2.2 Сурет – Ыктималдык тыгыздыктын кисыгы

Бул суретте корсетилгендей ыктималдык тыгыздыктын кисыгында ен улкен ординат болып олшемдердин орташа мани саналады, ягни олшеу натижелеринин орталык топтасуы болады. Егер Х жуйелик категе жатса, ОКА осы натижелердин орталык топтасудан ауыткуларын корсетеди. Ыктималдык теорияда жане математикалык статистикада уш сигманын (3_x)ережеси бекитилген. Сонда кез келген олшемнин натижеси Р_с=0.9973 сенимдилик ыктималмен 3_x еки арада жатады, демек

(2.12)

мунда Р_с=0.997.

Электроэнергетикада сенимдилик ыктимал Р_с=0.95 манинде алынган, сонда еки ара киширеди

. (2.13)

P_c=0.95.

Бул магынаны жалпы турде былайша жазуга болады

(2.14)

мунда t = 1,2,3…

Практикалык кезде олшеу процесин коп уакытка созуга болмайды. Ен коп болганда олшеуди 5 не 8 реттен кайталауга болады. Бул жагдайда орташа арифметикалык маннин растылыгы артады.

Сондыктан аз рет олшегенде орташа арифметикалык маннин орташа квадраттык ауыткымасы былайша табылады

. (2.15)

Сонда орташа арифметикалык маннин сенимдилик арасы мынаган тен

(2.16)

мунда P_c=0.95, t_p,n – Стьюденттин коэффициенти, оны адетте келеси кестеден табады:

2.1 Кесте

n	3	4	5	6	8	10	20	50	200
t0,95,n	4,3	3,2	2,8	2,6	2,4	2,3	2,1	2	1,96

Кейбир кезде физикалык шаманы тура табуга болмайды, ол баска шамалармен математикалык тауелдилик формулалармен байланысты болады. Мысалы бул функционалдык байланысты жалпы турде былай жазуга болады

A=f(x) (2.17)

егер х олшегенде dx орташа абсолюттик кате жиберсек, онда

A+dA=f(х+dх). (2.18)

Дифференциалдын касиетине сайкес

. (2.19)

Сонда салыстырмалы кателик

. (2.20)

Муны натурал логарифмнин дифференциалы ретинде жазуга болады

. (2.21)

3 №3 – дарис. Аналогтык олшеуиш аспаптардын жалпы сипаттамалары

Даристин мазмуны:

1. Электролшеуиш аспаптардын шкалаларынын турлери жане оларды баптау.

2. Олшеуиш аспаптардын далдик кластары жане оларды табу.

Даристин максаты: электролшеуиш аспаптардын шкалаларын бир-биринен ажырата алу жане далдик кластарды таба билу.

Электролшеу аспаптарына (ЭОА) электр шамаларын олшейтин куралгылар жатады. 3.1 суретте ЭОА жумыс арекетинин сулбасы келтирилген.

олшенетин ток айналу бурышы α

шама

3.1 Сурет – эоа-нын функционалдык сулбасы

Олшеуиш сулба жалпы айтканда масштабтык турлендиргиш болып саналады. Онын курамына шунттар,косымша кедергилер, кернеуди кушейткиштер не физикалык шаманы туракты токка турленгиштер киреди.

Олшеуиш механизм туракты токты ЭОАнын жылжымалы тетигинин (тили) айналу бурышына турлендиру миндетин аткарады.

Ар ЭОАтын томенде келтирилген метрологиялык сипаттамалары болады:

1. Олшеу аукымы, α о (физикалык шаманын (ФШ) олшем бирлиги).

2. Корсету аукымы, α к (ФШ олшем бирлиги).

3. Болис саны; α (болис).

4. Болистин шамасы, С (ФШ олшем бирлиги / болис) не сезимталдыгы

S=1/С (болис / ФШ олшем бирлиги).

5. Кирис кедергиси, Rк (Ом).

6. Далдик класы, γ (%).

