Фалькларыстыка і міфалогія / Дапаможнікі / Лекции Т. Шамякиной

101

ландшафту, праекцыя настрояў паэта на прыроду, у кожнай з’яве якой творца знаходзіў падабенства да свайго душэўнага стану. Вобраз

Месяца становіцца важнейшым як у глабальных рамантычных касмагоніях, так і ў творах, прасякнутых асабістымі перажываннямі. Нямецкія, французскія, англійскія, польскія, украінскія рамантыкі любілі паказваць таямнічую, загадкавую, чароўную прыроду. Для іх увогуле ўвесь свет – цуд, таямніца. Галоўны герой рамантыкаў – летуценнік. Жыць у марах толькі і значыць па сапраўднаму жыць – так лічылі паэты эпохі рамантызму. Ноч, месяц дапамагалі такому жыццю, дапамагалі паглыбіцца ў душу Прыроды і ў сваю ўласную душу. Любімая пара сутак у рамантыкаў – ноч, бо ноч інтымная і трагічная. У выдатнага нямецкага паэта Наваліса ёсць нават “Гімны да Ночы”, а ў вядомага рускага пісьменніка Уладзіміра Адоеўскага – цыкл аповесцяў “Рускія ночы”. Месяц сярод ночы напаўняе ўсё жыццё тонкім і салодкім сэнсам, дорыць чалавеку ўражанне, што ён прысутнічае пры зачацці свету. І ўвогуле ноч – маці кахання. “Каханне ідзе начным шляхам, і месяц асвячае яго” (Наваліс). Акрамя гэтага – шырока распаўсюджанага матыву – пад святлом месяца развіваецца і іншы, важнейшы для рамантыкаў матыў, – зліццё жыцця і смерці, рэчаіснасці і сну.

Паэзія і проза рамантыкаў прасякнута глыбокім пачуццём прыроды, якая дае тэмы, аналогіі і бясконцую скарбонку матываў. Прычым рэальныя пейзажныя вобразы часта ператвараюцца ў метафары, у сімвалы, нават у паэтычныя міфы. Такім сімвалам, міфам стала і поўня. Больш глыбокага напаўнення вобраза ў пазнейшай літаратуры ўжо не было, – можа быць, толькі ў сімвалістаў пачатку ХХ ст. Вельмі часта паказваецца месяцавая ноч і ў жывапісе рамантыкаў.

Варта звярнуць увагу на тое, што беларуская літаратура ўся, – акрамя, магчыма, толькі перыяду сацыялістычнага рэалізму, – была прасякнута адчуваннем таямнічасці, загадкавасці свету, што перадалося ёй ад міфа. Яшчэ рэнесансная паэма Міколы Гусоўскага “Песня пра зубра” стварае ўражанне дзівоснасці нашай лясістай радзімы. Паэт сцвярджае прынцып таямнічасці жыцця і абвяшчае крыніцай дзівосаў пушчу – адсюль і прыхільнасць беларусаў – лясных жыхароў – да таямніц, да “казак Медеі” (МЕДЕЯ – ў антычнай міфалогіі жрыца багіні ГЕКАТЫ, самай загадкавай інкарнацыі ПОЎНІ).

Адзін з першых паэтаў, хто пачаў пісаць па-беларуску, быў Андрэй Рымша (ХVІ ст.). У яго творах пакуль няма ўласна пейзажных апісанняў, але ўжо сустракаюцца вобразы сонца, месяца і зорак.

102

Найбольш значным беларускім паэтам ХVІІ ст. быў Сімяон Полацкі. Некаторыя яго творы прысвечаны пытанням прыродазнаўства: “День и нощь” , “О четырех временах года”, “Стихии четыре”. Сімяон набліжаў паэзію да навукі, па сутнасці ён быў натурфілосафам ў літаратуры. Пейзаж у яго ўжо прысутнічае, і нават даволі багаты, але прыгладжаны, прыбраны, пазбаўлены адзнак часу і нацыянальных рыс. Паэт імкнецца да глабальнасці і – у духу барока – да метафарычнасці, таму так часта ў яго сустракаюцца вобразы сонца, месяца і планет. Калі ў А.Рымшы яны толькі называюцца, то ў Сімяона яны – знакі Вечнасці і Божаскай Гармоніі.

