00_ALL_PDF / 409-06

Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Янкі Купалы Кафедра агульнай фізікі Лабараторыя механікі

ауд. 409

Лабараторная работа №6

ВЫВУЧЭННЕ ТРЭННЯ КАЧЭННЯ

Гродна, 2005

0

ВЫВУЧЭННЕ ТРЭННЯ КАЧЭННЯ

Мэта работы:

Вывучэнне трэння качэння. Доследнае вызначэнне каэфіцыента трэння качэння з дапамогай нахіленага маятніка.

Прылады і абсталяванне:

Прылада для вызначэння каэфіцыента трэння качэння (нахілены маятнік), розныя пласціны, штангенцыркуль.

Тэарэтычныя асновы

Ва ўсіх механічных сістэмах пры руху ўзнікаюць сілы трэння. Пры гэтым частка механічнай энергіі пераўтвараецца ў цяпло.

Пры качэнні цыліндра ці шара па плоскасці могуць узнікаць тры тыпы трэння: слізганне, счапленне і качэнне (заканамернасть узнікнення сіл трэння для цыліндра і для шара – аднолькавая).

Сіла трэння слізгання ўзнікае пры праслізгоўванні цыліндра па плоскасці качэння. Калі праслізгоўвання цыліндра няма, то і сілы трэння слізгання адсутнічаюць.

Сілы трэння счаплення ўзнікаюць паміж знаходзячыміся ў спакоі адносна адзін аднаго пунктамі цыліндра і плоскасці тады, калі на цыліндр дзейнічае момант знешніх сіл, які імкнецца павярнуць цыліндр адносна яго восі. Сіла трэння счаплення, як і сіла трэння спакою, не пераўзыходзіць некаторай велічыні. Дзякуючы сіле трэння счаплення адбываецца рух колавага транспарту.

Сіла трэння качэння выклікаецца няпругкімі дэфармацыямі цыліндра і плоскасці ў пунктах іх датыкання падчас руху (качэння) цыліндра. Пры пругкіх дэфармацыях сіла трэння качэння ўзнікнуць не можа. Гэта тлумачыцца сіметрычнасцю сіл рэакцыі апоры (малюнак 1а) адносна вертыкальнай плоскасці CC′ , якая праходзіць праз вось цыліндра. Выніковая сіла рэакцыі

апоры N накіравана вертыкальна ўверх і праходзіць праз вось цыліндра. Момант такой сілы адносна восі цыліндра роўны нулю і таму не можа выклікаць тармажэння. Пры наяўнасці няпругкіх дэфармацый сіметрычнасць сіл рэакцыі апоры парушаецца (малюнак 1б).

1

а б

Мал. 1. Выгляд сіл рэакцыі, якія дзейнічаюць

збоку паверхні на цыліндр

Угэтым выпадку выніковая сіл рэакцыі апоры N не будзе вертыкальнай (малюнак 1б). Момант гэтай сілы адносна восі цыліндра не роўны нулю і павінен выклікаць тармажэнне. Для гэтага сіла павінна быць нахілена ў бок, процілеглы напрамку руху, пункт яе прыкладання B знаходзіцца наперадзе

вертыкальнай плоскасці CC′ , а лінія яе дзеяння праходзіць вышэй восі цыліндра (малюнак 2). Гарызантальная складаючая сілы N (малюнак 3) з’яўляецца сілай трэння качэння ϕτ , а вертыкальная складаючая ϕn з’яўляецца сілай нармальнай рэакцыі апоры.

Калі да цыліндра прыкласці знешнюю сілу F такой велічыні, што

пад яе ўздзеяннем цыліндр будзе каціцца раўнамерна, то сіла N павінна праходзіць праз вось цыліндра. У гэтым выпадку выніковы момант сіл, дзеючых на цыліндр, павінен быць роўным нулю. Таму момант сілы трэння качэння ϕτ (малюнак 3) адносна

пункта O раўняецца моманту нармальнай сілы рэакцыі апоры ϕn адносна таго ж пункта:

2

Модуль сілы нармальнай рэакцыі апоры роўны модулю сілы ціску. Такім чынам, сіла трэння качэння прама прапарцыянальна сіле ціску і адваротна прапарцыянальна радыусу цыліндра. Велічыня k , якая мае размернасць адлегласці, называецца каэфіцыентам трэння качэння. Лікава ён роўны адлегласці ад вертыкальнага дыяметра цыліндра да пункту, у якім прыкладзена сіла рэакцыі апоры. Каэфіцыент трэння качэння залежыць ад матэрыялаў цыліндра і плоскасці.

