1.Абайдың қара сөздері

Абай Құнанбаев(1845 - 1904)-қазақ халқының көрнекті ойшылы, ағартушысы. Ол дәулетті Құнанбай шаңырағында дүниеге келген.

«Бұл жасқа келгенше жақсы өткіздік пе, жаман өткіздк пе, әйтеуір бірталай өмірімізді өткіздік: алыстық, жұлыстық, айтыстық, тартыстық - әурешілікті көре көре келдік. Енді жер ортасы жасқа келдік: қажыдық, жалықтық; қылып жүрген ісіміздің баянсызын, байлаусызын көрдік, бәрі қоршылық екенін білдік. Ал, енді қалған өмірімізді қайтіп, не қылып өткіземіз? Соны таба алмай өзім де қайранмын...Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын...»- деп Абай атамыз өзінің артынан қара сөздерін өсиетке қалдырып кетті. «Отыз жетінші сөзінде» Абай: «Адам баласын замана өсіреді, кімде кім жаман болса, замандасының бәрі виноват».

«Қырық төртінші сөзінде»: Адам баласы - істің өлшемі болады деп білді. Егер өлшем сақталмаса, шектен шықса, сапалық өзгеріс болатынын айтты.

«Қырық үшіінші сөзінде»: «Әрбір жақсы нәрсенің өлшеуі бар, өлшеуінен асса- жарамайды. Өлшеуіш білмек – бір үлкен керек іс».

«... Көпте ақыл жоқ. Ебін тапта, жөнге сал»(«Отыз жетінші сөз»).Абай ғақияларында талай философиялық 45 қара сөздерден тұрған ғақлияларында талай философиялық ойлар толғаулар айтылған.

Сегізінші сөзінде: Күллі дам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Содан қашпақ керек: әуелі надандық, екінші -еріншектік, үшінші- залымдық дейді.

2.Философияның негізгі категориялары.

Категорияларға мыналар жатады: «бүтін», «бөлік», «жүйе», «құрылым», «элемент», «байланыс», «қатынас», «форма», «мазмұн», «жалпы», «ерекше», «жалқылық». Дәл осылардың көмегімен алуан түрлілік тұтастығының философиялық принипі методологиялық маңызына ие болады. Категориялардың барлығы өзара байланысты.

1. «Бөлік» және «бүтін» ұғымдары екі жағдайды білдіреді:

   1. объективті заттар қарапайым, жай заттардан құралған 2) адамдар бастапқы нәрсені бұзып, оны жай құрамдастарға бөле алады.

2. Жүйе негізгі үш түрге бөлу қабылданған: тұрақты, қызмет етуші және дамушы.

«Жүйе», «байланыс», «элемент», ұғымдары алуан түрлі әлемнің бірлігі туралы, олардың ішкі өзара байланысы мен өзара әрекеттестігі туралы біздің көзқарасымызды тереңдетуге мүмкіндік береді, одан әрі қарай «қатынас», «құрылым», «форма» немесе «мазмұн» қажет.

Форма - бұл берілген құрылымның тұрақты қатынастарын олар қамтитын жай жүйелер элементтерден бөлек алып қарастыратын категория.

Мазмұн- берілген құрылым құрамындағы элементтер мен жай жүйелердің нақты жиынтығын білдіретін категория.

Гегельдің айтуы бойынша «мазмұн - форманың мазмұнға айналуы, ал форма- мазмұнның формаға айналуы».

3. Адамның мәні қай мағынада бар: ерекше субстанция ретінде ме немесе жан ретінде ме немесе филасофиялық талдау ретінде ме?

Ғылыми философияның түсінуінде дүниедегі ең бағалы, асыл байлық – адам. Ол барлық әлеуметтік қозғалыстар мен қимыл - әрекеттердің негізі,өлшемі және мақсаты. Жер шарындағы небір ғаламат табыстардың қайнар көзі, ақыл – ой туындыларының құдіретті иесі. Ал адам дегеніміз өзі кім? Адамның мәні неде?

Тарихшы – антрополог психологтың адамға беретін анықтамасы екі түрлі болуы мүмкін,биолог пен дәрігердің түсініктері бір – біріне ұқсамауы ықтимал. Өйткені, бұлардың әрқайсысы күрделі және біртұтас адам тұлғасының бір ғана қырын зурттейді және адамға негізінен өз замандасы тұрғысынан қарайды. Ондай сыңаржақты көзқарас көп қырлы тұтас бейнесін бере қоймайды. Бұл міндетті орындауға қабілетті бір ғана білім саласы бар, ол – философия.

Философия тарихында адам мәніне берілген анықтамалар көп. Ендігі кезекте « Адамның мәні нақты қай мағынада бар?» - деген сұраққа жауап ізделік:

Орта ғасырдағы латолицизмнің діншіл философы Фома Аквинский адамды дене мен жанның бірлігі, хайуан мен періштенің арасындағы нәрсе деп санаған. Жан оның ұғымдарында мәңгілік өлмейтін жақсылық сәулесі болса, дене – ынтымақтық аренасы, жанның ұясы. Сонда адамның мәні «жан» мағынасында айтылады деуге болады.

Адамның мәні – ерекше субстация ма? Арине, өйткені бір ойлағаннан « Адам деген кім?» деген сұраққа жауап беру оңай көрінгенмен , бұл сұраққа тереңірек үңіліп, адам ерекшелігінің табиғатын ғылыми тұрғыдан анықтауға тырыссақ , бірден-ақ үлкен қиындыққа кездесеміз. Ал субстанция адам мен оның санасының объективті реалдылығы.

Сол себепті адамның мәні субстанция мағынасында да бар.

Адамның мән-мағынасы мен мәселесіне көптеген философиялық талдау жасалған. Сондықтан философиялық талдау мағынасында да адамның мәні өте зор.

№8. билет

1.