На фарміраванне беларуска-польскіх паэтаў-рамантыкаў ХІХ ст. – Адама Міцкевіча, Яна Баршчэўскага, Яна Чачота – вялікі ўплыў аказаў беларускі фальклор. А ў цэлым іх творчасць разгортвалася ў межах еўрапейскай рамантычнай традыцыі.

Першы ў поўным сэнсе слова беларускі прафесійны пісьменнік Новага часу Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч ідылічна-любоўна адлюстраваў будзённы і святочны лад жыцця беларускага народа. І прырода ў яго ідылічная – чароўны сонечна-месяцава-бліскучы фон дзеяння. Якраз у апісаннях прыроды найлепш выяўлены аўтарскі ідэал – свабоднае і гарманічнае жыццё ў адзінстве нацыянальнага і прыроднага пачаткаў. А гэта таксама завешчана міфа-паэтычным мысленнем.

Творчасць беларускіх класікаў пачатку ХХ ст. уражвае, папершае, каласальным узбагачэннем вобразнасці – у параўнанні з фальклорам і папярэднікамі, а па-другое, глыбокай філасофскай напоўненасцю традыцыйных матываў. Гэта – прадмет асобнага разгляду, а тут прывяду толькі ўласна шэдэўры слоўнага жывапісу. У Янкі Купалы: “ад бледнага месяца бледныя цені”; “месячны шлях, што нябесны дзядзінец”. У Якуба Коласа: “зоркі ў небе – неба вочкі, месячак – вартаўнічок”; “срэбраны серп назірае з узвышша”; “месяц...

чуць пачаты баханок”. У Максіма Багдановіча: “месяц белы заплаканы свеціць”; “месяц увесь чырвона-жоўты, быццам пугачова вока”.

Самы “касмічны” з трох паэтаў – Максім Багдановіч. Прычым месяц і зоркі ў яго – любімыя вобразы як найлепшае выяўленне Прыгажосці Прыроды. У Янкі Купалы больш ансамблевасці, прасторы, велічы. У Якуба Коласа пануе гармонія чалавека і прыроды, пантэізм. Але ўсе класікі беларускай літаратуры суладна спалучалі нябеснае і зямное, вялікае і малое; яны малявалі і лакальны, і прасторавы краявід, дзякуючы чаму адбывалася своеасаблівае накладванне

103

маштабаў, узнікаў абагулены вобраз беларускай прыроды, нацыянальны пейзаж.

З пазнейшых беларускіх паэтаў вобраз поўні з філасофскімі рэмінісцэнцыямі астаўся ў тых, хто мог не хаваць свайго рамантычнага светаадчування, рэлігійнага светапогляду, прыкладам,

Наталля Арсеньева:

Што шумна шэпчуць мне тыя ночы, Калі на краскі кладуцца росы, Губляе месяц між цемры косы, Як быццам срэбрам праліцца хоча. Калі з душою душа гавора

Аб вечных болях, аб вечных муках...

Часам асацыятыўны фон твораў нашай нацыянальнай паэткі вельмі нагадвае кітайскую лірыку, але сістэма вобразаў, безумоўна, традыцыйна беларуская.

Беларуская паэзія ў цэлым ішла па шляху далейшай канкрэтызацыі і маляўнічасці тропаў. Але толькі нашы сучаснікі (прыкладам, Алесь Разанаў) пачынаюць напаўняць традыцыйныя вобразы не толькі вонкавай маляўнічасцю, але і глыбінёй філасофскага зместу, калі сам прынцып міфалагічнай свядомасці знарок робіцца асновай, падмуркам свядомасці паэтычнай, мастакоўскай.

Такім чынам, Поўня спрадвек выклікала цікавасць чалавека, пабуджала яго да роздуму. З ёю звязаны вялікія загадкі Прыроды, усё самае таямнічае і незвычайнае на Зямлі. А гэта добра, калі ёсць Вялікая Таямніца.

