықтауға, территориясына тиіспеушілік құқық, тәуелсіздік, егемендік теңдік, халықаралық (шарттарға) қатынастарға ие болуы.

Халықаралық құқық субьектілігіне тән қасиет ол-халықаралық құқықтық, қабілет (құқықтармен міндеттерге ие болу құқығы) және халықаралық әрекет қабілет (құқықтармен міндеттерді жүзеге асыру қабілетінің болуы).

• Халықаралық ұйымдар XIX ғ. орта тұсынан бастап қалыптасып, қызмет ете бастады. Бұл ұйымдардың қажеттілігіне халықаралық қатнастардың нығаюына, ғылыммен техниканың дамуына, дүние жүзілік нарықтық дамуына байланысты. Тарихта бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ең алғашқы халықаралық ұйым 1919 ж құрылған Ұлттар лигасы.

• Қазіргі кездегі халықаралық ұйымдардың қатысушыларының санына, яғни құрамына қарай екіге бөлінеді:

1. Елемдік (дүниежүзілік) халықтар, ұйымдар мыс:БҰҰ

2. Аймақтық (топтық) халықтар, ұйымдар мыс: НАТО

Әлемдік халықаралық ұйымдарға дүние жүзілік мемлекеттердің барлығы қатысуға құқылы, ал аймақтық халықаралық ұйымдарға белгілі бір географиялық аймақтық мемлекеттер қатыса алады.

• Халықаралық ұйымдар қатысушыларының түрлеріне байланысты екі топқа бөлінеді.

а) Халықаралық үкіметаралық ұйымда;

ә) Халықаралық бейүкіметтік ұйымдар;

Бейүкіметтік халықаралық ұйымдар әр қилы елдердің қоғамдық ұйымдарын, сондай-ақ жеке адамдарын біріктіреді. Олар халықаралық құқықтың субьектісі болып табылмайды.

Халықаралық ұйымдардың ішінде тек қана үкіметаралық ұйымдар ғана субьектісі бола алады (себебі олардың құрылтайшысы мемлекет болғаны үшін). Халықаралық үкіметаралық ұйымдар субьект ретінде: халықаралық үкіметаралық ұйымдар субьект ретінде: халықаралық құқықтар мен міндеттер иеленді, жауапкершілік арқалайды, келісім шарттар жасаса алады.

Осындай үкіметаралық ұйымдарға –ислам конференция ұйымы жатады. Бұл жалғыз үкіметаралық ұйым болып, қазіргі таңда тең құқықты халықаралық құқықтың субьектісі ретінде қызмет етеді.

Басқа ислам халықаралық ұйымдары-халықаралық бейүкімметтік ұйымдарға жатады.Сол үшін олар халықаралық құқықтың субьектісі бола алмайды. Бірақ, олар халықаралық құқықтың – қатынастың субьектісі бола алады, яғни халықаралық құқықпен реттелетін қатынасқа түсе алады.

II

ИКО 1969 жылы құрылған. Оны құру туралы шешім мұсылман мемлекеттерінің үкімет және елбасы конференциясында Рабат қаласын да (Марокко) қабылдаған. Сол конференцияда 43 мемлекет өкілдері қатысқан. Конференция жұмысына бақылаушы ретінде Пипр, Филипин және басқада мұсылман қауымынан өкілдер болған.

972 жылы қабылданған жарғысында ИКО-ның жоғарға органы -“Үкімет және мемлекет басы конференциясы” саналады. Ол үш жылда бір болады.

Ұйымның саяси органы –“сыртқы істер министрлігінің конференциясы” болып бекітілі. Атқарушы орган – Бас секретариат болып табылды. Секретариатты Ген секретар басқарады. ИКО-ның алғашқы секретары Тунку Абдул Дахман (Малайзия) болған.

Бас секретариатта төмендегі бөлімдер бар:

• әлеуметтік –экономикалық бөлім;

• ғылым жіне техника бөлімі;

• Информация бөлімі;

• Адам құқығы бөлімі;

• Мұсылмандық бейүкіметтік ұйымдар істері жөніндегі бөлім;

• Халықаралық мәселелер жөніндегі бөлімі;

• Азия және Африка істері жөніндегі бөлім

ИКО БҰҰ-мен тығыз байланыс орнатқан. 1975 жылдан бері ИКО БҰҰ-да бақылаушы мәртебесіне ие. БҰҰ-ның бас Ассамблеясының 36 сессиясында “БҰҰ мен ИКО-ның ынтымақтастығы туралы” арнайы ревалюция қабылданған.

