1. 2. Nazwiska ukraińskie oraz polskie.

W polskiej onomastyce stosuje się dwa podziały nazw osobowych: jeden uwzględnia pochodzenia nazw, drugi – na ich budowę.

„Ze względu na genezę polskie nazwy mogą być pierwotnymi:

1)apelatywnymi, tzn. wyrazami pospolitymi. Mają one charakter przezwiskowy w szerokim tego słowa znaczeniu, zawierają charakterystykę zewnętrzną, wewnentrzną lub zawodową osobnika.

Przezwisko– nazwa dodatkowa, nadana poza urzędowym imieniem i nazwiskiem, często o charakterze ironicznym.

2. imionami.

3. nazwami patrinomicznymi, czyli odojcowskymi. Ilustrują one stosunek: ojciec ↔ syn, pokrewieństwo rodowe.

4. określeniami odmiejscowymi, utworzonymi od nazw miejscowych i rozwijącymi się od średniowiecznej formy przyimkowej do przyrostkowej, zakończonej na -ski.

Ze względu na strukturę dzieli się antroponimy na:

1. przymarne, bezprzyrostkowe, gdy nazwa osobowa równa jest wyrazowi pospolitemu lub innejnazwie własnej;

2. sekundarne, przyrostkowe, pochodne.

3. komponowane, tzn. złożone z dwóch tematów.

4. hybrydalne, tzn. łączące w sobie element rodzimy i obcy. Może być też podstawa obca, a przyrostek polski.”[5, s.32]

Wszystkie istniejące polskie nazwiska można skłasykować według różnzch klasyfikacji. Istniejące klasyfikacje nazwisk są więc albo semntycznymi, albo strukturalnymi, albo semantyczno-strukturalnymi z wysunięciem na plan pierwszy to struktury, to znaczenia.

Wyjaśnienie etymologii i podanie baz leksykalnych wskazuje na pierwotną funkcje nazwisk polegającą na próbie nazwania obserwowanej

11

rzeczywistości, a szczególnie ludzi. Ujawnienie typowych mechanizmów tworzenia nazwisk ukazuje w pełni fakt kulturwy, jakim jest nazwisko, już nie jako jednostkowe nazwanie osoby, ale jako zjawisko w formie niezmiennej i dziedzicznej. [10, 27]

Henryk Borka klasyfikuje nazwiska tak:

1. Nazwiska niederewowane:

A. Równe wyrazam pospolitym:

1. Pochodzące od dawnich przezwisk, wyrażające:

• cechy fizyczne;

• cechy psychiczne;

• nazwy zwierząt;

• nazwy roślin;

• przedmioty, wztwory ręki;

• pokarmy, napoje;

• grupy etniczne i narodowościowe;

• stopnie pokrewieństwa;

• określenia topograficzne;

• pieniądze;

• nazwy chemiczne, minerały;

• inne.

2. Pochodzące od dawnych zawodów i funkcji społecznych:

B. Równe nazwom własnym:

1. Pochodzące od imion:

• pełnych;

• skróconych i hipokrystycznzch.

2. Pochodzące od nazw miejscowych.

12

2. Nazwiska derywowane słowotwórczo i fleksyjnie:

A. Od apelatywów;

B. Od nazw własnych;

3. Nazwiska obce.

4. Nazwiska nejasne.

5. Derywowane.[10, 28 - 29]

Klasyfikacja z poglądu na odmianę

1. Nazwiska polskie:

1. Nazwiska męskie:

a) na -ski, -wski, - cki, -dzki (odmieniają się jak przymiotniki);

b) zakończone na samogłoskę -a ;

100. zakończone na samogłoskę -e;

500. zakończone na samogłoskę -i/-y;

e) zakończone na samogłoskę -o;

f) zakończone na spółgłoskę twardą, miękką lub stwardniałą;

h) dwuczłonowe.

2. Nazwiska obce.

1. Nazwiska męskie:

a) zakończone w wymowie na spółgłoskę oraz na -o po spółgłosce twardej;

b) zakończone na spółgłoskę miękką, stwardniałą, -g, -k, -ch lub nieakcentowaną -o po spółgłosce miękkiej;

100. zakończone w wymowie na -a po spółgłosce twardej;

500. zakończone w wymowie na -a po spółgłosce miękkiej, stwardniałej oraz -i.

e) zakończone na -e, -i, -y.

3. Nazwiska kobiet:

13

1. Nazwiska na -ska, -wska, - cka, -dzka.

2. Nazwiska o formie przymiotnikowej oraz nazwiska z przyrostkiem -owa;

3. Nazwiska kobiet zykończone na -o oraz na spółgłoskę;

4. Nazwiska żeńskie mające postać rzeczownika oraz nazwy z przyrostkami -ówna, -anka, -ina.

5. Nazwiska dwuczłonowe. [13, s.13-16]

„Duży wpływ na zasób nazwisk obecnie w Ukrainie miał język najbliższych sąsiadów – polski. Związki nazewnicze polsko-ukraińskie zaczęły się już w Średniowieczu. Włącznie Rusi Czerwonej, a następnie innych ziem ruskich w obręb Państwa Polskiego spowodowało dwa przecziwstawne ruchy migracyjne. Rozpoczał się ruch o charakterze kolonizacyjnym shlachty polskiej na wschód. Następnie była migracja na ziemi Polski bogatszych ukraińców.