Пытанні для замацавання і самакантролю:

1.Чым падобныя антычныя і славянскія багіні Поўні?

2.Пакажыце стасункі СОНЦА і МЕСЯЦА (ПОЎНІ) ў славянскіх міфах.

3.Якія вы ведаеце народныя ўяўленні, звязаныя з Поўняй? Прывядзіце прыклады згадвання Поўні ў фальклорных творах.

4.Чаму Месяц заўсёды цікавіў філосафаў свету?

5.Чаму Месяцам з’яўляецца аб’ектам цікавасці навукі?

6.Прывядзіце прыклады згадвання Месяца ў мастацкіх творах тых нацыянальных літаратур, якія вы вывучаеце.

104

Лекцыя 9 Тэма 10. Астральныя міфы

План лекцыі:

1.Асноўныя зоркі і сузор’і, міфы славян пра іх.

2.Міфы пра планеты.

3.Зоркі ў фальклоры.

4.Зоркі ў літаратуры.

Астральныя міфы – гэта ўяўленні людзей пра зоркі, сузор’і, планеты, каметы і іншыя аб’екты і з’явы пераважна начнога неба. Зрэшты, уся міфалогія па прыродзе сваёй касмаганічная, таму астральныя міфы разам з салярнымі і лунарнымі займаюць у ёй цэнтральнае месца.

Свет адзіны. Мы – толькі невялікая частка велізарнага Космасу. У анатоміі нашага цела, нашай душы, нашай свядомасці адлюстраваны законы Сусвету.

Космас – вечная загадка быцця. Чалавек заўсёды імкнуўся да неба. Спачатку думкай, фантазіяй і на крылах мары. Затым – з дапамогай пэўнай тэхнікі. Неба выступае сінонімам Космасу і ў бытавым, і ў філасофскім, і ў навуковым планах. Сусвет можна ўспрымаць па-рознаму: асабіста-зацікаўлена, паэтычна, абстрактна, містычна-рэлігійна. Нас цікавіць апошняе ўспрыняцце, якое пачалося яшчэ з міфалогіі.

Старажытных людзей Космас цікавіў намнога больш, чым нас, людзей, якія жывуць нібыта ў касмічную эпоху. Ад старажытных касмаганічных уяўленняў засталіся матэрыяльныя сведчанні. Так, самы вядомы турыстычны аб’ект на Брытанскіх астравах – Стоўнхендж, – як мяркуюць, архаічная абсерваторыя. Другі выдатны помнік мегалітычнай культуры – тры тысячы вертыкальна пастаўленых камянёў у мястэчку Карнак у Францыі. Камяні цягнуцца радамі на працягу 4 км, уяўляючы сабою своеасаблівую вылічальную канструкцыю на паверхні зямлі, відаць, для разліку руху Сонца ды Месяца. На поўначы Еўропы – 200 так званых лабірынтаў. Курганы на тэрыторыі сучаснай Украіны і Кубані, аказваецца, уяўлялі сабою комплексы, якія імітавалі розныя сузор’і неба. Ды і піраміды Гізэ ў Егіпце – праекцыя на паверхню зямлі сузор’я Арыён. Зусім невыпадкова зоркі маляваліся на столях егіпецкіх храмаў і на шатрахлукаўках храмаў праваслаўных. Каляндар – што гэта, як не практычнае ўвасабленне ведаў пра Космас? А тым больш міфалогія ды фальклор як закадзіраваная ва ўстойлівых вобразах і сюжэтах

105

калектыўная памяць народа даюць літаральна тысячы прыкладаў касмічных адносін чалавека да свету.

Кожны чалавек у старажытнасці марыў нарадзіцца пад шчаслівай зоркай. І сапраўды, лічылася, што колькі зорак на небе – столькі людзей на Зямлі.