1996 жылы Қазақстан өзінің ИКО-ғы бақылаушы мәртебесін, осы ұйымның тең құқықты мүшесіне өзгертті. Тең мүшесі ретінде Қазақстан өзінің экономикалық, ғылыми және мәдени мәселелерін шешуде.

Ұйымда шешімдер мемлекеттік дәрежеде қабылданады және жүзеге асырылады. Халықаралық дәрежеде тек қана ИКО өз қызметін атқарады.

III.

Мұсылман әлемінде құрамына мемлекеттер емес, ал жеке дара қауым мен діни бірлестіктер кіретін халықаралық ұйымдар бар. Олардың қабылдаған шешімдері “кеңес беруші” сипатта болады. Мұндай халықаралық ислам ұйымдарына төмендегілер жатады:

• Европа Ислам кеңесі

• Ислам миссиясының дүниежүзілік федерациясы

Сонымен қатар мұнайды экспорттаушы мемлекеттер халықаралық ұйымында (ОПЕК) бейислам елдерде бар. Бұл ұйымға діни негіздер бойынша емес, ал коммерциялық негізге беріледі және бұл ұйымның негізін мұнай өндіруші мұсылман мемлекеттері құрады. ОПЕК 1960 жылы құрылған, оның жоғарғы органы органы-министрлер конференциясы. Штаб –квартирасы-Веха қаласында(Австрия) орналасқан. ОПЕК-тің қатысушылары: Иран, Ирак;Кугаит, Саудовская Аравия, Венесуэлла, Катар, Индонезия, Алжир, Нигерия,және т.б. мемлекеттер.

Бұл ұйым мұнай бағсы бойынша саяси принципін аықтайды. Сонымен қатар бұл ұйымның иүшелері өте үлкен дәрежеде мұнайды өндіріп, экспорттайды. Мұсылман әлемінің Лигасы –1962 жылы Меккеде құрылған. Лиганың басқарушы органы –ген секретар басқаратын кеңес. Оның қызметіне кіреді: исламды уағыздау; мешіттер құрылысы; меккеге мұсылмандардың қажылық сапарын ұйымдастыру.

Дүниежүзілік ислам конгресі- Сауд Аравиясы королінің бастамасымен 1926 жылы құрылған хаылқаралық ұйым болып табылады. Бұл ұйымға 40-қа жуық мемлекет кіреді. Конгрестік орталық кеңес (әр жылы қажылық сапары аяқталғанда жиналады). Ұйымда ислам философиясын, тарихын зерттейтін ғылыми зерттеу орталығы бар. 1978 жылы Джидда қаласында Сауд Аравиясының принципінің бастамасымен ислам Банктерінің халықаралық Ассоциясы құрылған. БҰл ұйым банк ісінде ислам принциптерін таратуды мақсат еткен және де ұлттық ислам банктеріне көмек көрсетуге құқығы бар.

Афро-Азияттың ислам ұйымы 1964 жылыДжапартта (Индонезия) құрылған. 1970 жылы “Дүниежүзілік ислам ұйымы” болып өзгертілді. Оның мақсаттарының бірі-барлық мұсылман ұйымдарын біріктіру болып табылады.

IV.

Халықаралық субьектілігінің бір элементерінің бірі ол – шарттар не сауда қабілетінің болуы. Бұл талап кез келген , сондайақ мұсылман мемлекеттері үшінде тиісті болып табылады.

Мұсылман мемлекеттері БҰҰ-ның 107-бабына сәйкес, іс жүзінде өздерінің барлық келісім шарттарын БҰҰ-да тіркейді. Сондай-ақ көптеген мұсылман мемлекеттері 1969 жылғы “Халықаралық келісім шарттар туралы” Вена конвенциясының және 1978 жылғы “мемлекеттердің келісім шарттарға құқықтық мирастығы туралы” конвенцияға т.б. келісімдердің қатысушылары болып табылады.Шарттар құқығы ішкі және халықаралық құқықтың аспептіде болуы мүмкін. Мемлекеттің ішкі шарттарын негізінен азаматтық –құқықтық сипаттағы шарттар құрайды. Олар: сатып алу-сату шарты, айырбас шарты, сақтау шарты.т.б. Еңбек қатынастары саласында сол сияқты еңбек шарттары (ұжымдық және жеке) түзіледі. Ислам мемлекеттерінің шартта екінші рольде болса, ал халықаралық ислам құқығында шарттар маңызды ролде болады. Ислам ішкі және халықаралық құқығында басты қайнар көз ролін –құран атқарады.

Халықаралық ислам ққ-да шарттар субьектілерге байланысты 2 топқа бөлінеді: 2 жақтың аймақтық болып бөлінеді.