Литература по Идеологии / Булгакаў (На карысць нацыянальнага праекту)

5

«Я працую на карысць нацыянальнага праекту»

Інтэрвiю з Валеркай Булгакавым

Валерка БУЛГАКАЎ — нарадзіўся ў 1974 г. у Менску. У 1995 г. скончыў Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт (аддзяленьне беларускай філялёгіі, у 1998 г. — асьпірантуру пры БДУ, у 2003 г. — асьпірантуру Інстытуту філязофіі Нацыянальнай Акадэміі навук Украіны. Рэдактар часопісу “ARCHE”. Спэцыялізуецца ў галіне дасьледаваньняў эўрапейскіх нацыяналізмаў, у тым ліку беларускага.

http://www.belintellectuals.com/discussions/?id=79

http://worvik.com/news/2005/10/21/103

АГТ: Апошнім часам даволі часта падымаецца тэма аб узаемадзеянні інтэлектуалаў і палітыкі. Як па-вашаму мусяць складвацца такія адносіны? Ці мусяць інтэлектуалы быць заангажаванымі ў палітыку альбо наадварот захоўваць пазыцыю знешняга назіральніка?

Валерка Булгакаў: Калі браць пад увагу “нармальныя” цэнтральнаеўрапейскія грамадствы, то паміж палітычнай і інтэлектуальнай супольнасцю заўсёды адбываецца камунікацыйны і інфармацыйны абмен. Адрознасць нашай сітуацыі ад такой, якая, напрыклад, існуе ў Польшчы у тым, што так званыя незалежныя інтэлектуалы ізаляваныя і выціснутыя з нармальнай палітыкі.

Яны змушаныя альбо канфрантаваць з рэжымам, альбо з’язджаць з краіны. У стандартнай сярэднееўрапейскай сітуацыі інтэлектуалы высоўваюць ідэі і распрацоўваюць праграмы, якія пасля бяруцца на ўзбраенне палітычнымі коламі.

Архітыповы прыклад – гэта асяроддзе, якое склалася вакол парыжскай “Культуры”, часопіса, які гуртаваў збольшага былых польскіх інтэлектуалаў, што былі змушаныя уцячы з краіны яшчэ ў 50-60 гг. Яны выпрацавалі такія ідэі, якія былі ўзятыя польскімі палітыкамі на ўзбраенне і рэалізаваныя ў 80-х і нават 90-х гадох. Таму, узаемадзеянне паміж інтэлектуаламі і палітыкамі так ці інакш адбываецца, як паказвае досвед. У беларускай сітуацыі архітыповы, магчыма, прыклад - гэта ідэя незалежнасці Беларусі, беларускай нацыі, яна была высунутая беларускімі інтэлектуаламі, але даляцела да палітычнай супольнасці, а пасля і да масаў, са спазненнем на 80-100 гадоў. Праблема палягае ў тым, каб зрабіць гэтую камунікацыю больш эфектыўнай, узаемавыгаднай і плённай. Я бачу гэтыя дзве супольнасці як вельмі неабходныя часткі аднаго сацыяльнага арганізма, і я бачу паталёгію беларускай сітуацыі ў тым, што тут вельмі шмат незалежных людзей выключана з нармальнага палітычнага працэсу.

Наступствамі гэтага выключэння з’яўляюцца, як я ўжо гаварыў, сыход ва ўнутраную эміграцыю, існаванне недзе на маргіналіях сацыяльных працэсу, уцёкі з краіны. Толькі часопіс “Архэ” часам мае да 50% аўтараў, якія фізічна не жывуць у Беларусі, хоць і пішуць на беларускія тэмы і маюць беларускае паходжанне. І гэта паказчык цяперашняе гуманітарнае сітуацыі.

