15. Көру трубасының кіру және шығу қарашықтарының диаметрлерін өлшеу
Объектив пен окулярдан тұратын қарапайым көру трубасының кіру қарашығы- бұл объективтің оправасының ішкі диаметрі, ал сыртқы қарашық-окулярда құрылған оның суреті. Жақындатылған өлшеулер жүргізу үшін циркульдерді, ммлі сызғыштарды көру трубасының кіру қарашығына енгізе отырып оның өлшемін анықтайды. Ал шығу қарашығының өлшемін анықтау үшін күңгірт шыны немесе калька парағын труба окулярының артына қойып өлшейді.Қарашықтың диаметрін дәлірек өлшеу үшін Рамсден динаметрін немесе шкаласы бар диоптриялық трубаны қолданады. Динаметрдің 10-15х үлкейтуі бар лупасы бар. Динаметрдің көру аумағының бөліктерінен сақина диаметрі арқылы шығу қарашығының диаметрін анықтайды. Кіру қарашығының диаметрін анықтау үшін көру трубасы объективінің алдына шыны шкала Р қояды. Микроскоптың шығу қарашығының диаметрін Рамсден динаметрі арқылы да өлшеуге болады.
16.Оптикалық жүйелердің жарық өткізу және шашырату коэффициетттерін өлшеу.
Оптикалық жүйенің жарық өткізү коэффициенті ז(тау)=Ф/Ф0
Мұндағы Ф-өткен сәуле ағыны, Ф0-жүйеге түскен сәуле ағыны.Коэффициент көлемі ז көбінесе беткі шағылу саны мен жарықтың шыныдағы жұтылуына байланысты.Көп жағдайда жарық өткізу коэффициенті сәуленің осьтік ағыны үшін өлшенеді.Фотографиялық және телескопиялық жүйелердің өткізу коэффициентін анықтау үшін (99сурет)1-4 каллиматор, 4объективтің фокальді жазықтығына диаметрі 1-2мм отверстиесі бар 3 диафрагма орнатылған. Бұл диафрагма 2 конденсатор арқылы 1 жарық көзінен жарықталынады. Коллиматор объективінің артында 5 иристік диафрагма орнатылған, диафрагманың диаметрі 6 свободный отверстияның диаметрінен 2-3мм кем.
Қабылдау құрылғысы ретінде диаметрі 200-300мм селен фотоэлементімен 8 фотометриялық шар және айналық гальванометр 10 қолданылады.
Олшеуді қараңғы жерде өткізеді. Бірінші жарық ағынын Ф А1 көрсетуін гальванометрмен фиксировать етіп бірнеше рет өлшейді. Сосын қолданып жатқан объективсіз және 7 диафрагмасыз Ф0 жарық ағынын А2 көрсетілуін фиксировать етіп өлшейді.
Орташа А1 А2 көрсетілуінің қатынасы жарық өткізу коэф.береді. ז=А1/А2
Жарық ағыны Фσ және оған түскен Ф0 жарық ағынының қатынасы σ шашырау коэф береді. σ= Фσ/ Ф0
.26)Лупа мен микроскоптың көру аумағын өлшеу.Микроскоптың және лупаның көру аумағын өлшеу.Лупаның көру аймағы басқа да оптикалық жүйелер секілді көру аймағының диафрагмасымен шектелген.Кіру қарашығының центірінен аймақтық диафрагманың диаметрі көрінетін бұрышы лупаның көру аумағының өлшемімен сипатталады.Лупадан көзбен әртүрлі жағдайда қарауға байланысты оның көру бұрышы өзгеріп отырады.Көзбен лупа қашықтығы аз болған сайын көру айумағы ұлғаяды,ал көп болған сайын азая түседі.Лупаның көру аумағы бұрыштық және сызықтық мерамен анықталады.Сызықты мера-ол көздің қозғалмай тұрған кезінде лупадан көрінген шеңбер диаметрі көзді айналдырғанда н/е басты шайқағанда көру аумағы ұлғаяды.Бұрыштық мера-мұнда көру аумағы лупа диаметрінің көзбен лупаға дейінгі қашықтыққа қатынасымен анықталады.2tgw=D/S.D-лупа диаметрі.S- көзден лупа дейінгі қашықтық.Микроскоптың көру аумағы сызықты мера арқылы анықталады.Микроскоптың ұлғайтылуы көп болған сайын көру аумағы соғұрлым аз ж/е затты көру аумағында орнату ж/е оған микроскопты фокустау қиынырақ болады.Сондықтан микроскоптын үлке ұлғайтулар алу жұмысын жасау кезінде қондырғыны объектив келесі окулярмен аз ұлғайту орнатып,кейін объектив н/е окуляр өлшенетін ұлғайтуға келтіріп өлшеу ұсынылады.Микроскоптың көру аумағы бұрыштық мерамен де анықтауға болады.Ол үшін y’ ж/е S’деген белгілеулер енгіземіз.2tgw=y’/s’.y’-экранда болжанған аймақ б/ша сурет өлшемі.s’-экраннан бақылаушы көзіне дейінгі қашықтық.
25)Оптикалық жүйелердің кіру ж/е шығу қашықтықтарының диаметрлерін өлшеу.Объективпен окулярдан тұратын қарапайым көру трубасының кіріс қарашығы объектив ортасының ішкі диаметрі,ал шығыс қарашығы-окуляр салатын оның кескіні.Көру трубасының кіріс ж/е шығыс қарашығының диаметрін калиматорды,шкаланы алып тасталған кескін н/е затқа фокусировкалау арқылы өлшейді.Объектив оправасына милиметрлік сызғышты н/е циркульді қойып диаметрін шамалап өлшеуге болады.Объективпен окулярдан тұратын қарапайым көру трубасының кіріс қарашығы объектив оправасының ішкі диаметрі,ал шығыс қарашығы окуляр салатын оның кескіні.Көру трубасының кіріс ж/е шығыс қарашығының диаметрін коллиматорды,шкаланы алып тасталған кескін н/е затқа фокусировкалау арқылы өлшейді.Обектив оправасына милиметрлік сызғышты н/е циркулді қойып диаметрін шамалап өлшеуге б/ды.Шығыс қарашығының диаметрін анықтауды экран ретінде шыны қолдануға болады,оны труба окулярынан кейін орнатады.Экранда ось арқылы қозғала отырып,айқын көрінген жарық шеңбер ағын шығыс қарашығын өлшейді,шығыс қарашығын сызғыш н/е циркульмен өлшейді.Қарашықтардың диаметрін Рамсден динометрі н/е шкаласы бар диоптриялық труба арқылы өлшейді.Диаметр бұл 10-15 есе үлкейетін лупа,оның фокусында бөлік құны 0,1мм-ге тең сетка бар.Диаметрді қойып окуляр арқылы шығыс қарашығының кескінінің айқын шегін құрайды.