К.өвүд хавтха хар шаибиг көөлдҗ, бәәсн чидл эвәрн наадцхав. Энд хәләҗ зогсҗах үүрмүднь бас тедниг дахж, нег байрлад, нег хәәкрлдәд, һарарн завдлдҗ, көләрн тавшлдж, халлдв. Санл бас эдниг дахад нуурин гүн бий талнь бичә ортха гиһәд, эдниг талдан захаснь гүүж. хәләв. һәрән Дорҗ клюшкан атхчксн, бөгчичкәд, шуугҗах улсин ду соңсҗахмн уга. Энүнә нүднд ода деерән хавтха хар шайбас оңдан юмн уга. Зәрмдән эн цааран хәләһәд нааран-цааран гүүҗәсн багшан үзнә. Тер бичкн агчм Дорҗин һар-көлиг чаңһасн болад- од­на. Үүднд зогсҗах көвүн, бәрәнд бәәх аю мет, өмнән хэләҗ угзрдад одна.

: Тавдгч «а» классин көвүд зөвәр шүрүтәһәр наачана. Эдн «б» классин көвүдәс шамдһалад, үүднднь күрәд, хаҗһр цокад һарад бәәнә. Дорҗин көдлмш гүҗрәд |фв. Дотран эн нам наачасн эврә көвүдт уурлад бәәв: Тедниг мууһар наадсн учр деерәс «а» классин наада- чнр Дорҗиг толһаһинь өндәлһлго бәәнә. Зуг тедн ал- дг цокад үүднә хаҗуһар һарһад Дорҗиг невчк амра- җана. Тедн түрүләд шайб тусхахла, Дорҗ цааранднь .наадшгоһар бәәнә. Дорҗас көлтә Шин җилин марһа- ;на диилвр оңдан класст күртн гиҗәнә. Тиигчкәд Санл Данджиевичд ичкевт болх. «Багшнь бәәсн бийнь шүүгдвә», — гиҗ цуһар школд келх. Дорҗ тиигҗ уха­ли бәәҗ, хар шайбиг гетәд, көндрсн талнь нүрәд бәә- иә.

Генткн талңгин дундас шайбиг' негнь цокад Дор-

)Җин өврт теврүләд оркв. Хавлҗ авсндан көвүн баир- 1лад, шайбта һаран өргәд Санл Манджиевич тал гүүв.

Наачах көвүд Дорҗиг дахад:

— Ормдан зогс!

— Өг нааран тер шайбан! — гиҗ ардаснь көөлдц- хәв,

Санл Дорҗиг тосҗ теврәд, хоюрн эргәд дуһрад Ка- ран атхлдв. Санл көвүг ээмәснь теврәд хәрү үүднднь

10 Шуграева

145

1

күргад зогсав. Часам хдлэхлд, завср кех кем болж одҗ, Санл бүшкүр татад амртп гисн докъя өгв.

Көвүд нег-негнәнь ардас нуурин эргд деер делгәтә ; хулен деер ирәд сууцхав. Теднә ормд даарчаси күүкд көвүдин клюц1к бәрлдҗ дөгәд наадцхав. Суусн көвүд ’ тал Санл ирж, бас амрв. ।

— Сәәнәр наачанат.^ Кемр цааран иим болхла, яһж мана марһан чилхнь мёдгдҗәхш. ।

— Бидн диилгдх бәәдлтәвидн, — болҗ тавдгч <б> классас нег көвүн келв. \

— Диилгдҗ өглт зуг! Би чамаг эндәс хәрүлшгов, — гиҗ Дорҗ халурхв. ;■

— Эврән үүдән сәәңәр хәлә. Сүүлин шайбиг хавлад авсндан хан, — гиҗ тер көвүн Дорҗиг хатхв. |

— Төр уга, көвүд. Бичә цүүгтн. Диилвр амрар ирд- ! мн бищ. Диилхин төлә нииһәр наадх кергтә.

— Санл Манджиевич, манд шайб өгит, бидн наад- I җасувидн, — гиҗ нег күүкн сурв.

— Дорҗ, өгчк шайбан. Наадцхаг, — болҗ Санл , зөв өгв.

