Кемне¼ н´рс´ эшлисе бар?

Иск´¼д´рне¼ йокыдан торгач, ашарга пешер´се бар, аннары институтка со¼га калмыйча лекциял´рг´ ашыгасы бар. Аны¼ ³´р к¿нне кибетк´ кер´се бар: анда икм´к, с¿т сатып аласы бар. ¥ кич бел´н тагын семинарларга ´зерлан´се бар.

Х´бирне¼ ашарга пешер´се юк, л´кин аны¼ ³´р к¿нне эт бел´н урамга чыгасы бар.

Маратны¼ ³´р к¿нне ирт´ бел´н кофе эч´се бар, ´ кич бел´н телевизор карап йоклыйсы бар.

Ярд´мче фигыльл´р

Сез «ит´рг´, чыгарга, бет´рг´, куярга, алырга» кебек фигыльл´рне ярд´мче фигыльл´р булу алуын бел´сез. Тагын башка фигыльл´р д´ ярд´мче фигыль булып кил´ алалар.

Килерг´

1. «Иск´нд´р институтка кил´» – бу ¢¿мл´д´ килерг´ фигыле т¿п м´гън´д´ тора.

2. «Маратны¼ ашыйсы кил´» – бу ¢¿мл´д´ килерг´ фигыле ярд´мче фигыль булып кил´, ул тел´кне белдер´.

3. «Укытучы сыйныфтан чыгып кил´» – бу ¢¿мл´д´ килерг´ фигыле процессны¼ ´лег´ баруын, д´вам итºен кºрс´т´, ³´м тагын х´р´к´тне¼ безг´ таба юн´лºен белдер´.

Барырга

1. «Автобус Чаллыга бара» – бу ¢¿мл´д´ барырга фигыле т¿п м´гън´д´.

2. «Укытучы сыйныфтан чыгып бара» – бу ¢¿мл´д´ барырга фигыле ярд´мче фигыль булып кил´, ³´м процессны¼ ´лег´ баруын ³´м д´вам итºен кºрс´т´.

Торырга

1. «Сергей М´ск´ºд´ тора» – монда торырга фигыле т¿п м´гън´д´ тора.

2. «Сергей басып тора» – ´ монда ул х´р´к´тне¼ д´вам итºен кºрс´т´.

КªНЕГªЛ¥Р

1. Сорауларга ¢авап бирегез:

1. Этл´р мыраулый бел´ме?

2. Н´рс´л´р б´элди бел´?

3. Сезне¼ ¿йд´ м´че яки эт бармы?

4. Булса, аны¼ (аларны¼) исеме ничек?

5. З¿лфия апаны¼ нинди эте булган?

6. З¿лфия апа этен с¿йл´шерг´ ¿йр´тер ¿чен, а¼а н´рс´л´р ашаткан?

7. Актырнак акыллы эт булганмы? Ниг´?

8. ¥ сезне¼ этегез (м´чегез) акыллымы? Ул с¿йл´ш´ бел´ме?

9. Иск´нд´р Марат с¿йл´г´н х´лг´ ышанганмы? Ниг´?

10. ¥ сез ºзегез ничек уйлыйсыз: Марат чыннан да булган х´л турында с¿йл´деме?

2. Курсив бел´н язылган сºзл´рг´ сораулар куегыз:

1. Юк, сыерлар кешн´мил´р. Алар м¿грил´р.

2. З¿лфия апаны¼ эте спаниель булган.

3. Х´бирне¼ ¿енд´ тутый кош бар.

4. Ч¿нки Иск´нд´р с¿йл´шк´н этне гомеренд´ кºрг´не юк.

5. З¿лфия апа ¢иденче катта яш´г´н.

6. Золфия апа урындыкка менеп юган керне элг´н.

7. Марат кºп м´з´к х´лл´р турында с¿йли ала.

8. Ярар, мин сине¼ бел´н кибетк´ барырмын.

9. Иск´нд´рне¼ этен ашатасы бар.

10. Х´бирне¼ балалар бакчасына барасы бар.

3. ¡¿мл´л´р т¿зегез:

а)

Эт Ат М´че Сыер Тычкан Тавык Кеше Чыпчык сарык

Б´элди Чыркылдый Кыикылдый Кешни Чиный Берн´рс´ ´йтми С¿йл´ш´ М¿гри мыраулый

б)

Иск´нд´рне¼ Маратны¼ Х´бирне¼ З¿лфия апаны¼ ¥лфияне¼

кибетк´ барасы бар икм´к, с¿т сатып аласы бар кофе эч´се бар эт бел´н чыгасы бар актырнакны с¿йл´шерг´ ¿йр´т´се бар ирт´ бел´н ашарга пешер´се бар балалар бакчасында концерт куясы бар м´чег´ т´мле ´йбер аласы бар чыннан булган х´лне с¿йлисе бар

в)

1. М´чебезне, ярата, минем, бик, ´нием.

