sanskrit_manual
.pdf
|
|
–– Занятак 17 –– |
|
|
|
|
– |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Асаблівасьці кораня i
Перад aC-пачатковымі каранямі перад афіксамі la̐Ṅ ставіцца̄ґама āṬ, прыгэтым замест āṬ і наступнага aC мае быць vṛddhi (вынятак з guṇasandhi):
āṬ + i + t → aí-t – ён ішоў
Аднак перад aC-пачатковымі канчаткамі корань i замяняецца на y:
āṬ + i + am → āṬ + y-am → ā́yam – я ішоў
|
|
– |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
231
–– Занятак 17 ––
Асаблівасьці кораня śī
Асаблівасьцю кораня śī “ляжаць” зьяўляецца замена на ґуну̣апошнягя галоснага перад усімі канчаткамі. Націск жа заўсёды падае на корань:
śī + te → śe-te – ён ляжыць
śī āte → śe āte → śay-āte – яны ўдваіх ляжаць
Акрамя таго, перад канчаткам jha ўстаўляецца а̄ґама ruṬ:
śī + ate → śe + ate → śé-r-ate – яны ляжаць
|
|
– |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
Асаблівасьці кораня vid
Асаблівасьць кораня vid (‘ведаць’) складаецца ў тым, што замест la̐Ṭ- замесных афіксаў у яго могуць быць канчаткі li̐Ṭ:
–
|
|
|
|
|
|
|
|
|
232
|
|
–– Занятак 17 –– |
|
|
|
|
|
– |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
/ |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
Асаблівасьці кораня as
Заместпачатковагагалоснагакораняas “быць”перадне-Pit-пазначаны- мі афіксамі мае быць лопа:
as + tip → ás-ti – ён ёсьць
as + tas → _stás → stáḥ – яны ўдваіх ёсьць
Акрамя таго, замест кораня as і афікса hi мае быць форма edhí“будзь”.
|
|
– |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
233
–– Занятак 17 ––
Афіксы sat
Перад афіксамі sat дзейнічаюць тыя самыя правілы: ad + Śatṛ̐→ adát – які есьць
vid + Śatṛ̐→ vidát – які ведае, вядушчы as + Śatṛ̐→ _sát – які ёсьць, існы
śī + ŚānaC → śayāná – які ляжыць
4. Tyad-ādi
Да групы tyad-загалоўных належаць, напрыклад, сарвана̄маны tyád (той), tád (той, ён), etád (гэты), yád (які), kím (які?). Апошні гук асновы tyád-загалоўных сарвана̄манаў зьнікае перад усімі афіксамі вібгакті й застаецца толькі тады, калі афіксы вібгакті зьнікаюць – г.зн., у ніякім родзе. У іншых формах яны зьмяняюцца так, як і іншыя сарвана̄маны: yát (які, каторы) → ya
puṃsi: yáḥ yaú yé, yám yaú yā́n,yéna …. napuṃsake: yát yé yā́ni, yát yé yā́ni, yéna… striyām: yā́yé yā́ḥ,yā́myé yā́ḥ,yáyā….
Kim
Асаблівасьць сарвана̄мана kim палягае ў тым, што перад усімі вібгактіафіксамі яго аснова замяняецца на ka:
kim (які? хто?) → ka
puṃsi: káḥ kaú ké, kám kaú kā́n,kéna …. napuṃsake: kím ké kā́ni, kím ké kā́ni, kéna… striyām: kā́ké kā́ḥ,kā́mké kā́ḥ,káyā….
Tad, etad
У сарвана̄манаў tyád (сей), tád (той) і etád (гэты) у мужчынскім і жа-
ночым родзе ў prathamā-ekavacana гук t мяняецца на s (sáḥ, eṣáḥ, syáḥ): tad (які? хто?) → ta
puṃsi: sáḥ taú té, tám taú tā́n,téna …. napuṃsake: tát té tā́ni, tát té tā́ni, téna…
234
–– Занятак 17 ––
striyām: sāté tā́ḥ,tā́mté tā́ḥ,táyā…. etád (які? хто?) → éta
puṃsi: eṣáḥ (ṣatva) etaú eté, etám etaú etā́n,eténa …. napuṃsake: etát eté etā́ni, etát eté etā́ni, eténa… striyām: eṣā́eté etā́ḥ,etā́meté etā́ḥ,etáyā….
