лдж соңсхна...

Эн олн зүсн зәңгс Киштәг чигн, Манҗиг чигн ик

зовлңта, зөвүртә кенә...

Киштә дәкәд Хальмг Базр орад һарв. Петровиг хәә- һәд, түүнлә күүндсн герүр ирхлә — Петровин ормд тал-

дан, цергә ноһац сн, баахң наста,

өңгтә

хувцта, терүндән иир сәәхн зок-

шүрүн хәләцтә, допшн бәәдлтә залу

сууна.

Киштәг суутн г^т<һәд стулд суулһв. Петровин тускар сурхла, «Москва тал авчкла» гиҗ хәрү өгәд, бийднь хальмГ гергн харш болсн кевтә, стол деерк цаасдан сем- рәд, адһсн бәәдл һарв. Тииклә Киштән зүркн менрҗ

одв.

Ирсн хөөн — хоосн 'һарч болшго. Киштә Бадмин тус- кар сурв. «Тиим күүнә тускар шинкән соңсҗанав» ги- һэд, баахн залу цааранднь күүндх бәәдл һарһсн уга. Тер бийнь Киштә тенд, Сәәни Экнд, залуһиннь тускар һарад бәәдг олн зүсн зәңгсин тускар цәәлһв.

— Залуһиннь тускар нег зәңгинь авл уга эңүнәс һа^ ршгов, — гиһәд Киштәг буцхла, столын ард суусн баа- хн залу босҗ ирәд, мусг инәһәд, догшн бәәдлпь җөөл- дәд, ээлтәһәр хәрү өгв:

—'Санаһан бичә зовтн. Залутн әмд...

— Әмд болхла — хама йовхинь келтн?!.

— Хама йовхинь... — Баахн залу, келхв-бәәхв гйсн хойр тоолврта ноолдад, аш сүүлдңь Киштән хаҗудк сул стулд сууһад, ээм деернь күдр һаран тәвәд. сурв:

~Та кезә партьд орлат?

Хөрн дөрвдгч җил.

— Таниг йоста коммунйст гиҗ йткәд келйәв. Зуг, мед- җәнт,. зуг көвүнДән чигн, хамгин өөрхн улстан чигн ми- ни келсиг бичә медүлтн. — Баахн залу Киштән нүднүр дәкәд нег ширтҗ хәләһәд, эргнднь күн уга бийнь, шим- лдҗ келв. — Бадм Испаньд йовна,

1 Калакаа*

97

Бадм ноолдана нүүрт дасла. Сулдхврин өлзәтә аш медсн түүнд, һанцхн төрс.кн ори-нутгтнь һарчах аһу ик әрүн хүврлт биш, бүкл делкәд болҗах цуг йовдл зүрк- нднь өөрхн, седклднь тачалта. Орчлңгд дәкнәс ик әәм- шг үүдҗәнә — фашизм Германьд, Итальд диилвр бәрв. 1931-ч җил Испаньд революц болад, демократическ рес- публик бүрдлә,, түүнд ода ик әәмшг үзгдҗәнә. Генерал Франко фашистск зад татад, Испанск республикигхоль- влхар седҗәнә. Түүнд Адольф Гитлер болн Бенито Мус- солини салдсмудар болн офицермүдәр, самолетмүдәр болн танксар, зер-зевәр болн дәр-сүмар дөң болҗац-

хана.

Республик харсхар үзг-бүр нутгудас үнн седклтә улс эврә сән дурар Испанюр адһцхав. Коммунист Геслә Бадм бас Хальмг Базр орад һарв,. Военкоматд ирхлә, тенд түүнә өөрхн таньл, гражданск дәәнд хамдан цаһа- чудын өмнәс ноолдҗ йовсн Петров бәәҗ. Түүг үзәд Бадм байрлад одв. Зөвәр күүндснә хөөн, Петров келв:

— Бадм, чамаг соңсҗанав.

— Намаг кергтә йовхиг чи я'һҗ медвч? — болҗ Б.а-

дм алңтрв.

— Бачм ах кергтә йовнач. Саахндас авн кесг. дәюк келхәр седчкәд, әәмәд бәәнәч. Дәкәд... — Петров хальмг

үүрүрн цольгҗ хәләв.

— Дәкәд юмб?

— Дегд зуһудад бәәнәч.

— Зуһудад? — Бадм тачкнад инәв. Петровин келсм унн. Түунд таасгдхин төлә, цнәхәсн давуһар инәһәд, кергтә ирсн төрнь кедү дүңгәһәр дотркинь үүмүЛәд бәә- сн бийнь серглң-дерглң бәәдлтә болҗ медгдхәр — таср- лтан угаһар граҗданск дәәнд яһҗ дәәлдҗ йовсан, «мак- сим» пулеметәрң кедү цаһачудын толһад суусан тодрха- һар келәд бәәңә. Тер учрар чигн, ПеТров1иг «дегд зуһу- дад бәәнәч» гихлә, Бадм йбсндан түунд зуһудҗахан медв. *—.Мөн, үр Петров. Би чамд зуһуДҗанав,.