2. Балалар, барасы, Х´бирне¼, бакчасына, бар, бºген.

3. Апа, ºзе, З¿лфия, иде, ш´³´рд´, яши, кечкен´ ген´.

4. М´чегез, этегез, бармы сезне¼, ¿егезд´, яки?

5. Апага, бер, уй, Золфия, килде, бервакыт, яхшы.

6. Бар, пешер´се, Иск´нд´рне¼, торгач, йокыдан, ашарга.

7. Х´бирне¼, к¿нне, бел´н, эт, чыгасы, бар, урамга, ³´р.

8. ¡¿мл´д´, барырга, м´гън´д´, т¿п, фигыле, бу.

9. Марат, ышанмаган, с¿йл´г´н, Иск´нд´р, х´лг´.

10. Кºп, Марат, х´лл´р, м´з´к, ала, с¿йли, турында.

4. Татарчага т´р¢ем´ итегез:

1) Искандер в этом году был в деревне. И каждый день ему надо было кормить собаку.

2) Завтра Хабиру надо ехать в Бугульму. Там он будет давать концерт ы детском саду.

3) Алексей сегодня не поедет в Челны на футбол. Ему надо готовиться к семинару.

4) Марат может рассказать много смешных историй. Сегодня он рассказывал правдивую историю о тете Зульфие и ее собаке.

5) Вчера по телвизору показывали очень смешной фильм. Искандер его, конечно, не посмотрел. Марату надо будет рассказать ему этот фильм.

6) В этом году осень была холодная. Надо одеваться теплее.

7) Ходжа Насретдин взял у охотника двух живых зайцев. Одного он оставил у себя дома, а второго понем к баю. Ему надо было, обманув бая, взять у него побольше денег.

8) Кто оказался счастливым человеком во всей стране? Бедняк, который был доволен тем, что имел.

9) Лошадь ржет, корова мычит, собака радостно лает, а вот овца печально блеет. Почему? Потому что ее надо лучше кормить.

10) Глагол «идти» в этом предложенни стоит в основном значении.

5. ªзегезне¼ этегез (м´чегез) турында инша языгыз.

УТЫЗЫНЧЫ Д¥РЕС

Алексей бел´н Марина безг´ таныш студентлар бел´н берг´ укыйлар. Алар татар телен ¿йр´н´л´р. Бºген алар Иск´ндер бел´н Марат янына килдел´р. Аларны¼ татар теле буенча бик кºп сораулары бар. ¥ Марат бел´н Иск´нд´р шул сорауларга ¢авап бир´л´р.

Марат: Сезг´ татар телен ¿йр´нерг´ бик кыен дип уйлыйм.

Алексей: ¥йе, бик кыен шул…

Марина: Безне¼ сезг´ бик кºп сорауларыбыз бар.

Марат: ¥ минемч´, татар теле – бик ¢и¼ел тел. Ч¿нки аны безне¼ ¿ч-дºрт яшьлек балалар да бел´.

Иск´ндер: ¥ сез х´зер н´рс´ ¿йр´н´сез?

Алексей: Ярд´мче фигыльл´рне. Татар теленд´ и¼ авыры шул дип уйлыйм.

Иск´нд´р: Д¿рес уйлыйсыз, ч¿нки ярд´мче фигыльл´р газет м´кал´л´ренд´ д´, матур ´д´биятта да еш очрыйлар. Аллар телг´ байлык, м´гън´л´рг´ нечк´ т¿смерл´р керт´л´р. Аларны белерг´ ³´м кулланырга ¿йр´нерг´ кир´к. Шунсыз татар телен белеп булмый.

Марина: Мен´ без со¼гы д´ресл´рд´ Ху¢аны¼ «акыллы» куяннары турында текст укыдык. Анда ярд´мче фигыльл´рне очраттык та а¼лап бетерм´дек.

Алексей: ¥йтик, «язып ала». Монда бит ярд´мче фигыль х´р´к´тне¼ тиз баруын ³´м берлеген кºрс´т´. ¥ «яза ала» диг´нд´ «алырга» фигыле башка м´гън´д´ алып кил´.

Иск´нд´р: Д¿рес. «Алырга» фигыле х´л фигыльг´ ияреп килг´нд´, м¿мкинлекне кºрс´т´. Мен´ карагыз:

¢ырларга с¿йл´рг´ юарга

¢ырлый алам с¿йли алам юа аласы¼

могу (умею) петь не может (не умеет) говорить можешь (умеешь) мыть

Алексей: Мин а¼ладым. М´с´л´н, «Ул машина сатып ала ала» – «Он может купить машину» дип т´р¢ем´ ител´.