sarvanāman-аснова мужчынскага роду tád
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
sarvanāman-аснова ніякага роду tád |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
235
|
|
–– Занятак 17 –– |
|
|
|
sarvanāman-аснова жаночага роду tád |
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Асаблівасьці sandhi
Пасьля асноваў tád і etád мужчынскага роду замест афікса su̐перад наступным звонкім зычным (haŚ) мае быць лопа:
sás + vadati → sá vadati (su̐-lopa) eṣás + vadati → eṣá vadati (su̐-lopa)
Але:
sás + khādati → sáḥ khādati (visarga) eṣás + khādati → eṣáḥ khādati (visarga) sás + eti → sá eti (yatva, lopa)
eṣás + eti → eṣá eti (yatva, lopa)
5. Taddhita-vibhakti
Акрамя su̐Pі tiṄ тэрмінам vibhakti называюцца яшчэ некаторыя афіксы taddhita, што ўжываюцца ў сэнсе вібгакті-афіксаў. У асноўным гэтыя афіксы ўжываюцца пасьля сарвана̄манаў:
tásmin = tad + traL → tá-tra – там tásmin kāle = tad + dā → ta-dā́– тады tásmin kāle = tad + rhiL → tá-rhi – тады
236
–– Занятак 17 ––
tásmāt = tad + tasiL → tátaḥ – адтуль, адтамтуль, таму tásmin prakāré = tad + thāL → táthā – так
tasiL
Афікс tasiL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе паньчамі̄. Афікс tasiL зьяўляецца Lit-пазначаным, што патрабуе націску на галосны перад афіксам:
tásmāt = tátas – ад таго, таму etásmāt = etátas – ад гэтага, пагэтаму yásmāt = yátas – ад якога
kásmāt = kútas – ад якога? адкуль? чаму? sárvasmāt = sarvátas – адусюль ányasmāt = anyátas – ад іншага ékasmāt = ekátas – ад аднаго
traL
Афікс traL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе саптамі̄. Афікс traL зьяўляецца Lit-пазначаным, што патрабуе націску на галосны перад афіксам:
tásmin = tátra – там, гэнам etásmin = etátra – тут, гэтта yásmin = yátra – дзе kásmin = kútra – дзе? куды?
sárvasmin = sarvátra – паўсюль
ányasmin = anyátra – індзе, у іншым месцы ékasmin = ekátra – у адным месцы
dā, rhiL
Афіксы dā і rhiL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе саптамі̄ ў сэнсе часу. Афікс rhiL зьяўляецца Lit-пазначаным, што патрабуе націску на галосны перад афіксам:
tásmin kālé = tadā́,tárhi – тады etásmin kālé = etadā́,etárhi – сяды
237
–– Занятак 17 ––
yásmin kālé = yadā́,yárhi – калі kásmin kālé = kadā́,kárhi – калі?
sárvasmin kālé = sarvadā́,sarvárhi – усёды, заўжды ányasmin kālé = anyadā́,anyárhi – іншым часам ékasmin kālé = ekadā́,ekárhi – аднойчы
thāL
Афікс thāL ставіцца пасьля сарвана̄манаў у сэнсе саптамі̄ў сэнсе спосабу дзеяньня (prakāra). Пасьля сарвана̄мана kim афікс thāL замяняецца на thamu:
tásmin prakāre = táthā – так etásmin prakāre = etáthā – гэтак, сяк yásmin prakāre = yáthā – як kásmin prakāre = kathám – як? sárvasmin prakāre = sarváthā – усяк ányasmin prakāre = anyáthā – інакш
ékasmin prakāre = ekáthā – адным чынам, аднакава
Слоўнік
есьці –быць
ісьці
ведаць – ––
ляжаць – ––
над, пераусьлед, за
іншыгэтытой, ён
238
–– Занятак 17 ––
што? які?
+ + + нехта,нейкі,нешта+ + + + + +
ніхто, ніякі, нішто
што, які
Практыкаваньне 1
Практыкаваньне 2
1.Некаторыя жывуць у вёсцы, некаторыя ў горадзе.
2.Гэты настаўнік ведае іншую мову і вучыць ёй вучняў.
3.Калі бацькі купляюць мёд-і-плады, дзеці радуюцца.
4.Куды і адкуль яна ідзе?
5.Якім чынам ён пераадолеў шчасьце-і-няшчасьце?
6.Настаўнік-і-вучань зьбіралі дровы-і-плады ў тым лесе.
7.Хай служанка пойдзе ў горад і даведаецца, дзе жыве найлепшы-на- стаўнік.
8.Ніхто ня мае ляжаць, калі ўсе робяць.
9.Хто з прысутных тут людзей ведае, як робіцца збан?
239
–– Занятак 17 ––
Заданьне
1.Вывучыць на памяць ш́локу.
2.Вывучыць утварэньне dvandva-samāsa.
3.Вывучыць новыя ўзоры спражэньня і скланеньня.
4.Вывучыць новыя словы.
5.Зрабіць практыкаваньні на пераклад, ужываючы правілы сандгі.
240