У бачным Космасе 70 сексцільёнаў зорак (пасля 7 – дваццаць два нулі). Каб чытачы ўявілі названую лічбу, скажу, што гэта больш, чым пясчынак ва ўсіх разам узятых пустынях і на пляжах Зямлі. У ясную ноч мы можам налічыць на небе без тэлескопа каля 3000 зорак. Па міжнароднай дамоўленасці неба раздзелена на 88 сузор’яў, назвы якіх у большасці дайшлі да нас з глыбокай старажытнасці. Ярчэйшыя з зорак маюць уласныя імёны: Альдэбаран, Альтаір, Вега, Палярная зорка, Рэгул, Сірыус.

У антычным свеце найбольшую ўвагу прыцягваў менавіта Сірыус з сузор’я Вялікага Пса. Рымскі філосаф І ст.н.э. Сенека пісаў пра Сабачую зорку (так тады называлася яна) як пра чырвоную, хоць

мы сёння вельмі добра бачым, што яе колер – бела-блакітны. Ёсць меркаванне, што Сірыус В, спадарожнік гэтай самай яркай зоркі

нашага неба, узарваўся больш за тысячу год таму назад як звышновая. Да ўзрыву ён быў чырвоным гігантам (Сенека меў рацыю), пасля ж калапсу ператварыўся ў белы карлік. Гэта гіпотэза сучаснага англійскага астранома У.Х. Мак-Кры, у распрацоўцы якой ён асноўваўся на міфалогіі невялікага (каля 300000 чалавек), дастаткова прымітыўнага па ўзроўні матэрыяльнай (але не духоўнай), культуры народа ў Заходняй Афрыцы – дагонаў. Якраз у іх міфах захаваліся звесткі пра выбух звышновай, не заўважаны наглядальнікамі неба ў іншых краінах. У дагонаў увогуле вельмі складаная, распрацаваная і на дзіва “навукова-сучасная” міфалогія, хоць на самай справе – глыбока архаічная. Так, яны сцвярджаюць, што Сірыўс з’яўляецца “пупом неба” і адыгрывае важнейшую ролю ў групе сузор’яў, сярод якіх галоўныя – Арыён і Плеяды. Названая група непасрэдна і надзвычай актыўна ўплывае на зямное жыццё, яна ж уключана ў “спіральны зорны свет”, пад якім можна разумець Млечны шлях. На многіх зорках,па думцы дагонаў, ёсць жывыя істоты.

Існуюць розныя версіі наконт паходжання міфалогіі дагонаў – ажно да тэорыі палеакантакту. На маю ж думку, дагоны веды пра Сірыус і ўвогуле пра Космас пазычылі ад старажытнага егіпецкага народа. Узыход Сірыуса ў Егіпце быў звязаны з разлівам ракі Ніл, што абяцала дабрабыт для ўсёй краіны. Прычым з’яўленне Сірыуса на ўсходзе лічылася першым днём Новага года, адсюль важнасць гэтай зоркі. Гэткай жа яна з’яўлялася і ў рымлян. Па-латыні Сабачая –

106

“каніс”, таму зорку называлі Канікула. Для рымлян з’яўленне Канікулы на небе азначала надыход самай спякотнай пары: цяжка было нешта рабіць, усе хаваліся па дамах, адпачывалі. Вось этымалогія слова “канікулы”.