Марат: Х´л фигыльг´ иярс´, «алырга» фигыле х´р´к´тне¼ ничек баруын гына кºрс´т´, ´ гади хик´я фигыльг´ иярс´ – русчага – может яки умеет сºзл´ре ярд´менд´ т´р¢ем´ ител´.

Марат: Тагын шулай ук «язарга» ³´м «карарга» диг´н фигыльл´рне д´ а¼латасыз иде.

Иск´нд´р: «Язарга» фигыле ярд´мче булып хик´я фигыльг´ ген´ ияреп кил´ ала ³´м х´р´к´тне¼ чак кына булмый калуыне кºрс´т´. М´с´л´н:

Очратырга Егылырга Мен´рг´

Очрата язды Егыла язды Мен´ язды

Я едва не встретил Я чуть не упал Ты едва не поднялся

«Карарга» фигыле д´, икенче фигыльг´ ияреп килг´нд´, башка м´гън´не белдер´. Т´р¢ем´ итк´нд´, попробовать фигыле ярд´менд´ т´р¢ем´ ител´. Мен´ шундый мисаллар китереп була:

Эшл´рг´ Карарга Эч´рг´ ашарга

Эшл´п кара Карап карадым Эчеп карадыгыз Ашап карады

Попробуй сделать Я поробовал посмотреть Вы попробовали выпить Поробовал (съесть)

Алексей: Алайса «язып карады», «карый яздым», «карап яздым» аерым ¿ч м´гън´ белдер´л´р. Х´зер т´р¢ем´ ит´м: беренчесе – попробовал написать, икенчесе – чуть не взглянул, ³´м со¼гысы – написал, глядя … Шулаймы?

Марат: Сез бигр´к акыллы студентлар ик´н. Тагын нинди сорауларыгыз бар? Сорагыз. Иск´нд´р сезне¼ бу сорауларыгызга шунда ук ¢авап бирер.

Марина: Тагын бер соравым бар иде минем. Мен´, м´с´л´н, рус теленд´ собака – кто? соравына ¢авап бир´. ¥ татарча эт – н´рс´? соравына ¢авап бир´.

Марат: ¥йе, татар теленд´ «кем» дип кешел´рг´ ген´ ´йт´л´р. Тагын, кешел´рг´ якынлаштырып, гаил´ дусты булган этл´рне, м´чел´рне атыйлар.

КЕМ: Иск´нд´р, Марина, укытучы, студент, бабай;

Н¥РС¥: ¿ст´л, м´че, сыер, балык, бºре;

КЕМ: З¿лфия апа, Актырнак (ч¿нки З¿лфия апа аны и¼ якын дусты итеп кºр´).

Марина: Бу инглиз теленд´ кебекме?

Марат: Н´къ шулай. Шу¼а кºр´ сезг´ мо¼а иял´шерг´ кыен булмас дип уйлыйм.

Марина: Мин ´йтк´н идем инде: без Ху¢аны¼ «акыллы» куяннары турында хик´я укыган идек. ¥ кем со¼ ул – Ху¢а Насретдин? Мин сºзлек буенча карадым: Ху¢а хозяин итеп т´р¢ем´ ител´ ик´н…

Иск´нд´р: Ху¢а Насретдин – ул т¿рки халыкларны¼ ¢ыелма образы. Ул Урта Азия т¿рки халыкларына билгеле ³´м шуннан татар халкына да килг´н. ²´р халык аны ºзенеке дип саный. Аны¼ турында бик кºп хик´ял´р ³´м м´з´кл´р бар. Ул м´з´кче ген´ тºгел, ´ халыкны¼ акыл иясе д´.

Марат: Безне¼ ¿йд´ «Ху¢а Насретдин м´з´кл´ре» диг´н китап бар. Кызыксынсагыз, мин сезг´ аны алып кил´ алам.

Марина: Т´р¢ем´ ит´рг´ д´ булышсагыз…

Марат: Бераз булышырбыз, шулай бит, Иск´нд´р. Л´кин сез ºзегез а¼ларга тырышыгыз.

Марина: ¥ сез ºзегез д´ безг´ булышырга тиеш…

эшл´рг´ башларга иял´шерг´

эшл´рг´ тиешсе¼ башларга тиешбез иял´шерг´ тиешсез

ты должен работать мы должны начать вы должны привыкнуть

¥ х´зер Маратны¼ «Ху¢а Насретдин м´з´кл´ре» китабыннан м´з´кл´р укыгыз:

