3. Гейзенбергтің анықсыздық принципінің философиялық интерпретацияларын талдаңыз, қайсысы ақиқат?

Классикалық жаратылыстану 18 – 19 ғ аяғы аспаб пен таным обьектісі арасындағы өзара әрекеттің сонғысын «таза күйінде» бүліп ала алғанымен, оның обьективті сипаттамаларын өзгерте алмайды деген байламды негізге алады.Аспабтың обьектке әсерін есептеу, әсіресе , ішкі атомдық үдерістер мен элементарлық бөлшектерге эксперимент жасау үшін маңызды.Гейзенбергтің анықсыздық принципі бойынша бөлщектер координатын өсіруді оның импульсін өсіруге алмастыру Планктің кванттық тұрақтылығына пропорционал белгілі шамадан ешқандай жағдайда да кем бола алмайды. Мұнан шығатын қорытынды, аспабтар көмегімен белгілі бір уақыт сәті үшін не бөлшектің тек координатын, не оның тек импульсің қанша болсада дәл өлшеуге болады. Бұл екі шама бір уақытта кез-келген дәлдікпен өлшене алмайды – бөлшектің аспаб пен өзара әрекеті әр жағдайда осы шамалардың бірінің ғана түрін өзгертеді.

№17-билет.

1. Антик дәуіріндегі философия. Космостан адамға дейін

Көне шығыс философиясынан кейін біз Батыс философиясына көшеміз. әдебиетте оны антикалық философия дейді. Оның отаны қазіргі Греция. Грек философиясының әлеуметтік экономикалық негіздері патрихалдық құлдық қоғамнынан дамыған құл иеленушілік қоғамға көшу, қосымша құнды өсірудің негізінде байлықтың көзі ашылып қала мемлекеттердің қалыптасуы интелленгенцияның дүниеге келуі т.с.с. Бұл үрдістер 6-5 б.э.д. өтті. Грек философиясының қайнар көзі оның бай мифологиясында. Антик философия белгілі дәрежеде қалыптасқан философияның тұрпайы болса да , алғашқы кезеңіне жатады. Бұл дәуір философиясында бірнеше дәуір өкілдері дүниеге келді. Оның бастамасы Милет қаласынан шықты. Фалес сауда адамы. Анаксимандр оның пікірінше дүние негізі су немесе басқа бір зат емес, белгісіз, байыпталмайтын апейрон. Анаксимен дүниенің негізін aua деп есептеген т.б. өкілдер.

Орыс философиясында он сегізінші ғасырдан бастап, антропокосмизм идеялары пайда болды. Яғни адамның жер бетіндегі орны емес, оның ғарыштағы рөлі зерттеле бастайды. Орыс философиясындағы бұл мәселеге қатысты негізгі идеялар:

1. ғарыштағы адамзаттың өлместігі ( Циолковский)

2. биосфераның ноосфераға өтуі ( Вернадский)

3. табиғатты зерттеп, өткен ұрпақтарды тірілту (Федоров)

4. күн мен биосфераның ажырамас байланысы ( Чжичевский)

5. сананың ғарыштық дамуы (Ферих)

олардың бар адам өмірін болашағын космоспен байланыстырған.

2.Канттың категориялар туралы ілімі мен антиномиялары. Жаңалықтары мен кемшіліктері

И. Канттың негізгі еңбектері: « Жалпы бірдей жаратылыстану тарихы және аспан еориясы » (1755ж), « таза ақыл ойды сынау »(1781 ), «практикалық ақыл ойды сынау» ( 1788), «пайымдау қабілетін сынау» (1790 ), «логика» ( 1800), « пролегомендер» Канттың өз философиясының жай жапсарын қысқаша баяндап берген шығарма. Алғаш рет 1783 жылы басылып шықты. Канттың ғылыми еңбектері екі кезеңге бөлінеді: « Сыни кезеңге дейінгі», және «сыни кезеңдегі». Алғашқы кезеңнің мәні « Жалпы бірдей жаратылыстану тарихы және аспан теориясы» деген еңбегінде талданады. Екінші кезеңде орталық мәселе етіп адамды, оның тану мүмкіндігін қойды. «Таза ақыл ойды сынау» деген еңьегінде таным мәселесін талдайды. Канттың пікірінше, таным процесі үш сатыдан өтеді: сезім түйсік сатысы; сараптаушы ақыл ой; таза ақыл ой. И. Кант дүниені біздің санамыздан тыс өмір сүретін «өзіндік зат» және біздің санамызда берілген «біздік зат» немесе табиғат деп екіге бөлді. Кант ілімінде танымдық қабілеттің негізі мәселесі: ақыл ой мен антиномиялар туралы болды. Әр ойдың кері түрі бар деген диалектикалық заң ретіндегі антиномияға мыналар жатады. Кеңістік және уақыт: дүние уақыт жағынан да, кеңістік жағынан да шекті; дүние уақыт жағынан да, кеңістік жағынан да шексіз. Қарапайым және күрделі: әрбір күрделі зат қарапайым бөлшектерден тұрады; дүниеде қарапайым зат мүлде жоқ. Бостандық және себептілік : дүниеде табиғи заңдар бойынша себептік қана емес, бостандық та бар; Бостандық жоқ. Дүниеде барі қатаң себептіліктегі заңдар бойынша жасалады. Құдай және мән: Құдай бар , сөзсіз тіршілік иесі, дүние мәні; Құдай жоқ, дүние мәнсіз. Ешбір абсолютті тіршілік иесі жоқ. И. Канттың осы антиномиясы Гегельдің қарама қарсылықтың бірлігі мен күресі деген диалектикалық заңының ашылуына үлкен ықпал жасады. 1783 ж. « Пролегомендер» кітабында философиялық категориялар тәжірибеден тыс , оған дейін адам басында таза идея күйінде пайда болады деп олардың он екісін атап көрсетті. Канттың пікірінше, сараптау категориясының көмегімен түйсіктегі ретсіздікті ақыл ойдың сөресіне орналастырып, олардың қызметін нәтижелі етуге болады. Ол он екі категориярн төрт топқа , әр топта үштен орналастырды, сонымен бірге алғашқы екі категория қарама қарсы сипатты, үшіншісі синтезді білдіреді. Сан категориясы: Бірлік, көптік, тұтастық; Сапа категориясы:Нақтылық, терістеу, шектеу. Қатынас категориясы: Субстанциональдық, Себеп және салдар, әрекеттестік; Модальдық категориясы: Мүмкіндік және мүмкін еместік, өмір сүру мен сүрмеу. Қажеттілік пен кездейсоқтық.