Ад Старажытнага Егіпта суседнія народы ўвогуле перанялі вельмі многія звесткі па астраноміі. Праўда, застаецца адкрытым пытанне – адкуль жа такія здзіўляючыя для таго часу веды (многае пацвердзілася толькі ў апошнія гады) у саміх егіпцян? Егіпет хавае такую колькасць загадак, што ад гэтага нельга так проста адмахнуцца. Прыкладам, у іх існавалі рытуальныя танцы, якія сімвалічна перадавалі ход розных свяцілаў на небе. Вядома, што Вялікія Піраміды на дзіва правільна арыентаваны па баках свету. Ёсць думка, што такой дакладнасці будаўнікі дасягнулі, кіруючыся зоркамі, якія ведалі выключна. Адзін з тунэляў унутры піраміды Хеопса накіраваны на Палярную зорку, але гэта справядліва для таго – надзвычай старажытнага – часу, калі Палярная знаходзілася ў сузор’і Дракона. Некалі названае сузор’е было ў цэнтры неба. Адсюль, магчыма, і прысутнасць вобразаў ДРАКОНА, ЗМЕЯ, ЦМОКА ў старажытных міфах, казках і паданнях літаральна ўсіх народаў свету. Ды і пра само сузор’е існуе шмат міфаў. Прыкладам, жыхары старажытнага Вавілона лічылі, што ўсе зоркі на небе сцеражэ страшэнны ДРАКОН, якому сам бог МАРДУК даручыў гэтую справу. Паводле грэчаскага міфа, раз’юшаная багіня АФІНА кінула на неба аднаго з магутных змеяў, які наважыўся ўступіць у спаборніцтва з багамі Алімпа.

Палярная зорка лічылася галоўнай у нашых далёкіх продкаў – арыйцаў, у якіх яна была цэнтральнай воссю неба, тым цвіком, на якім трымаецца свет. Міфалогію арыйцаў добра захавалі сучасныя індусы. Так, паводле іх касмагоніі, у цэнтры Зямлі – гара МЕРУ, над якою размешчаны цэнтр неба – Палярная зорка. Яна, сапраўды, бліжэй за ўсіх да Паўночнага полюса і якраз яна дапамагае вызначаць геаграфічную шырыню месца. Усе народы Еўразіі верылі, што Галактыка круціцца вакол Палярнай зоркі. На самай справе, паўночны полюс нашай Галактыкі праецыруецца на сузор’е Валасы Веранікі, пра якое я ўжо згадвала. Аднак, сапраўды, вось, што праходзіць праз Палярную зорку і Паўднёвы Крыж (найбольш яркае сузор’е ў паўднёвай частцы неба, любімае ў пісьменнікаў-марыністаў) амаль супадае з воссю Галактыкі. Беларусы называлі Палярную зорку Нябесны Кол. І быў у нас бог КАЛЯДА, што адказваў за гадавое кола, за час – нязменна цыклічны. А можа быць, ён адказваў нават і за рух Галактыкі? На жаль, далёка не ўсе ўяўленні пра зорнае неба

107

захаваліся ў нас – нашчадкаў вялікага народа – арыйцаў. Засталіся рэшткі паданняў пра найбольш яркія зоркі і сузор’і неба.

Зноў вернемся да сузор’я Валасы Веранікі. У беларусаў і ўкраінцаў яно называлася Валасажар. Ёсць меркаванне, што тут неяк зафіксавана ўшанаванне бога ВЯЛЕСА ў вобразе лятучага змея, які часта атаясамліваўся з чароўнай птушкай. Але я думаю, што назва мае на ўвазе “жар валасоў”, інакш кажучы, чароўную істоту з залатымі валасамі – дачку СОНЦА (і толькі намнога пазней да міфа далучылася паданне пра валасы жонкі Пталемея Веранікі). Сузор’е, дарэчы, блізка да экліптыкі Сонца, а ЗОЛАТАВАЛОСКА – распаўсюджаны вобраз у казках многіх народаў.

Усе старажытныя народы чамусьці цікавіліся скопішчам зорак Плеяды. У грэкаў гэта сем дачок тытана АТЛАНТА, што трымаў нябесны купал на сваіх плячах. Ва Украіне сузор’е называлася Квочка, але не простая, а тая, што знесла Сусветнае Яечка. У беларусаў жа, паводле А.Сержпутоўскага, была другая назва – Сітко: “Тут анёлы адсяваюць праведныя душы ад грэшных”. Народ або інтуітыўна (што малаверагодна), або на падставе рэшткаў ранейшых навуковых звестак, якія засталіся ад старажытных (дапатопных) зямных цывілізацый, ведаў пра значнасць пэўных аб’ектаў. Магчыма, у Космасе названае сузор’е – сапраўды, “сіта”, але для чаго – для якіх выпраменьванняў, палёў – мы, натуральна, не ведаем. У рускіх Плеяды – сем дзяўчат-прыгажунь, якіх хацелі выкрасці сем братоўрабаўнікоў і за гэта былі адпраўлены багамі на неба сцерагчы Палярную зорку, дзе яны і ўтварылі сузор’е Вялікай Мядзведзіцы.