Физикалык жане техникалык шамаларды олшеу ушин халыкаралык олшеу жуйесимен сайкестендирилген пропорционалдык шкалалар колданылады. Олшеу курылгысынын бир тетиги болып шкала саналады, онын аркасында олшейтин шаманын мани табылады. Олшеу кезинде олшейтин шаманын мани шкаладагы индикаторлык белгилер аркылы саналады. Шкалада олшем белгилери де болу керек. Олшеу аспабын олшемдеу (градуировка) кезинде шкалага штрихтер, нуктелер не болмаса баска танбалар койылады. Шкаланын болисинин шамасы (танбалардын бир-биринен алшактыгы) олшемдеу кезинде аныкталады. Шкаладагы басты олшем белгилери тагы да майда болимдерге болинуи мумкин. Олшем белгилерин кою адисине карай аспаптын шкаласы аналогтык, цифрлык жане курамалык болып болинеди. Шкалалар аспапта коруге онтайлы жерде орналасу керек. Оларды алыстан карап аныктауга не жакыннан дал санауга онтайлы болу керек. Шкалада олшем болистеринен баска кандай аспап екендиги жане онын не ушин колданылатындыгы туралы танбалар болу керек.

Аналогтык шкала – мундай шкалада олшем белгилери штрихпен не нуктемен корсетиледи. Бул шкала аналогтык мандерди бирдей корсетеди. Олшемдик белгилер шкаланын бетинде басты сызыктын устине орналасады. Олшем белгилери шкаланын баскы жане сонгы манин, нольдик танбаны, не олшеудин баскы жане аяккы аукымын корсетеди. Шкалалардын басты турлери стандартталган. Аспаптын шкаласынын олшемдик белгилери биркелки орналасуы мумкин, не олар биркелки орналаспайды. Кей кезде аналогтык шкалада тек кана олшемдик белги бериледи, не нактылык ман, не шетки ман, не нольдик мандер корсетиледи.

Ен коп тараган шкалалар осы турли болады.

Шкаланын бир болиниси деп аналогтык шкаладагы еки олшемдик белгилердин арасын айтады. Сонда, шкаланын бир болиси олшейтин шаманын бир бирлиги болып саналады. Олшенген шама бирден табылады, не шкаланын бир болисин корсетилген болис санына кобейту керек.

Мысалы. Олшенген шама

А = α с (3.1)

мунда α – шкаланын болис саны;

с – шкаланын туракты коэффициенти;

ол С = Ан / α н тен;

мунда Ан – аспаптын накты мани;

α н – шкаланын накты болис саны.

Шкалалардын мынандай турлери бар:

1. Олшемсиз шкала – бул аналогтык шкалада болистердин мани катар сандар ретинде бериледи, не типти берилмейди. Бул жагдайда биз тек болистин санын билемиз, не оган сайкес катар сандардын манин билемиз.Олшенетин шама ар болистин мани аркылы, не шкаланын туракты коэффициентин билу аркылы табылады. Мундай шкалалар адетте курамалык аспаптарда (тестер) колда-нылады. Олшемсиз шкалада катар сандык мандер болмаса олшенетин шаманы табу киын. Бул шкалалар номиналды не шетки мани корсетилген сынаушы аспаптарда, не индикаторда колданылады.

2. Жанама мандер шкаласы. Мундай олшеуиш аспаптардын шкалалары

жанама адиспен олшенген мандердин шамасына сайкес олшемдик белгилермен корсетилген. Бул жагдайда олшеуиш аспаптын кирисине олшейтин шама белгили тауелдиликпен турлендирген сон сигнал ретинде бериледи. Бирак онын шкаласы олшейтин шаманын мандеримен белгиленген.

3. Курамалык шкала – бул шкалалар аналогтык жане сандык корсеткиштеримен жабдыкталган. Курамалык шкалаларда, сандык шкалада жогаргы разрядтык сандар сатылы озгерсе, ал киши разрядты сандар аналогтык шкаладагыдан жай биркелки озгереди. 3.4 суретте корсетилгендей, уйде колданатын индукциялык электр санагыштары осылай жумыс истейди.