АГТ: Так ці інакш палітычнаму рашэнню павінна папярэднічаць нейкая інтэлектуальная праца, экспертныя ацэнкі. Хаця, часам, такога не адбываецца, а рашэнні і палітычныя дзеянні прадпрымаюцца без інтэлектуальнай прапрацоўкі: стыхійна, па-звычцы і проста рэалізуць нейкую норму. Як бы вы ацанілі “разумнасць” ці інтэлектуальны складнік беларускай палітыкі?

В.Б.: Вынікам таго, што сувязі паміж інтэлектуальнай і палітычнай супольнасцю ці супольнасцю палітыкі разарваныя з’яўляецца тое, што палітыкі вельмі часта паразытуюць на архаічных інтэлектуальных сістэмах выпрацаваных шмат гадоў і дзесяцігоддзяў таму назад і не звяртаюцца да сучаснага інтэлектуальнага досведа. Вельмі часта палітыкі нацыяльна-дэмакратычнага лагеру выкарыстоўваць уяўленні пра нацыналізм, якія родам яшчэ з першай палавіны 20 ст., калі нацыяналізм з’яўляўся, па-сутнасці, аўтарытарным. Узяць, напрыклад, Зянона Пазняка, які недаўна заявіў, што ліберальны Захад магчыма уяўляе для незалежнасці і увогуле Беларусі большую пагрозу чымся аўтарытарная Расія. Стаўка Лукашэнкі на “западнарусізм”, які межаваў з расійскім нацыяналізмам, таксама вельмі характэрная, яна паказвала, што беларускія інтэлектуалы не здолелі выпрацаваць адэкватную духу часу нацыянальную ідэю і грамадства дагэтуль застацца закаваным рознымі каланіяльнымі дактрынамі, якія генеалагічна ўзыходзяць да сярэдзіны 19 ст. Я б сказаў, што тая “страсць” з якой лукашэнкаўцамі выкарчоўвалася нацыянальная мова і нацыянальная культура - проста яшчэ раз паказала на чым інтэлектуальна трымаўся западнарусізм і ўвогуле каланіяльныя тэхнікі асваення Беларусі, а менавіта тое, што яны былі генетычна звязаны з такімі атрыбутамі як расізм, этнацэнтрызм і рознага кшталту дэгуманізатарскімі ідыялогіямі.

Таму, калі палітыкі не абапіраюцца на тое, што ствараецца ў сучаснай інтэлектуальнай прасторы альбо інтэлектуалы не здольныя прадукаваць ідэі, якія знаходзяць жывы водгук не толькі пасярод іх кола, а таксама па ўсім грамадстве, то адбываецца грамадзкі дысбаланс. Палітыкі усе роўна паразітуюць на пэўных інтэлектуальных дактрынах, але яны вельмі часта аказваюцца архаічнымі і несугучнымі духу часу.

Палітычная культура Беларусі знаходзіцца ў вельмі своеасаблівым стане. Інтэлектуальная супольнасць не здолела мадэрнізаваць палітычную культуру беларусаў. Вельмі часта палітычныя рашэнні сучасны рэжым прымае зыходзячы з бягучага валюнтарызму альбо чыста аўтарытарных інстынктаў. Пра якую сур’ёзную экспертызу можна гаварыць, калі зачыняюць Еўрапейскі Гуманітарны Універсітэт альбо Беларускі Ліцэй спадара Коласа. Само ўзнікненне на пачатку 21 стагоддзя такога рэжыму як лукашэнкаўскі на фармальна еўрапейскай тэрыторыі сведчыць пра сур’езны дысбаланс і дысфункцыянальнасць інтэлектуальнай праслойкі. З другога боку, я б гаварыў і пра раскол інтэлектуальнай супольнасці. Усім вядома, што прадстаўнікі акадэмічнай супольнасці і, нават частка моладзі, ахвотна ідзе працаваць на рэжым, і тыя рашэнні, якія ён прымае, калі не браць самыя адыёзныя з іх, яны праходзяць экспертную ацэнку. Гэта значыць звышзадача беларускай інтэлектуальнай супольнасці палягае ў байкоце абслугоўвання рэжыму. Хаця, баюся, што гэта немагчыма ў прынцыпе.

