sanskrit_manual

Міхаіл Баярын

УВОДЗІНЫ Ў ТРАДЫЦЫЙНЫ САНСКРЫТ

МІНСК

выдавецтва

2014

–Мера – A, i, u – Ṛ, ḷ – Простыя і складаныя галосныя – E, ai, o, au – Утварэньне галосных – Тон і назалізацыя – Ṃ, ḥ – 2. Пісьмо – 3. Сэнс

іформа – Аснова, афікс – Пада – Корань і аснова імені – Лік – Узоры

–Слоўнік – Ніпа̄ты

1. Месцы вымаўленьня – Назвы гукаў паводле месца ўтварэньня – Высілкі вымаўленьня – Нутраныя высілкі – Вонкавыя высілкі – Вонкавыя высілкі – Змычныя зычныя – Вымаўленьне змычных – 2. Пісьмо – 3. Ка̄ракі – Адна рэч і розныя рэчы – Першы, сярэдні й навышні чалавекі

– Узор – Вібгакті – Заклік – Узор – Парадак слоў

1. Antaḥ-stha – Ūṣman – Ha-kāra – Varṇa-mālā – 2. Пісьмо – 3. Ка̄ракі – Ужываньне формы ў сэнсе – Parasmai-pada і ātmane-pada – Vikaraṇa – Асаблівасьці – Tṛtīyā – Caturthī, pañcamī – Сандгі

1. Вышыня тону – Націск у імёнах – Націск у дзеясловах – Правілы вымаўленьня тону – Вымаўленьне сваріты – 2. Пісьмо – 3. Ка̄ракі – Тры

3

–– Зьмест ––

віды каранёў – Ātmane-padin – Ubhaya-padin – Sa-karmaka, a-karmaka, dvi-karmaka – Ṣaṣṭhī, saptamī – Род

1. Ш́іва-̄трысу – Іты – Пратйа̄га̄ра – Саварн̣а – 2. Віра̄м – Галосныя пасьля зычных – Лігатуры – Ануна̄сіка – Націскі – 3. Вр̣тті – Пяць згортаў – Першасныя й вытворныя карані – Hetu – Узоры – Kartṛ і hetu – Karmaṇi-prayoga – Узоры – Ґан̣а Bhvādi– – Tudādi – Divādi – Curādi

– Слоўнікавая форма – Strī-liṅga

1. Ta-para – uD-it – Guṇa, vṛddhi – Замена – Замена iK на guṇa і vṛddhi – aC-sandhi – yaṆ-sandhi – Ayādi-sandhi – Lopa-sandhi – 2. Сам̣йоґа – Паў-

форма – Гарызантальныя і вэртыкальныя паўформы – Гарызантальныя лігатуры – Вэртыкальныя лігатуры – Лігатуры з ra – Асаблівасьці – Ад-

мены лігатураў – 3. saN – Sārvadhātuka, ārdhadhātuka – А̄ґама iṬ – SeṬ, aniṬ, veṬ – Узоры – Афіксы tiṄ – l-афіксы – la̐Ṭ– la̐Ṅ– А̄ґама aṬ – Nadī

– Viśeṣaṇa – Strī-liṅga – Kriyā-viśeṣaṇa

1. Ekādeśa – Guṇa-sandhi – Vṛddhi-sandhi – Savarṇa-dīrgha-sandhi –

Pūrva-rūpa-sandhi – Абагульненьне aC-sandhi – 2. Лічбы – Знакі прыпынку – Дадатковыя знакі – Jihvānūlīya, upadhmānīya – Ведавыя знакі

–3. Āmreḍita – yaṄ – Узоры – la̐Ṅ– āṬ – su̐P– I- ды u-канцавыя асновы мужчынскага роду – Iti – Avyaya, nipāta – Upasarga, karma-pravacanīya