— Наңд зуһудх,, би нойн бишв.

— Күн болҗ ңойн, зәәсңд зуһудсн уга биләв, чамд зуһудҗанав.

кииһәр асхад хайчкй^ '

Тиигән бидн, сән дурар иовхар седсн цергә улс

Еовулҗанавдн

болҗ Петров аш сүүлднь цәәлһв.

— Би цергә күн биший? Чи намаг сәәнәр меднәлмч г- хойр җилдән пулеметчик йовлав.

— Мөн. Тенд пулемет ёәәнәр меддг инструктор керг- тә. Зуг чи... мартад хуурснч...

— Дассн.эрдм әмнлә һарДМ гиҗ мана хальмг келнә;

Петров Бадмиг йовулх болҗ нег мөслгч хәрү эс өг- дг болвчн, түүнд пулеметсин систем болһна туск кёсг дегтрмүд өгв. Бадм теднйнь Хальмг Базрас түрүн хәрҗ ирснәннь хөөн, сурһульч мет, арднь орҗ умшад,. цуг мартсн тоотан сергәһәд, шйн хамгинь шинәс бийдән шйң- грәҗ авад, дәкәд Хальмг Базрур ирв. Эн саамд Петров Бадмиг хөрсн уга, нам урдаснь түүнә тускар партийн улускомд болн улусин күцәгч комитетд келәД, зөвшәл авчксн бәәҗ.

Бадмиг йовад күсдундур җил болсна хөөн Петров чиги Республик харсхар Испанюр мордв. Тедп эврә сән Дурарн йовсн болвчн, теднә тускар олн-әмтнь чигн, элгн- саднь чигн, өрк-бүлнь чигн медх зөв уга болҗ һарв — дәәнә иуувч болн тер ноолдана үндсн тиим билә.

Хойр сард Хальмг Базрин ДунДк Шикрт нуурин өмн көвәд, Бойи«бугорт бәәсн йк улан больницд Киштә кев- тәД һарв.

Урдңь үүмәтә бәәсн Киштән сеДкл, түүнә шарклата зүркн — ода невчк төвкнв, зуг күләнә гидг... Болв Ле-

99

зөвүрән даахднь ач-тусан халдав... Дәкәд эн буйнта бер ирәд, басл ик өлзәһән учрав... Манҗ Кермә хойр зәрм- дән Киштәд гергн залу биш — көвүн күүкн хойрнь болҗ медгднә. Түдү дүңгә тедн ни-негн, иньг ,амрг... Ода му

ачнь, Элвг бәәнә...

Тер бийнь... тер бийнь үнн халуй сёдкләрн негх дәкҗ һол зүркән өгсн, нарта-делкә деер хәләсн, түшсн һанцхн иньгнь Киштән уханас төрүц һархш, оньдин һаслң сед- клтә бәәлһнә, дәкн-дәкн күләлһнә.

— 0, Бадм, о иньг минь,, яһсн болхвчи! — гиҗ, заль- врсн, кевтә, һаран өөдән кеһәд, Киштә ормасн босв.

Дүүҗңгд кевтсн Элвг, бальчхр чйрәнь көндрәд,

НӨӨрТӘН ИНӘВ;

Хальмг улё, нёг әәлин көвүн өрк-бүл босххла, цуһар негдәд, дем өгнә. Тер учрар, Монтан тал ирсн күн болһн дорвата, мишгтә ирцхәв: дотрнь белг йовна.

Балдра Монта көгшн эктә,. һанц көвүн. Монтан эцк Балдрин тускар әмтн дунд олн зүсн тууҗ келгднә. Тер күн муусла ноолддг чидлтә бәәҗ, кесгдәкҗ бәәр бәрлдж гиһәд чигн келцхәнә. Кәәмн гидг хоша бәәх маңһд селэ- нд Балдр нег дәкҗ Мухамед гидг байнла марһад, хойр доск хальмг цә шүүҗ авсмн гинә. Тер тууҗ иигҗ келгд- нә: Балдр маңһд селәнә уульнцар йовҗ йовад, секәтә бәәсн байна лавк тал харҗахар орҗ ирнә. Эн саамла хулдачин өөр зогсҗасн Мухамед байн Балдриг үзчкәд» наад бәрҗ келнә:

— Эй, чи» хальмг, би чамаг чидлтә гиҗ соцслав. Ке* мр^ үнн болхла, тер булңд тевкрләтә бәәсн мишгүдтэ һуйрас дервн мишг дааһад һархла чнн<и болг!..

Үнәрий? — болҗ Балдр сурна.

Үнәр, — гиҗ маңһд байн үгән иткүлҗ келәд, сан* 100