Сведчаннем гэтых разрываў з’яўляецца тое, што вельмі часта адбываецца імпарт інтэлектуалаў для вырашэння ўнутрыбеларускіх праблемаў. Узяць, напрыклад, палітычныя баталіі, калі паліттэхнолагі вельмі часта імпартуюцца, гэта значыць, что па-просту нацыянальная інтэлектуальная супольнасць не здольная задавальняць бягучы попыт. Агулам, гэтая тэма закранае пытанні адукацыі, ідэнтычнасці, палітычнай культуры, якія таксама ўплываюць на сымбалічны і інфармацыйны абмен паміж інтэлектуаламі і палітычнай супольнасцю.

АГТ: Вы казалі пра тое, што улада не выкарыстоўвае экспертныя ацэнкі інтэлектуалаў ці выкарыстоўвае не якасныя, заганжаваныя экспертызы. Ці можна казаць пра тое, што інтэлектуалам есть што прапанаваць, але улада гэта не выкарыстоўвае?

В.Б.: Тут я гавару пра лініі расколу. Ёсць інтэлектуалы, якія па-просту працуюць на ўладу, ёсць фабрыкі думкі, у такім заходнім разуменні, якія абслугоўваюць рэжым з рознай ступенню эфектыўнасці. Напрыклад, мне здаецца, што Інстытут Сацыялогіі Акадэміі Навук дае не менш якасны прадукт, чым НІСПД пад кіраўніцтвам Алега Манаева. З іншага боку, ёсць маса аналітычных структур, якая існуе ў сістэме так званай грамадзянскай супольнасці, есць Інстытут прыватызацыі і мэнеджменту, есць Фонд Льва Сапегі, есць Агенцыя Гуманітарных Тэхналёгій, г.зн. есць маса інстытутаў, якія фактычна не уплываюць на так званую афіцыйную палітыку. Яны проста змушаныя будаваць аператыўныя стратэгіі развіцця. Але пытанне, ці будуць яны запатрабаваныя цяпер, ці ў нейкім бліжэйшым будучым, застаецца адкрытым. Я сам маю досвед працы у праекце, які з майго пункту гледжання, быў вельмі паспяховым - “Беларусь: сцэнары рэформаў. Еўрапейскі выбар”. Чаму ен паспяховы? Бо кніжкі выйшлі на двух мовах і ўжо разышлося больш за 5 тысяч асобнікаў. Ясна, што сцэнар уваходу ў Еўрасаюз на бліжэйшыя гады сучаснай уладай не успрымаецца як магчымасць. А сама ўлада вельмі часта сапраўды прымае палітычныя рашэнні, кіруючыся палітычнымі афэктамі, фобіямі, валюнтарызмам. Гэты валюнтарызм быў узяты ў спадчыну ад савецкага рэжыму і ен проста не знішчальны, не выкараняльны. Улада кіруецца іншымі рэчамі, якія не ёсць прадуктам інтэлектуальнага поля як такога, а пад уплывам нейкіх бягучых палітычных эмоцыяў. З другога боку, створана сетка інстытутаў якія верай і праўдай працуюць на рэжым. А з трэцяга боку, існуюць таксама структуры і фабрыкі думкі, якія фактычна не працуюць на уладу і уваходзяць у жорсткае сутыкненне з ей, спрабуць фармаваць грамадскую думку так званай грамадзянскай супольнасі. Праблема ў тым, што ўлада не спрыяе нейкім чынам плюралізму ацэнак, што дыялог зведзены да мінімуму, ён караецца. Калі чалавек з урадавага аналітычнага сектару працуе ў праекце неўрадавага сектару, ен можа быць пакараны, і мы пра ўсе гэта ведаем. Калі чалавек працуе ў Акадэміі Навук і адначасова атрымлівае нейкі заходні грант, ён можа быць звольнены і г.д. Гэта спрыяе таму, што канкурэнцыя падрываецца, а дзяржава спрабуе не прыслухоўвацца да альтэрнатыўных экспертных ацэнак, а адцясняць іх за рамкі афіцыйнай сацыяльнай прасторы.