–Prādi – Прыклады

4

–– Зьмест ––

ціскіўДэвана̄ґарі̄–2.Стыліпісьма–Калькуцкістыль–Адменылітараў і лігатураў – 3. Nāma-dhātu – KyaC 1,kāmyaC – Узоры – KyaC 2 – Узоры

–KyaṄ, KviP – Узоры – ṆiC – Узоры – lṛ̐Ṭ– iṬ – Ṣatva – Ґун̣аKit– і Ṅit

–Узоры – Karmaṇi-prayoga – I-ды u-канцавыя асновы жаночага роду

1. Зьмены гукаў на канцы слова – Зычныя на канцы пады – Абагуль-

неньне – Hal-sandhi – Jaśtva-sandhi – Cartva-sandhi – Перад паўзаю –

Ścu̐tva-sandhi – Ṣṭu̐tva-sandhi – Выняткі з правілаў пра ṣṭu̐tva – Прабелы ў Дэвана̄ґарі̄ – 2. Дэвана̄ґарі̄ на кампутары – Правілы набору – 3Kṛd. - vṛtti – Ṇv̐uL – Guru,laghu – Sārvadhātuka і ārdhadhātuka–Заменанаґун̣у

–seṬ, aniṬ, veṬ – tṛC – GHaÑ – Ly̐uṬ – Род kṛt-канцавых утварэньняў

–Узоры – 3. lo̐Ṭ– Ṛ-канцавыя асновы мужчынскага й ­жаночага роду – tṛC-канцавыя асновы – Ужываньне kṛt-канцавых словаў

1. Anunāsika-sandhi – Anusvāra-sandhi – Para-savarṇa-sandhi 1 – Para- savarṇa-sandhi 2 – Pūrva-savarṇa-sandhi – Chatva – 2. Dhātu-pāṭha – Artha –Gaṇa,antargaṇa–Іты–Націск–Указальніккаранёў–3.Kṛd-vṛtti

–tumuN – Ktvā – LyaP – Kṛt-афіксы пасьляṆiC-канцавых каранёў – Kṛt- афіксы пасьля іншых вытворных ­каранёў – Узоры – 4. lo̐Ṭ– ātmanepada

–Асновы ніякага роду

1. Āgama – tuK 1 – kuK, ṭuK – dhuṬ – tuK 2 – jhaR-lopa – ṅaMuṬ – Ṣatva

–Ṇatva – 2. Upadeśa – Правілы вызначэньня ітаў – Выняткі – Форма ка-

ранёўуDhātupāṭha–3.Kṛtya – tavya,tavyaT – anīyaR – ṆyaT – yaT – KyaP

–Узоры – Ужываньне kṛtya-канцавых словаў – 4. li̐Ṅ– parasmaipada – Узор – Sarvanāma-sthāna – Pada – Bha – Hal-канцавыя асновы – Афікс su̐– Націск у аднаскладовых словах – Асновы ніякага роду

5

–– Зьмест ––

1. Visarga-sandhi – Ra-lopa – Yatva – Ya-lopa – Utva – Visarga – Satva –

Jihvāmūlīya, upadhāmnīya – Ru̐tva – Абагульненьне – Samprasāraṇa – 2.

Санскрыцкія слоўнікі – Санскрыцка-ангельскі слоўнік Моньера-Ўіль- ямса – Асаблівасьці альфабэтнай сартыроўкі – Структура артыкулаў пра карані – Структура артыкулаў імёнаў – Граматычныя скарачэньні – 3. Sat – Пра афіксы sat – Śatṛ̐– ŚānaC – Sat заместlṛ̐Ṭ– Утварэньне формаў жаночага роду – Націск пры скланеньні – Ужываньне sat-канцавых імё-