Күүкд инәлдн йовҗ, төгрг шайбиг мөсн деерәһәр пааран-цааран цокҗ гүүлдв. Зәрмснь нам көләрн чигн цокҗ йовна. Шууган һолар дүүрң. Көвүд эдниг хәлә- лдҗ бас һочкнад инәлдҗәцхәнә. Хаҗуһас наадҗ чадд- ^; го улсиг хәләхлә, әвр инәдтә болна. Занда шайбиг бу- лаҗ авад һартан атхчкад, тустан үүдн тал гүүҗ йов­на. Кен кенлә наадҗахнь темдг уга. Кенә үүдн альд бәәхнь бас учр уга. Үүднд гүүһәд күрч йовтлнь бас негнь Зандаг көөҗ куцәд түлкәд орксн, Занда элкәрп мөсн деерәһәр шудрад одв. һарт йовсн шайб шүрүтэ- һәр хайгдад һолын дунд одҗ тусв. Күүкд нег-негән бо- схҗ авб, Занда шайбан авхар гүүв. Тенд амрч суусн Санл эдниг яһҗ наачахинь хәләҗәсн, шайбиг холд тусхлань ормасн өсрәд боев. Гүүҗ йовх Зандаг үзч- кәд, бәәсн чидләрн хәәкрн күүкн тал адһв.

— Занда, бичә өөрд! Зогсҗа!

146

Күүкн багшйннъ Ду сонсн таг зогсв.

— Тиигән одхм биш. Тенд, урсхулта һазрт, мөсн

нимгн болх йоста. Цааран йов, — гиһәд Санл күүкиг

хәрү йовулад, эврән ут модар шайбд күрхәр седв. Мо-

ди ахрдад бәәв. Санл арһул ишкәд уралан йовхла, месн даасн болҗ медгдҗәнә. Бас хойр-неги ишкдл кев... Мөсн дор цегән усн көкрәд үзгдәд бәәнә. Көвүн модарн шайбиг татхар седв. Дәкн күрчәхш... һурвдгч ишкдл кетл, мөсн цумрад, Санл бәәсн кевәрн уснд унв. Дарунь түрүн эшндән күгдләд һархар седхлә, эрмдг авчксн нимгн мөсн кемтрәд көвүг дааҗахш. Дулалад

өмссн хувцнь ус авад, урсхулта үгнь негншң, чиктхлү-

лж көвүг зовав.

Эрг деер суусн көвүд дегц бослдад, мөсн деер зогс- жасн күүкд эрг тал гүүлдәд, әәмҗәхлә, Дорҗ дор ор- масн күлтән тәәлн йовҗ һәрәдәд агчм зуур Санлын өөр оч тусв. Тиигхлә Занда хәәкрәд селән тал һарад

әмт дуудхар гүүв.

Көвүд өөрдәд модан өгхлә, чиигтә хувцн дорагшан татҗ, һар, көлиннь шүрвсн татгдад Санл Дорҗ хойр көндрҗ чадҗахш. Эн хойр селгәдәр цоонгрсн нимгн мөстә һазрт булхад һарад бәәцхәнә, Санл Дорҗиг өм- нән түлкәд модна үзүрәс бәртхә гихлә, көвүнә һар киитн уснд әмн тасрҗ оч. Доргшан чивәд орад бәәнә.

Селән талас агчмд дөрвн-тавн залус үкн гүүхәрн,

ут деес, унь үүрлдсн ирцхәв.

Занда, Зандан эк усн-цасн уульсн ардаснь ирцхәв. Зандан эцк Маштг белкүсәрн деес бооҗ авад, залусар татулчкад цәәлзҗәх улсиг шүүрәд авхар седв. Зуг Санл Дорҗ хойр бәргдҗәхш.' Тийгхлә мөс хамхлад цумрхаг улм икдүләд, гетҗәһәд толһань бултаһад ир- хлә шүүрәд орксн — Дорҗ. Татад авад ирв. Цуһар Доржиг өргәд эрг тал һарһв. Бас баахн зуур күләҗә- һэд Санлын толһа үзгдхлә, һарарн мөсн дораһар шүү- рдәд орксн, көвүг ээмәснь татад һарһв. Маштг белкүс- цәһән шасг усн. Санлыг мөлкн ардан чирәд, нимгн

147

мөстә һазр давхла: киитн әмИ уга цогцинь ‘теврәд бий- дэн шахад эрг тал дәәвләд йовб.