АГТ: Беларусь, як пазначана ў Стратэгіі-2006, раздзеленая барыкадай на дзве паловы: на рэжым Лукашэнкі і на беларускае грамадства, што процістаіць яму. Рэжым Лукашэнкі наўмысна стварае перашкоды на нашым баку барыкады з мэтай зрабіць дзеянні апазыцыі (і грамадства у цэлым) несамакіруемымі. Гэтыя перашкоды ў тым ліку робяць немагчымым нармальныя стасункі паміж інтэлектуаламі (аналітыкамі, палітолагамі) і апазыцыйнымі палітыкамі. Апошнія існуюць як бы асобна і не карыстаюцца інтэлектуальнымі напрацоўкамі, што робіць іх дзеянні палітычна неэфектыўнымі. Ці сапраўды есць такая праблема, на ваш погляд?

В.Б.: Так, гэта сапраўды так. Беларуская апазіцыя не існуе ў рэжыме сістэмнай канкурэнтнай палітыкі. Пры нармальным палітычным працессе выйграе тая палітычная сіла, якая найбольш адэкватная духу часу, г. зн. якая здольная ўспрыняць і прадаць у амерыканскім значэнні гэтага слова сугучныя духу часу ідэі і свой палітычны брэнд грамадству, якая здольная заручыцца падтрымкай як мага шырэйшых грамадскіх пластоў. У беларускай апазіцыйнай палітыцы (як і ў дзяржаўнай) можна назіраць розныя паталягічныя праявы. Дзякуючы адсутнасці канкурэнтнасці, найбольшыя войны тут адбываюцца за рэсурсы, наяўнасць якіх дазваляе ігнараваць усялякія, у тым ліку і незалежныя экспертныя ацэнкі.Часта мне даводзіцца чуць ад розных людзей, што, крытычныя тэксты, напрыклад, часопіс “Архэ” нашыя апазыцыйныя палітыкі не чытаюць. Не думаю, что гэта іх красіць, калі яны не хочуць чытаць падобную прадукцыю, адаптаваную на больш-менш шырокае кола чытачоў. Таму, я згодны з такім дыягназам: сапраўды, існуе сацыяльнае гета, у якім функцыянуе грамадзянская супольнасць і апазыцыйная палітыка.

Я, дарэчы, не схільны, як вы праводзіць мяжу паміж рэжымам і грамадствам, бо грамадства у нас таксама вельмі раздзеленае ўнутрана. Я, хутчэй, тут казаў бы пра грамадзянскую супольнасць, якая не супадае з грамадствам ці з насельніцтвам. Удзел у грамадзянскай супольнасці прадугледжвае больш-менш актыўнае стаўленне да бягучых палітычных падзеяў. Для вялікай жа часткі беларускага грамадства ўласцівы патерналізм і проста звычайная палітычная апатыя, абыякавасць і пасіўнасць. Гэтых людзей вельмі цяжка праняць тым жа самым палітыкам і гэта яшчэ адзін выклік пра які трэба гаварыць. Якім жа чынам гэтую пасіўную бальшыню можна ўгарнуць у сучасныя палітычныя, інтэлектуальныя і культурныя працэсы? Па-майму шчыраму перакананню, перамога над цяперашнім рэжымам не магчыма кулуарна ці нейкім такім падобным чынам, яна магчыма толькі калі большасць будзе свядома галасаваць за дэмакратычныя ідэалы.

АГТ: Вы канстатавалі наяўнасць разрыву паліж палітычнай і інтэлектуальнай супольнасцямі. Пераадоленне тых бар’ераў, што раздзяляюць інтэлектуалаў і палітыкаў – гэта справа інтэлектулаў ці палітыкаў? Хто можа і хто мусіць рабіць такія крокі?