наў – Sati saptamī – Узоры – 4. Li̐ṅ– ātmanepada – Śatṛ̐-канцавыя асновы

1. Вялікі санскрыцка-нямецкі слоўнік Отто Бётлінґа і Рудольфа Рота

– Кароткі санскрыцка-нямецкі слоўнік Отто Бётлінґа – Санскрыцкаангельскі слоўнік Артура Энтані МакДонэла – Санскрыцка-ангельскі слоўнік Гарацыя Гаймана Ўільсана – Санскрыцка-ангельскі слоўнік Вамана Шіврама Аптэ – Санскрыцка-францускія слоўнікі – Санскрыц- ка-расейскі слоўнік – Ангельска-санскрыцкія слоўнікі – Этымалягічны слоўнік Манфрэда Майергофэра – 2. Niṣṭhā – Асаблівасьці замены на ґун̣уNiṣṭhā– пасьля вытворных каранёў – Natva – Ужываньне niṣṭhā – Афікс Kta ў сэнсе дзейніка – Sati saptamī – Афікс Kta ў сэнсе быцьця – Strī-pratyaya – Афіксы uṆ-ādi – 3. Gaṇa – Заўвагі пра націск – Замена на ґун̣уSvādi– -gaṇa – Асаблівасьці li̐Ṅ– Асаблівасьці lo̐Ṭ– Асаблівасьці haL-канцавых каранёў – Tanādi-gaṇa – 4. Ktavatu̐-канцавыя асновы – An-канцавыя асновы

1. Cанскрыцка-санскрыцкія слоўнікі – Amarakośa, Halayudha – Śabda- kalpadruma – Vācaspatyam – 2.Taddhita-vṛtti – Gati – Cvi – Зьмены гукаў перад Cvi – 3. Svādi-gaṇa, ātmanepada – Асаблівасьці la̐Ṭ– Асаблівасьці lo̐Ṭ– Асаблівасьці li̐Ṅ– Tanādi-gaṇa, ātmanepada – Афікс Śatṛ̐– Афікс

ŚānaC – 4. S-канцавыя асновы

6

–– Зьмест ––

1.Санскрыцкаялітаратура–Śruti і smṛti – Saṃhitā – Brāhmaṇa,āraṇyaka, upaniṣad – Vedāṅga, śāstra – Purāṇa, itihāsa, āgama – Upaveda, upāṅga

–2. matu̐P– Асаблівасьці афікса matu̐P– Matv-arthīya-афіксы – tamaP

–taraP – Асаблівасьці tamaP і taraP – 3. Kryādi-gaṇa – Афіксы sat – 4. matu̐P-канцавыя асновы – In-канцавыя асновы

1. Санскрыцкая паэзія – Śloka – 2. vati – tva, taL – ṢyaÑ – Замена на вр̣ддгі–ЗаменынапачаткуафіксаўaT– -lopa – aṆ – Śaiṣika–3.Rudhādi- gaṇa – Dhatva – Анусва̄ра – Асаблівасьці la̐Ṅ– ku̐tva – Афіксы sat – Sma

– 4. Sarvanāman

1. Bhagavad-gītā – 2. Samāsa-vṛtti – Віды сама̄саў – Dvandva – Itaretara- dvandva – Samāhāra-dvandva – 3. Adādi-gaṇa – Асаблівасьці кораня ad

–Асаблівасьці кораня i – Асаблівасьці кораня śī – Асаблівасьці кораня vid – Асаблівасьці кораня as – Афіксы sat – 4. Tyad-ādi – Kim – Tad, etad – Асаблівасьці sandhi – 5. Taddhita-vibhakti – tasiL – traL – dā, rhiL

–thāL

1. Brahmārpaṇam – 2. Tat-puruṣa – Vyadhikaraṇa-tatpuruṣa – Ṣaṣṭhī- tatpuruṣa – Karma-dhāraya – Dvigu – Nañ-tatpuruṣa – Gati-tatpuruṣa, prādi-tatpuruṣa – Upapada-tatpuruṣa – Upasarga-upapada – 3. Juhotyādi- gaṇa – Асаблівасьці hu-загалоўных каранёў – Abhyāsa, abhyasta – Правілы падваеньня – Асаблівасьці кораня hu – Асаблівасьці каранёў dā і dhā – Bhaṣṭva – Афіксы sat – 4. Saṃkhyā

