Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Философия / философия Серик Мырзалы.doc
Скачиваний:
4150
Добавлен:
27.04.2015
Размер:
5.29 Mб
Скачать

Мәнгілік пен уақыт мәселесі

«Дүниені жаратпастан бұрын Құдай-тағала не істеді?» - деген сұрақ Августинді үлкен ойға қалдырды. Оның берген жауабы мынандай:

«Бұл сұрақ мәнсіз, өйткені уақыт жаратылған дүниемен бірге берілген».

Құдайдың өмірі – мәңгілік қазір, ол қайсыбір болашақтан басым, өйткені болашақ әрқашанда ертелі-кеш өткен шаққа айналады, ал «Сен болсаң сенің бүгінің – мәнгілік», - дейді Августин.

Ал бұл Дүниедегі уақытты алатын болсақ, ол өткен, қазіргі және болашақтан тұрады. Өткен шақ - ол қазір жоқ, болашақ - ол әзір жоқ. Ал қазір егер өткен шаққа айналмаса, уақыттан мәңгілікке айналар еді.

Августиннің ойынша, уақыт - рухани өмірдің өлшемі. Адам өз өмірін өткенге, қазірге, болашаққа бөледі. Өткеннің қазірі -естегі нәрселер, қазірдің қазірі - ол ішкі , болашақтың қазірі - ол бір нәрсені күту, тосу, үміттену.

Тек қана біздің жан-дүниеміз үміттенеді, еске түсіреді. Онын күткендерінің бәрі іс-әрекет арқылы Дүниеге келіп, содан кейін естелікке айналады.

Зұлымдық және оның дүниедегі орны

Августин бұл мәселені егжей-тегжейлі талдап, оның онтологиялық-метафизикалық, моральдық және физикалық жақтарын қарастырады.

Метафизикалық-онтологиялық тұрғыдан келгенде, Ғарышта ешқандай зұлымдык жоқ, тек қана болмыстың әртүрлі сатылары ғана бар (өлі табиғат, өсімдіктер, жануарлар, адам т.с.с. Кейбір тіршілікте болып жатқан зұлымдық сияқты нәрселер, шынына келгенде, бүкіл Ғарыштық біртұтастық тұрғысынан алғанда көрінбей кетеді, біз тек бүкіл Дүниенің үйлесімділігін, керемет екенін, ұлы гармонияны байқаймыз, өйткені Дүниені мейірімді Құдайдың өзі жаратты. Әрине, шын өмірде бір нәрсе пайдалы, екінші зиян, бір нәрсе әсем, екіншісі түрсіз деп баға береміз, ал оның негізінде адамның өзінің ғана мүддесі мен мақсаты жатыр. Ал Ғарыштық біртұтастық тұрғысынан қарағанда, бұл Дүниеде әр жәндіктің, әр заттың өзінің болмыстық орны, мән-мағынасы бар. Олай болса, ол - дүниежүзілік гармонияның қажетті бөлігі.

Моральдық тұрғыдан алып қарағанда, Августин зұлымдықтың түп-тамырын адамның бұлылған еркінен табады. Әрине, адамның еркі, өзінің табиғаты бойынша, жақсылыққа ұмтылуы керек. Алайда шынайы өмірде неше түрлі қызықтыратын өтпелі заттар болғаннан кейін, кейбір жанның еркі Құдайдың керсеткен жолынан ауытқып, жоғарғы игіліктерге ұмтылудың орнына төменгі құндылықтарды таңдайды, Құдайдың орнына оның жаратқан нәрселеріне ұмтылады. Сонымен Дүние қүрылысының әртүрлілігі, баспалдақтық табиғаты адам еркінің ауытқуына, зұлымдықтың Дүниеге келуіне себепкер болады. Адамның күнәға батуы Құдайдың шексіз игілігіне шектелген уақытша нәрселерге берілу, дүниенің гармониясын бұзуда.

3. Физикалық тұрғыдан алып қарағанда, өмірде кездесетін бақытсыздықтар, ауру, өлім, жан-дүниенің қобалжып, денені қысуы, езуі т.с.с. мұның бәрі де - «алғашқы текті күнәнің» салдары, яғни моральдық бұзылудың нәтижесі. Августиннің айтуынша, «жан-дүниенің күнәлікке батуы бұзылған денеден емес, керісінше, бұзылған, күнәға батқан жан-дүние денені ауырлатып бүлдіреді. Бұл пікірге толығынан қосылуға болатын сияқты.

Ерік, бостандық және игі дәнекерлік

Дүниедегі зұлымдықтың түп-тамыры адамның еркінде болғаннан кейін, Августин оны егжей-тегжейлі талдап, еріктің тұрақсыздығын көрсетеді. «Ол мен едім, оны тілеген, сонымен бірге одан бас тартқан. Сонымен өз-өзіммен күресіп, өз-өзімді тырнадым», - дейді ойшыл.

Сократ уақытында: «Адамның зұлымдылыққа баруы - оның білмегенінде», - деген тұжырымға келген болатын.

Алайда адамдарды толғандыратын нәрсе - ол білім мен еріктің бір-бірінен алшақтығы. Жаксылық пен жамандықтың не екенін біле тұра, соңғыға ұмтылу -- адамдардың өмірінде жиі кездесетін құбылыс.

Августин бұл мәселеге «коперникандық төңкеріс» жасап, «бостандық - ақыл-ойдың емес, еріктің касиеті» деген пікірге келеді.

Ерік - ақыл-ойдың басқаша көрінісі. Ақыл-ойдың кабылдайтынынан ерік бас тартады. Ақыл-ой танып-біледі, ерік - таңдайды және оның таңдауы көбіне ақылға сыймайды.

Алғашқы тектік күнә - ол адамның тәкаппарлығынан шықты, ерік ауытқып, Құдай талабына сай келмеді. Адамның кеудесінде бос ұлылық пайда болып, менмендікке әкеледі, содан кейін тек өзін ғана мадақтап, өзін ғана сүйеді.

Августин: «Адамның еркі сонда ғана шынайы, егер ол зұлымдыққа бармаса», - дейді. Ондай талап адамға алдын ала қойылған болатын. Бірақ ол Құдайдың талабын бұзды, ал оның өзі оның еркін әлсіретті.

Сондықтан бірде-бір адам тек өз күшімен, қанша тырысса да, күнәлік шеңберден шыға алмайды, өйткені ол өз-өзіне жеткілікті емес. Оған әрқашанда Жаратушының көмегі керек.

«Адам тек өз күшіне ғана сеніп, Құдайдың қолдауынан бас тартса, ол әрқашанда күнәнің олжасы. Бірад әр адамның құтқарушысына сиынып, ерікті түрде Құдайдың сыйына жетуіне мүмкіншілігі бар. Адам әрқашанда Құдайына сену арқылы өзінің күш-жігерін зұлымдыққа қарсы күреске жұмсап қана нағыз еріктікке ие болады».

Енді біздің Августиннің қоғам мәселелерін қалай шешетіні жөнінде қарауымызға мүмкіншілік келді.