В.Б.: З апазіцыйнай палітыкай тут значна прасцей, чым з афіцыйнай, бо апазіцыйная палітыка усё ж такі непараўнальна больш адкрытая. Яна змушана больш-менш апэратыўна рэагаваць на тое, што адбываецца ў беларускім грамадстве і тых сферах, што непадкантрольныя рэжыму. Таму, напэўна, тут немагчыма аднабаковае збліжэнне, яно будзе адбывацца па меры таго, як інтэлектуальная супольнасць будзе абрастаць сваёй “плоццю” і “мясам”. 15 год таму на Беларусі фактычна не было інтэлектуалаў, а была акадэмічная супольнасць, якая цалкам кантралявалася дзяржавай, амаль не было людзей, якія атрымалі нармальную гуманітарную адукацыю, гавораць на заходніх мовах, пішуць свае творы згодна з прынятай на Захадзе метадалёгіяй. Само з’яўленне феномена інтэлектуальнай супольнасці не такое ўжо і далекае ў часавым плане. Таму, па меры таго як інтэлектуальная супольнасць будзе абрастаць “мясам”, набываць міжнароднае прызнанне, ствараць больш якасныя прадукты, будзе адбывацца гэтае збліжэнне. Так ці інакш, апазіцыйная палітыка загнаная ў такія умовы, што яна не можа сабе дазваляць для выпрацоўкі палітычных праграмаў наймаць нейкія лукашэнскаўскія аналітычныя інстытуты альбо звяртацца да буйных заходніх навуковых устаноў. У яе няма столькі рэсурсаў. Нават мая сціплая асоба, у свой час атрымала прапанову напісаць праграму, у якасці аднаго з удзельнікаў каманды для пэўных апазіцыйных палітыкаў. Таму масты гэтыя будуць, адзінае што беларускія інтэлектуальныя і палітычныя супольнасці не зусім паслядоўны і хутчэй моцна залежаць ад бягучай каньюнктуры, колькі ад стратэгічных інтарэсаў, і няма пакуль супадзення ў стратэгіі бачання будучыні Беларусі. Вельмі часта ў беларускай апазіцыйнай палітыцы стымулам для аб’яднання выступае вонкавы ціск (напрыклад, логіка рэсурсаў падказвае, што інтэлектуалы мусяць аб’яднацца з палітыкамі), чым патрэбы, якія ідуць, так бы мовіць, “з гушчы народнага жыцця”.

АГТ: 2006 год можа стаць пераломным часам (у такім гістарычным кантэксце), калі Беларусь, пасля чарговай “элегантнай перамогі” рэжыму, можа апынуцца ў сітуацыі падобнай да паўночнакарэйскай ці кубінскай. Бо тое пакаленне, тая грмадзянская супольнасць, што паўстала на пачатку 90-х гг. перастане адыгрываць у жыцці краіны тую ролю, якую яна адыгрывае зараз. Ці не з’яўляецца гэтая сітуацыя такой пагрозай для інтэлектуалаў, якая вымушае іх заняць у 2006 годзе больш актыўную палітычную пазыцыю, чым яны займаюць зараз?

В.Б.: Я не схільны успрымаць настолькі апакаліптычна магчымы факт наступнай перамогі Лукашэнкі. Для таго, каб Беларусь стала Кубай трэба прарыць водны канал па ўсім перыметры дзяржаўнай мяжы, бо, як са скрухай кажа наш прэзідэнт, “Беларусь прабіваецца з усіх бакоў” рознымі інфармацыйнымі плынямі. Беларускі рэжым будзе пакідаць нейкія прасторы для свабоды, бо інакш будзе нарастаць палітычны экстрэмізм. Сёньня ўціск на грамадзянскую супольнасць будзе спараджаць не масавы пратэст, як на Украіне, бо існуе ўсё ж пэўны ўзровень эканамічнага дабрабыту, а акты адзінкавага адчайнага супраціву. Я схільны звязваць праблему дэмакратызацыі Беларусі хутчэй не з радыкалізацыяй інтэлектуальнай праслойкі перад пагрозай чарговай пяцігодкі праўлення Лукашэнкі, а з аб’ектыўнымі працэсамі. Праблема Беларусі палягае не ў тым, што тут інтэлектуалы мала палітызаваныя, ці што яны прытрымліваюцца нейкіх архаічных сьветапоглядных сістэм, хутчэй, праблема ў тым, што масы існуюць ў адрыве ад інтэлектуальнай супольнасці. У адрозненне ад “нармальнай” сітуацыі, калі эліта выпрацоўвае светапогляд, які пасля засвойваецца грамадствам на ўзроўні масавай ідэнтычнасці, ў Беларусі інтэлектуальная эліта, якая ўсе больш мадэрнізуцца і развіваецца, пакуль ня здольная прышчапіць нацыянальную ідэнтычнасць нацыянальным масам.