Ze względu na wielowiekowe związki polsko-ukraińskie i stałe ruchy migracyjne silnie było oddziaływanie nazewnictwa polskiego na ukraińskie i równie silne ukraińskiego na polskie.”[18, s. 63-64]

Nazwiska genetycznie ukraińskie odróżniamy od nazwisk polskich przez kilka cech językowych. W odrębie fonetyki: w miejce polskiego ą, ę jest a, u; w miejsce polskiego rz jest r; niekiedy polskie spółgłosce miękkiej odpowiada twarda, na przykład w miejsce polskiej ć jest t, a po niej występuje y, a nie i; polskim grupam -ro-, -rzo-, -rze- odpowiada -oro-, -ere-.

W zakresie budowy słowotwórczej nazwisk, cechami ukraińskich nazwisk są formacje na -uk, -czuk, -enko, -eńko, -iszyn, -yszyn. Częściej w języku ukraińskim niż w polskim występują nazwiska kończący się na -ów (często zrealizowany jako -iw).[18, s.64]

“W Polsce wyspecjalizował się (z prasłowiańskiego -itjo-) formant -ic ( później rozbudowany -owic//-ewic). Pierwotny formant -ic pod wpływem nazwisk ukraińskich oraz białorskich był stopniowo zmieniany na -icz, -owicz,

14

-ewicz. Od XV wieku w funkcji patronimicznej zaczęły szerzyć się przyrostki -ek, -ik i -ak.”[15, s.60]

Współczesne badania dowodzą, że pochodzenia ukraińskiego są:

1. nazwiska zakończone na -ko i -o;

2. nazwiska z formantem -ko, -enko/-eńko,

3. zakończone na iło, yło;

4. nazwiska z ikawizmem

5. zwężenie o, e > i w sylabie zamkniętej;

6. realizacja samogłosek nosowych ą, ę jako u, 'a;

7. pełnogłos

8. l epentetyczne

9. h w nagłosie

Pochodzenia polskiego są nazwiska:

1. z formantami -ski/-cki, -dzki, wski, -ka, -ny, -ek;

2. z prefiksem przy-;

3. rz w pozycji przed e, i;

4. polskie ar w miejsce ukraińskiego er/or, lu w miesce ukraińskiego ow;

5. e, o w sylabie zamkniętej, które się nie zmieniają na i;

6. ro, rze, lo, którym odwiedni są olo, ere, olo.

Charakterne dla języków słowiańskich są formanty -ewcz, -owicz, -ew, -ow. Tylko w językach wschodnosłowiańskich pojawiają się sufiksy -uk, -'uk.[4, 364 – 372].

Nazwiska odmiejscowe charakteryzują się formantem -ski/-cki. Ich popularność w Polsce datuje się od XIV – XV wieku i trwa do dziś.

Ukraińskie cechy językowe wykazują nazwiska pochodnie od wyrazów pospolitych. Ta sama podstawa językowa może być różnie zrealizowana w

15

języku ukraińskim i w języku polskim i od tych różnych form wyrazowych utworzonie zostały nazwy osobowe. [19,60 – 61]

Często nazwiska genetycznie ukraińskie były polonizowane fonetycznie lub rzadziej słowotwórczo. Stąd liczne hibrydy polsko-ukraińskie oraz formy hiperpoprawne.[5, 369]

Dawniej ten sam człowiek mógł być notowany na przykład jako Głowa i Holowa w zależnaści od tego, czy nazwa została zanotowana w tekście polskim, czy ukraińskim, orzez Polaka, czy też przez Ukraińca.

Troche inna jest sytuacja, gdy nazwisko pochodzi od wyrazu pospolitego ukraińskiego lub polskiego nie mającego swego odpowiednika w innym języku. W takim wypadku utrzymuje się poczucie odrębności językowej, mimo iż wyraz może być przystosowany do wymowy i pisowni innego języka.

Wśród nazwisk pochodnich od imion cechy ukraińskie mogą wystąpić w podstawach słowiańskich lub chrześcijańskich. Imię w językach ukraińskim czy polskim zawiera cechy tych języków. Niektóre imiona chrześcijańskie, genetycznie obce dla języków słowiańskich, różnią się w swojej postaci językowej w Ukrainie od imion używanych w Polsce.[18, 60 –71]

Z tego wynika, że polska oraz ukraińska systemy nazewnicze są powiązane między sobą, co jest rezultatem procesów historyko-kulturnych, a też wspólnego słowiańskiego pochodzenia języków. Cyasem trudno zrozumieć pierwotne pochodzenie nazwiska ze względu na częste w byłych czasach adaptacje, fonetyczne i gramatyczne zmiany. Ale za pomocą wiedzy o typowych gramatycznych i fonetycznych cechach języków polskiego oraz ukraińskiego najczęściej udaje się oddzielić nazwiska pochodzenia, na przykład, polskiego spośród nazwisk ukraińskich lub na odwrót.

16

Rozdział 2. Antronimia wsi Dzwyniacz w latach 1863 - 1946.