Вялікая і Малая Мядзведзіцы заўсёды выклікалі найбольшую цікавасць (якраз у сузор’е Малая Мядзведзіца ўваходзіць Палярная зорка). Вялікая Мядзведзіца ў нашым небе здаецца раскінутай асабліва нізка і таму найбольш прыгожай. Антычны міф распавядаў пра німфу КАЛІСТА ў свіце багіні АРТЭМІДЫ, якая патрабавала ад сваіх спадарожніц захавання цнатлівасці. Але німфу пакахаў ЗЕЎС, і дзяўчына чысціню страціла. Раззлаваная АРТЭМІДА ператварыла яе ў мядзведзіцу, але ЗЕЎС перанёс каханку на неба і гэтым ушанаваў. Малая Мядзведзіца – іх дзіця.

Вялікая Мядзведзіца – самае вядомае сузор’е нашага неба. На Беларусі яе можна назіраць круглы год. Усяго тут 125 зорак, але мы адрозніваем у асноўным сем. У народзе сузор’е называлі па-рознаму: Воз, Вялікая Павозка, Лось, Коўш, Валасыня, Вось, Масеяў Палец. Беларусы гаварылі – Воз, украінцы – Віз. Як воз (калясніца) паўстае яно не толькі ў еўрапейскіх народаў, але і ў старажытных шумераў, у кітайскай і нават амерыкана-індзейскай міфалогіі. Гэта прымушае

108

задумацца, бо справа тут, відаць, не толькі ў рэальным падабенстве да канкрэтнай рэчы, няхай і вельмі важнай у вандроўках старажытных плямёнаў, а ў нечым больш істотным. Я думаю, назва сузор’я сімвалічна перадае ідэю руху, пастаянную дынаміку Сусвету. Усе жыхары рэгіёну ў межах ад 49 да 52 градуса паўночнай шыраты называлі сябе “дзецьмі Вялікай Мядзведзіцы”.

У летнія і асеннія вечары ў небе Паўночнага паўшар’я Зямлі вылучаюцца тры найбольш яркія зоркі, якія ўтвараюць агромністы трохкутнік: Вега ў сузор’і Ліры, Дэнеб у сузор’і Лебедзя і Альтаір у сузор’і Арла. З Ліраю звязаны міф пра АРФЕЯ, таму ўсё сузор’е і зорка ў ім Вега шануецца мастакамі, выклікаючы шмат паэтычных асацыяцый. Паэты Вегаю часта называлі найпрыгажэйшую дзяўчыну, разлучаную са сваім каханым – Сірыусам, што знаходзіўся па другі бок Млечнага Шляху. Дэнеб – па-арабску “хвост курыцы”: гэтак непаэтычна жыхары Пярэдняй Азіі разумелі сузор’е Лебедзя. Між тым старажытныя грэкі бачылі Лебедзем самога ЗЕЎСА, які ў птушыным вобліку спусціўся да прыгажуні ЛЕДЫ, нарадзіўшай дзяцей ад яго, як вядома, з яечка. Утварэнне свету з Касмічнага Яечка – галоўны матыў многіх міфалагічных сістэм, і гэтым падкрэсліваецца важнасць сузор’я. Але славяне называлі яго інакш: Хрэст на Украіне, Крыж на Беларусі. Крыж – цэнтр усяго ў свеце, перасячэнне ўсіх бінарных апазіцый, сімвал самога Жыцця і Вялікай Ахвяры, прынесенай ў імя Жыцця. Утвораны ж названымі сузор’ямі велізарны трохкутнік з Дэнебам-вокам пасярэдзіне як бы ўказвае на важнасць лічбы 3 у нашай прасторы. Успомнім, што трохкутнік з вокам пасярэдзіне – адзін з самых старажытных і таямнічых усясветных сімвалаў.