Нацыянальныя масы таксама перабываюць у сітуацыі гэтага разрыву і сілкуюцца западна-русісцкімі каланіяльнымі ўяўленнямі, створанымі яшчэ 150-200 гадоў таму. Праблема не вырашыцца ад таго, ці пойдуць інтэлектуалы на барыкады. Яна можа вырашыцца толькі тады, калі гэта будзе масавае паўстанне, калі беларусы выступяць як адзіная нацыя, якая лучыца адзінай нацыянальнай ідэнтычнасцю, што заснавана на мінімальным кансэнсусе вакол нацыянальных сімвалаў. Тут я выступаю як прыхільнік канцэпцыі нацыятварэння: абавязковай умовай пераходу да дэмакратыі з’яўляецца стварэнне нацыі, бо пакуль такі працэс не завяршыўся, гаварыць пра якаснае прыняцце дэмакратычных стандартаў вельмі цяжка. Задача сёняшніх інтэлектуалаў не ў лабавым сутыкненні з дзяржаўным апаратам, а ў спробе завязвання сацыяльных кантактаў з шырокімі масамі. У гэтым сэнсе мне падаецца, што адкрыццё беларускамоўнага вяшчання на МТВ значна большы ўдар па лукашэнкаўскім рэжыме, чым вялікая груда ўлетак з усялякімі праклёнамі ў яго бок.

АГТ: Калі не было б лекцыяў Фуко на французскім радыё і ўвогуле актыўнай пазыцыі інтэлектуалаў у падзеях 1968 году, то, магчыма, і не было б самой рэвалюцыі 1968 году. Ці не падаецца Вам, што зараз на Беларусі падобная сітуацыя?

В.Б.: Не, тут вы параўноўваеце зусім розныя сітуацыі: дэкадэнцкую рэвалюцыю 1968 года з зусім іншым досведам, які мы маем. Мы не знаходзімся на такім ўзроўні гістарычнага развіцця, калі перад намі стаіць задача скінуць старыя эліты і паставіць новыя маладыя эліты. Гаворка ідзе аб элементарным пераходзе да дэмакратыі. Вялікая Французская Рэвалюцыя здарылася за 200 гадоў да падзеяў 1968 года, таму гэта зусім іншы гістарычны кантэкст. Зараз у нас стаіць праблема, каб разбурыць аўтарытарны рэжым. Трэба думаць, што зараз можа быць гэтым таранам, які можа разбурыць тую аўтарытарную свядомасць, якая склалася ў нашых мазгах. І ўжо потым, праз 200 гадоў, можа адбудзецца нейкі выбух у Гомельскім універсітэце, накшталт таго, што адбыўся ў Парыжы ў 1968 годзе.

АГТ: І ўсе ж, ці не падаецца Вам што першасная задача па руйнаванні аўтарытарызму, па стварэнні спецыяльных тэхналегіяў такога руйнавання – гэта задача інтэлектуалаў?