7

–– Зьмест ––

1. Triṣṭubh – 2. Bahu-vrīhi – Багуврі̄гі і татпуруша – Адносіны падаў у багу-врі̄гі –Upamāna-bahuvrīhi – Nañ-bahuvrīhi – Antarāla-bahuvrīhi

–Tulya-yoga-bahuvrīhi – 3. li̐Ṭ– Dvitva – iṬ – Асаблівасьці націску –

Karmaṇi- і bhāve-prayoga – Замена на ґун̣у і вр̣ддгі – ЗаменаiyaṄна і uvaṄ – aniṬ – А̄ґама iṬ перад афіксам thaL – Abhyāsa-lopa – Прыклады

–Неаданаскладовыя карані – 4. Pūraṇa – 5. Aham, tvam

1. Vyākaraṇa – Pāṇini – Śabdānuśāsana – Sūtra – Vṛtti – Нумар сӯтры – Anuvṛtti – Utsarga, apavāda – Віды сӯтраў – Saṃjñā – Vidhi – Paribhāṣā

–Atideśa – Adhikāra – Niyama – Pratiṣedha – Vibhāṣā – Nipātana – Siddha, asiddha – Камэнтары – Vārttika – Mahā-bhāṣya – Kāśikā – Siddhānta- kaumudī – Пераклады граматыкі Па̄н̣іні – 2Ancu. ̐-канцавыя асновы – Асаблівасьці скланеньня – Формы жаночага роду

8

9

Прадмова

Мы вывучаем санскрыт перадусім таму, што гэта мова ведавай традыцыі і культуры. За выняткам навуковых рэканструкцый, гэта сама старажытная, і прыгэтым жывая інда-эўрапейская мова. Арыгінальныя санскрыцкіятэкстыдаюцьнамуяўленьнепратое,якімібылісьветагляд і сьвядомасьць традыцыйнага чалавека.

Неад’емнаю часткай старажытнаіндыйскай культуры зьяўляецца традыцыйная навука пра мову, вйа̄каран̣а. Гэта адразу практычная дысцыпліна (śāstra), навука (vidyā) і філязофская тэорыя (darśana). Найбольш аўтарытэтным тэкстам вйа̄каран̣ы зьяўляецца твор граматыста Па̄н̣Aśṭādhyāyīіні “Восем узыходаў”. Аўтарытэт Па̄н̣іні быў такі вялікі, што творы папярэдніх настаўнікаў граматыкі амаль не захаваліся.

З аднаго боку, Па̄н̣іні апісвае жывую мову свайго часу, з другога – яго правілы асягаюць мову ведавай паэзіі ды абраду. Твору Па̄н̣іні ня менш за 2,5 тысячы гадоў. З таго часу многія пакаленьні традыцыйных вучоных вывучалі мову паводле яго граматыкі. Можна сказаць, што Па̄н̣інірашчыніўсяўсанскрыцеяксольувадзе–празьяговыясьняецца мова мінуласьці і ствараецца мова будучыні.

Санскрыт – гэта мова, што мае трохтысячагадовую гісторыю ўласнае мовазнаўчае традыцыі. Пасьля Па̄н̣іні традыцыйнае мовазнаўства ператварылася з апісальнае тэорыі ў канструктыўную. За гэты час традыцыйныяўяўленьніпрамовусталінастолькінепарыўназьвязанымі з самою мовай, што адасобіць іх ужо немагчыма, не стварыўшы

прыгэтым іншае мовы. Дзякуючы вйа̄каран̣е санскрыт – гэта мова са свабодным словаўтварэньнем, што яднае носьбітаў перадусім ня слоўнікам, а агульнымі правіламі дэрывацыі; мова этымалягічнай празрыстасьці, дзе кожнае слова ўзыходзіць да першаэлемэнтаў мовы. Менавіта граматыка для традыцыйнага чалавека займае месца лёгікі і яе базавых катэгорыяў.

10