8.1 Сурет – Тизбектеп косылган кедергини олшеу сулбасы

Олшеуиш механизм кедергинин шамасымен белгиленеди. Олшеу кезинде олшенетин объект R(x) ишки кедергиси R_П олшеуиш механизм мен кернеу козимен бир тизбекке косылады. Сондагы токтын шамасы

I_AX = E/(R_X + R_П + R_Д) (8.1)

мунда Е – кернеу козинин кернеуи;

R_П – олшеуиш аспаптын ишки кедергиси;

R_Д – косымша кедерги.

Егер еки кыспак жабык болса (R_X = 0) ток аспаптын номиналдык тогына тен I_A =I_Н

I_A = I_Н = E /(R_П + R_Д). (8.2)

Олшеуиш аспаптын корсеткен тогынын олшенген кедергинин манине сайкестиги осы (8.1) жане (8.2) формулалар аркылы есептелинеди еки токтын катынасы

(8.3)

мундагы R_O – омметрдин ишки кедергиси,

_х – олшенетин кедергинин катынасты мани.

Егер R_X= R_O,онда _x = 1, ал = ½ тен.

Бул жагдайда аспаптын тилшиги шкаланын жарым ортасын корсетеди. Шкаланын олшеу аукымын R_д-ны R_o, 2R_o, 3R_o … деп, алып озгертуге болады. Кедергини бир тизбектеп олшеуиш куралмалы аспаптарда колданады. Булардын олшеу аукымы 10 Омнан 1 мОмга дейин болады.

Шамасы аз кедергилерди олшегенде параллель косылган кедерги олшеуиштер колданады. 7.2 суретте кедерги олшеуиштин параллельдик косылу сулбасы корсетилген.

7.2 Сурет – Кедерги олшеуиштин параллельдик косылу сулбасы

Еки кыспак ашык кезинде (R_X = ) олшеуиш аспап аркылы максималдык ток журеди I_A = I_М Егер еки кыспак жабык болса (R_X = O) олшеуиш механизминин корсеткиши механикалык нольде турады.Олшейтин кедергини коскан кезде тизбектеги ток екиге болинеди, сондыктан олшеуиш аспаптын корсеткиши томендейди. Бул жагдайда кедерги олшеуиштин шкаласы кедергини дурыс корсеткенимен, шкаланын барлык аукымы биркелки болмайды (нольдик корсеткиш сол жакта).

Олшеу аукымы олшеуиш аспаптын ишки кедергисине R_П байланысты болгандыктан, бул кедергини озгерту ушин косымша кедергини R_Д параллель не тизбектей косады. Бул Омметрдин олшеу аукымы 10-150 Ом.

Олардын шкаласынын биркелки еместигинен, далдик кластары былай табылады.

r =L/L_Н*100 (8.4)

мунда ΔL – миллиметр аркылы белгилеген Омметрдин шкаласынын абсолюттик кателиги;

L_Н – миллиметр аркылы берилген шкаланын шеги. Бул миллиметрди Омга аудару ушин аспаптын сезимталдык касиетин колданады S (мм/Oм). Омметрдин далдик класы адейи жасалган танбанын устинде корсетиледи, мысалы; 1,5 не 4.

Каралган Омметрлер адейи тестерлерге арналган, олар тек кана кедергинин белгили аукымын олшеуге жарайды. Далдик олшеу кезинде туракты токты копирлик сулбаны колданады. Жасауга онай жане олшеуге женил болып даралык копирлик сулбасы жатады, ол барлык белгили олшеуиш копир схемаларынын негизи болып саналады. Копирлик сулбада салыстыру адиси колданады. салыстыру адиси нолдик адис дифференциалдык олшеу адиси, олшеу кезинде олшенетин шама мен белгили маннин шамасынын айырмашылыгы нолге тен болу керек. Салыстыру адис компенсаторларда, олшеуиш копирлик сулбаларда не онын озгертилген тури «издеуши салыстырмалы адиси» деген атпен автоматтык аспаптарда колданады.

8.3 суретте тепе-тендик кезинде копирлик сулба корсетилген, мунда гольванометрдин косылымында ток нольге тен (I=0), ал копирлик сулбанын иыктарындагы кедерги ушин мынандай карым-катынас занды

R_X/R₂ = R₃/R₄. (8.5)

Шынын айтканда, гальванометр косылымындагы ток нольге дейин томендей алмайды, себеби гальванометр канша сезимтал болсада, аз токты сезе алмайды. Сондыктан мынандай сурак туады: гальванометр Rx канша шамага озгергенин сезе алады? Бул гальванометрдин сезимталдыгына байланысты.

R_X – олшейтин кедерги; R₃ – озгеретин улгили кедерги; R₃, R₄ – туракты улгили кедергилер; R₅ – гальванометрдин ишки кедергиси; R_i – кернеудин козинин ишки кедергиси; E – кернеудин кози.