В.Б.: Я б звязаў гэту сітуацыю з цяперашнім беларускім мысленнем. Задача інтэлектуалаў хутчэй не паліттэхналагічная, а рэфлексіўная, і палягае ў тым, каб адказаць на самыя злабадзённыя бягучыя пытанні: адкуль ёсць пайшоў Лукашэнка; чаму ў Беларусі ствараецца і падтрымліваецца забарона на пераўтварэнні несвядома беларускамоўных у свядома беларускамоўных; чаму аўтарытарныя структуры, што састарэлі сто гадоў таму, карыстаюцца такой шырокай грамадскай падтрымкай; што такое беларуская ідэнтычнасць; які генезіс беларускага нацыяналізму.

Ёсць дзесяткі такіх пытанняў, адказаўшы на якія, переканаўча адказаўшы, ажыццявіўшы па іх палеміку, можна было б пераходзіць да нейкіх іншых паліттэхналагічных пытанняў. Інтэлектуалы – гэта ўсё ж такі не паліттэхнолагі; яны не ажыццяўляюць “ручное” кіраўніцтва выбарчымі працэсамі. Яны пакліканы адказваць на нейкія найбольш злабадзенныя пытанні, і шчасце, калі гэтыя адказы рэзануюць з астатняй часткай грамадства, і няшчасце, калі інтэлектуалам не ўдаецца данесці гэта людзям. Праблема ў Беларусі ў тым, што інтэлектуальны досвед застаецца незасвоены масамі. Янка Купала пісаў бліскучыя эсэ пра незалежнасць ў 20-м годзе, а ў 1994 годзе беларускім масам усё яшчэ было напляваць на эсэ Янкі Купалы, на нацыянальнага клясыка, на незалежнасць. Яны выбралі палітыка, што абвесціў курс на аб’яднанне з Расіяй.

АГТ: Таікм чынам, задачай інтэлектуалаў на Беларусі з’яўляеца адказ на нейкія актуальныя пытанні. Калі адказы атрыманыя, напісаныя адпаведныя тэксты, то паўстае задача транслявання ці данясення гэтых адказаў масам. Гэта таксама задача інтлектуалаў?

В.Б.: Гэта іншая рэч, інтэлектуалы не могуць адначасова выступаць як мысліцелі і як выдаўцы газет, часопісаў ці стваральнікаў радыёперадачаў. Тут, у межах нацыянальнай супольнасці, мусіць працаваць глабальная камунікацыйная медыйная індустрыя. У нашым аўтарытарным грамадстве гэта праблема, бо вельмі часта не існуе зваротнай сувязі. Дзяржава і яе апарат усяляк пазбаўляе інтэлектуальныя асяродкі зваротнай сувязі з грамадствам і адпаведна, перашкаджае засваенню масамі гэтых інтэлектуальных ідэй, што выпрацоўвае інтэлектуальная супольнасць.

Лукашэнка прыняў стратэгічнае рашэнне вечна знаходзіцца пры уладзе. Выявілася, што падобна да Лацінанскай Амэрыкі, у Беларусі пры дапамозе папулізму, у тым ліку і ў культурных пытаннях, можна мабілізаваць шырокую грамадскую падтрымку. Таму, вельмі часта беларускі інтэлектуал – гэта чалавек які выключаны з дзяржаўнай сістэмы, якому няма месца ў “нармальнай” сацыяльнай карціне свету. Вельмі паказальны прыклад, калі адзін з нашых аўтараў, выкладчык Гарадзенскага універсітэту ладзіў сустрэчу з часопісам “Архэ”. І што вы думаеце, яго выклікалі да рэктара і прымушалі пісаць тлумачальную запіску, як гэта ен мог арганізоўваць сустрэчу выкладчыкаў Гарадзенскага універсітэту з апазыцыйным часопісам. Рэжым адчувае небяспеку нават у такіх дробных пытаннях.