Сузор’е Арыён – таксама адно з самых прыкметных на зорным небе. Паводле антычнага міфа, АРЫЁН – мужны і прыгожы юнак, сын бога вады ПАСЕЙДОНА, таму сузор’е лічыцца навігацыйным: па ім можна знайсці шмат іншых сузор’яў ды зорак. А вось беларусы яго называлі Граблі (што яно грабло – якія касмічныя часцінкі?); рускія ў ім бачылі сялян, якія абмалочваюць снапы жыта. Усяго існуе 21 назва сузор’я, сярод іх – Дзявочыя Зоры, Пятроў Крыж, Тры Цары.

Расшыфроўка старажытных народных назваў сузор’яў ва ўсходніх славян дазваляе гаварыць пра астральную прыроду нашага язычніцтва.

Сузор’е Цяльца было прысвечана вялікаму богу ВЯЛЕСУ. Першапачатковая назва сузор’я – Вол, а канчатак “ес”, як мяркуюць, гоцкага паходжання і азначае “бог”. Праўда, на Украіне ўжывалася і іншая назва –Тур. Велізарныя быкі туры вадзіліся і на Беларусі. Горад

109

Тураў быў адным з самых вялікіх і слаўных гарадоў Старажытнай Русі, з’яўляўся радзімай лепшага пісьменніка таго часу ва Усходняй Еўропе Кірылы Тураўскага. Назва яднае нас з архаічнай цывілізацыяй Італіі, што існавала яшчэ да Рыма, – цывілізацыяй этрускаў (корань “рус”), аднаго з самых загадкавых народаў свету. У іх богам неба быў ТУР. У германскіх плямёнаў – ТОР.

Першаснае значэнне надавалася сузор’ю Цяльца-Вала-Тура ў эпоху, калі ў ім знаходзілася кропка веснавога раўнадзенства (з ІV па ІІ тыс.да н.э.). З гэтага дня пачынаўся Новы год у многіх народаў. Ёсць думка, што нават літара “А” фінікійскага, а на самай справе яшчэ шумерскага, алфавіту паходзіць ад стылізаванага адлюстравання (у праекцыі) галавыбыка.

А вось ПЕРУНУ адпавядала, я думаю, сузор’е Стральца. Кропка веснавога раўнадзенства ў гэтым сузор’і знаходзілася яшчэ ў ХХ тыс.да н.э. Здавалася б, неверагодная архаіка. Але і пра велізарную старажытнасць вобраза ПЕРУНА сведчыць той факт, што гэты бог пад рознымі імёнамі (хецкі ПІРВА, іранскі ПЕЙРАМУН, індыйскі ПАРДЖАНЯ, літоўскі ПЕРКУНАС) сустракаецца ў вельмі многіх народаў. У першаславян ён называўся, я мяркую, ПЯРВУН. У значна больш познюю эпоху ў сузор’і Стральца нараджалася СОНЦА падчас зімовага сонцавароту. Сам ПЯРУН – не СОНЦА, але брат яго. На Каляды германцы і славяне заўсёды забівалі свінню, бо дзік (вяпрук) быў жывёлай, прысвечанай ПЕРУНУ. Яшчэ зусім нядаўна ў славян, як і ў этрускаў, па ўнутраных органах вепрука варажылі. У эпоху язычніцтва ў свяшчэнны дуб, таксама прысвечаны ПЕРВУНУ, устаўлялі сківіцы з ікаламі маладога вепрука – сімвала нованароджанага СОНЦА. Свяшчэнныя дубы, ужо акамянелыя, з ікаламі ў іх, знойдзены археолагамі ў рацэ Днепр.

Этнографы Беларусі глыбока зацікаўлены архаічным і вельмі адметным абрадам “Пахаванне стралы”, зафіксаваным у Веткаўскім раёне Гомельскай вобласці. Я мяркую, што абрад якраз вельмі добра стасуецца з ПЕРВУНОМ-Стральцом і адлюстроўвае касмаганічны рытуал, звязаны і з сузор’ем, і з богам.