Доследная прылада

Прылада “нахілены маятнік” прадстаўлена на малюнку 6. Ён складаецца з вертыкальнай стойкі 1 і прымацаванай да яе ніці 2 са зменнымі шарамі 3, зробленнымі з розных матэрыялаў. Маюцца

3

таксама даследуемыя ўзоры ў выглядзе прамавугольных пласцінак 4, зробленных з тых жа матэрыялаў.

Мал. 6. Схема прылады “нахілены маятнік”

Для адліку колькасці перыядаў у прыладзе маецца фотаэлектрычны датчык 5. Каб змяніць вугал нахілу маятніка, маецца механізм з ручкай і шкалой 6. Устаноўлены вугал нахілу можна фіксаваць спецыяльнай шрубай. Для адліку велічыні амплітуды ваганняў маятніка ў прыладзе маецца шкала 7 (у градусах).

Тэорыя метада

Шарык, падвешаны на ніці, апіраецца на нахіленую плоскасць, вугал нахілу якой β можна змяняць (малюнак 7). Калі вывесці

шарык са становішча раўнавагі, то ён пачне рухацца па плоскасці,

4

прычым гэты рух будзе ўяўляць сабой затухаючыя ваганні. З малюнка 8 відаць, што сіла рэакцыі пласцінкі:

Мал. 7. Схематычны выгляд прылады для вызначэння каэфіцыента трэння качэння

дзе m – маса шарыка.

Выраз для падліку каэфіцыента трэння качэння можна атрымаць, выкарыстаўшы сувязь паміж работай і энергіяй. Змяненне патэнцыяльнай энергіі U роўна рабоце сіл трэння качэння:

α0 – вугал адхілення маятніка ў пачатковы момант, αn – вугал адхілення маятніка пасля n ваганняў, α – сярэдні вугал

5

адхілення маятніка, h – змяненне вышыні цэнтра цяжару шарыка, S – шлях, пройдзены шарыкам за n ваганняў.

Работа сілы трэння качэння вызначаецца выразам:

A = -Fтр × S ,

дзе Fтр = kNR , S = 4nLa , a = (a0 + an ) / 2 .

Мал. 8. Да разліку каэфіцыента трэння качэння

Пасля падстаноўкі канчаткова атрымаем:

За n перыядаў патэнцыяльная энергія зменшыцца на велічыню:

U = mg h ,

дзе h = − l sin β , Dl = L(cos an - cos a0 ) .

Для малых вуглоў cos x » 1- x2 / 2 + ... З улікам гэтага канчаткова атрымаем выраз для змянення патэнцыяльнай энергіі:

Падставіўшы (6), (7) і (4) ў выраз (5), атрымаем выраз для разліку каэфіцыента трэння качэння:

Парадак выканання работы:

1.Усталюйце ніць маятніка супраць нулявога дзялення шкалы 7.

2.Усталюйце даследуемы ўзор шара 3.

3.Уключыце ў электрычную сетку шнур сілкавання прылады, націсніце клавішу “СЕТЬ”. Пры гэтым павінны запаліцца лічбавыя індыкатары. Націсніце клавішу “СБРОС”.

4.З дапамогай прыстасавання 6 усталюйце вугал нахілу маятніка β роўным 30° .

5.Адхіліце маятнік ад становішча раўнавагі на вугал a0 і

адпусціце.

6. Пры дасягненні маятнікам вуглавой амплітуды an , націсніце клавішу “СТОП”. (Вуглы a0 і an задаюцца выкладчыкам або лабарантам). Падлічыце колькасць поўных ваганняў маятніка.

7.Паўтарыце вымярэнні 5 разоў.

8.Вымерайце радыус шарыка 5 разоў па розных дыяметрах.

9.Разлічыце каэфіцыент трэння качэння па выразе (8).

10.Правядзіце вымярэнні для вуглоў β = 45° і β = 60° .

11.Пункты 1-11 паўтарыце для іншых узораў шароў.

12.Ацаніце хібнасці вымярэнняў.

Пытанні для самакантролю:

1.Ахарактэрызуйце сухое і вадкае трэнне.

2.У чым прычыны ўзнікнення сіл трэння?

3.Патлумачце механізмы ўтварэння сіл трэння спакою і слізгання. Прывядзіце прыклады.

4.Растлумачце ўзнікненне сілы трэння качэння.

5.Вызначце фізічны сэнс каэфіцыента трэння качэння. Якімі фактарамі абумоўліваецца яго значэнне?

7