Праблема вырашаецца не стварэннем аднаго выдавецтва, а стварэннем нармальных газет, нармальнага радые і тэлебачання, а самае галоўнае – трэба нарошчваць гэтую інтэлектуальную супольнасць, павышаць канкурэнтнасць у ей. Такой стратэгічнай задачай было б заснаванне беларускамоўнага ўніверсітэту. У сыстэме асьветы ў нас беларуская мова ўжываецца як дапаможная, для навучання ў пачатковых класах, і пасля заканчэння школы 20-25% выпускнікоў, якія навучаліся па-беларуску, не маюць магчымасці працягнуць навучанне на роднай мове. Рэжым блакуе такія спробы, і, калі запачаткаваць такі праект, паставіць яго на ногі, то гэта быў бы моцны ўдар пад дых сучаснаму праўленню.

Я ўвогуле не схільны думаць, што магчымая такая мабілізацыя рэсурсаў, асобаў, інтэлектуальнага капіталу, якая б дазволіла ў наступным годзе вырваць перамогу ў Лукашэнкі. Эканамічная палітыка Лукашэнкі досыць паспяховая, ды і сам феномен Лукашэнкі досыць складаны, фактычна ён пакідае апазыцыі глебу для палітычнага папулізму толькі ў культурнай галіне. Таму, сёння наш капітал, асноўная магчымасць для канфрантацыі, як пра гэта не сумна гаварыць, - гэта культурная палітыка лукашэнкаўшчыны, якая карыстаецца метадамі сярэдзіны 19 стагоддзя зь іх садызмам, культурным расізмам і этнацэнтрызмам. І змаганне гэтае, на мой погляд, не будзе такім хуткаплынным, гэта задача на гады. Хаця тут можна сказаць, што я “прагледзеў “памаранчаваю” рэвалюцыю на Украіне, але я не бачу таго як магчыма падрыхтаваць рэвалюцыю за 8-9 месяцаў. Гэта можа гучыць занадта радыкальна, але калі Прыбалтыка і Украіна ажыццявілі транзыт да дэмакратыі, выкарыстоўваючы ў якасці матору нацыянальную культуру, то я не думаю, што Беларусь будзе выняткам: толькі развіцце нацыянальнай культуры можа даць з цягам часу непрадказальныя палітычныя наступствы.

За 8 месяцаў можна не пасьпець яе даразьвіць.

АГТ: Якім вы бачыце свае месца ў сістэме адносінаў паміж інтэлектуаламі, паліттэхнолагамі і палітыкамі?

В.Б.: Я, калі не інтэлектуал (смяецца), то яўна не палітык і не тэхнолаг. Беларуская палітыка ў сваім цяперашнім выглядзе паталягічная: ў большай ступені паталягічная афіцыйная палітыка, у меншай ступені паталягічная апазыцыйная. Я не ўяўляю сябе ў якасці суб’екта гэтага палітычнага поля: ў афіцыйнай палітыцы трэба існаваць у якасці нейкага шрубіка ў вертыкалі, а каб быць у апазыцыйнай палітыцы, трэба ўдзельнічаць у вельмі складаных раскладках і гульнях. Мая першасная крытычная задача, у маім разуменні, дыстанцуецца ад паліттэхналагічных ці яўна палітычных рэчаў. Як інтэлектуал, я павінен пакласці канец такой сітуацыі, калі адна і тая ж асоба мусіць быць карэктарам, рэдактарам, філосафам, аналітыкам і яшчэ спецыялістам у старакітайскай мове. Я працую на карысць нацыянальнага праекту, дзеля развіцця нацыянальнага дыскурсу. І сітуацыя з цягам часу палепшаецца. Напрыклад, тры гады таму не было незалежнага часопісу, у якім друкавалася б мастацкая літаратура на беларускай мове, зараз ёсць “Дзеяслоў”. Я гэтаму страшна цешуся, тамушта зараз у “Архэ” чатыры тэксты на тэму мастацкай літаратуры, а раней было па 10 тэкстаў. Таму мая першасная задача - ў спробах дасягнення пры цяперашніх вельмі сціплых рэсурсах той сітуацыі, калі нацыянальны дыскурс становіцца больш менш разгалінаваным.