Планеты на небе таксама ўяўляліся зоркамі. Старажытны свет ведаў сем рухомых свяцілаў, уключаючы Сонца і Месяц. Прычым кожнай планеце адпавядаў пэўны дзень тыдня, час сутак, нота ў гаме, колер вясёлкі, ступень цяпла і вільгаці, пах, метал, мінерал, расліна, жывёла, тыпы і тэмпераменты людзей, часткі цела, хваробы і, безумоўна, чалавечы лёс. Кожная планета ёсць, уласна, увасабленне важнейшых чалавечых якасцяў, жаданняў і імкненняў: Меркурый – хітрасць і гнуткі розум, Венера – каханне, Марс – разбуральныя

110

інстынкты, Юпітэр – прага ўлады, Сатурн – імкненне да смерці (некрафілія), Сонца – гармонія, Месяц – летуценнасць. Усе яны, як бачым, поўнасцю суадносяцца з міфалагічнымі персанажамі, імёнамі якіх і названыя. Адпаведна людзі, што нарадзіліся пад уплывам той ці іншай планеты, надзяляюцца пэўнымі характарыстыкамі: Сатурн дорыць чалавеку сур’ёзнасць, змрочны, меланхалічны характар; Юпітэр – добразычлівасць, імкненне да ўлады, пачуццёвасць; Марс – ваяўнічасць, грубасць, энергію; Сонца – узвышанасць думак і пачуццяў, мастацкі талент; Венера – фізічную прыгажосць, пажаднасць; Меркурый – знаходлівасць, практычнасць; Месяц – схільнасць да фантазіі, паэтычнасць.

Планетам быў падпарадкаваны ўвесь жывёльны і раслінны свет, напрыклад, Сонцу адпавядаў леў, арол, дуб. Гэткі ланцуг зноўтакі грунтуецца на яўнай міфалагічнай аснове: Сонца – цар на небе, з ім звязаны “цар звяроў”, “цар птушак” і “цар раслін”.

Усе астралагічныя схемы абапіраюцца на антычную міфалогію, дзе містычны сімвалізм змешаны з канкрэтнымі рэаліямі свету. Можна смяяцца з астралагічных ўяўленняў, тым больш не варта верыць прагнозам, што рэгулярна друкуюць бульварныя выданні, але нельга не адзначыць, што міфалагічнае мысленне, на якім заснавана астралогія, імкнецца да вычарпальнай паўнаты свету, няхай сабе і фантастачнай, да таго універсалізму, якога так не хапае сучаснай навуцы, разарванай на асобныя галіны, амаль не звязаныя паміж сабою. Універсалізм, гармонія, паўната сувязяў паміж рознымі з’явамі ў Космасе – гэта тое, што засталося ад міфалогіі і якраз, можа быць, тое, што патрабуецца сучасным людзям, расчараваным у пазітыўных навуках.

Убачыць ісціну сёння можна, толькі ведаючы законы міфалагічнага мыслення, якое, дарэчы, неабходна і для таго, каб зразумець дзіцячую псіхалогію. Міфалагічная свядомасць у сучаснага чалавека складана камбінуецца, узаемадзейнічае, пераплятаецца з лагічным, навуковым мысленнем – адсюль цікавасць да такіх паранавук, як астралогія. Разумець міфалагічнае мысленне выключна важна – і ў мэтах выхавання дзяцей, і для развіцця творчых здольнасцяў, і для разумення паводзін чалавека, ажно да яго жэстаў, мімікі, нават псіхапаталагічных станаў.

Астралогія – своеасаблівы мост паміж міфалогіяй і астраноміяй. Але і ўласна астраномія як навука ў апошні час усё больш цікавіцца міфалогіяй, шукаючы ў ёй адказы на некаторыя важныя пытанні. Напрыклад, чаму Венера круціцца вакол восі не так, як іншыя планеты, а наадварот? Ці не знаходзіцца яна на сваёй