Делгәтә хулен деер хойраһинь зерглүләд кевтүлч- кәд эн залу хоорнднь элк түргүр унад, давҗ одсн кө- вүдиг теврн бәәҗ хәәкрәд уульв.

— Санл, Дорҗ, яһҗ одвт? — гиҗ гергнь бас көл туснь өвгдлҗ уульв.

Эдниг дахад минь одахн инәлдәд наачасн көвүд, махлаһан .авлдад, толһаһан буулһҗ күндтә багшан болн үүрән төгәлҗ сөгдлдв.

Селән кевәрн, тер зәңг соңссн улс, бәәсн бәәдләрн нур тал сарсалдад гүүлдцхәв. . Зәрмснь бичкдүдән нүцкәр теврсн, зәрмснь үкр саахар йовсн суулһан бәр- лдсн, күрзән үүрлдсн ирлдвә. Школын багшнр болхла, тетрадь, журналмудан теврлдсн, ручкан, цердән һар- тан бәрсн, мел урокасн сурһульчнран дахулсн гүүҗ ирцхәв. Эднә өмннь хамгин түрүлҗ гүүснь завуч, ар- даснь школ кевәрн.

һолын эрг хар күриһәд, һашудад уульсн дууһар дүүрв.

Эн дашката йовдлыг зуг почтд көдлҗәсн хойр күү- кн эс соңсҗ. Эднә негнь үдән хотд һархар седҗәһәд, Санлд ирсн телеграмм, бичгүд хәләҗ бәәснднь геро- днь күргәд өгчкхәр седҗәлә.

Дәкәд һаза һархла, әмтн һолур гүүлдәд йовхла, тедниг дахад одак бичгүдән атхн гүүв. Өөрдәд ирхлә, хәәҗ йовсн Санл, мел сәәхн кевәрн әмтиг өөрән цуг- лулад унтсмн мет кевтнә. Почтальон, күүкнә герлтә төгрг нүднднь будн татгдҗ, ик-ик умшта дусал халх- днь унв. Уралан арһул ишкәд, күүкн чичрҗәх һаран суңһад толһа туснь сөгдҗ, өңгрч одсинь үзәд:

— Бичгүд, телеграмм күргҗ йовлав. Санл Манд- жиевичиг хүрмд дуудҗана, — гиҗ уульн бәәҗ өөрк улсан хәләв, — Минь одахн сурад һарч одла. Эдниг күләҗәсмн бәәҗ.

Зүсн-зүүл өңгтә бичгүдиг хәәрләд урлдан шахч,

148

күүкп докәд асхрулад уульв. Энүг дахад ик баһ уга бас бпйән татж. авч чадлго уульцхав.

Эн кемлә Дорҗин эцк машиһәрң дууви хүлс авсн кеерәс прҗ йовла. һолын өөр дала улс үзчкәд бас мел тустан тиигән машиһән залв. Күрҗңнәд ирсн машиг олн-әмтн соңсҗахмн чигн уга, хәләҗәхмн чигн уга. Җолач залу машиһән зогсан кабинәсн һәрәдәд буув.

Зергләд кевтх көвүд хәләхлә, негнь терүнә дундк көвүн — Дорҗнь. Залуһин чирәнь һал асад, бийән ит- клго, әмтиг чочаһад сурҗана: «Юн болҗахмб энд?»

Тиигхлә, Маштг босад Дорҗин эцкиг ээмәснь тев-

врч, зовлңгинь хувацҗ хәрү өгв:

— Эдн энд марһа кеҗәһәд, Санл Дорҗ хойр нег- негән дөңнхәр седәд чивлдҗ оч...

Маштг толһаһан хойр һарарн атхҗ зәәлв.

Дорҗин эцк көвүнәннь чирәһинь иләд, һар, көлинь бәрҗ үзәд һашун нульмеан зальгҗ һундрхв.

— Дорҗ, Санл... Иим баахн насндан... Намаг авс- мн болхнь яһна эн хойраг үлдәһәд... Дорҗ! Дорҗ! Эң- кр көвүм! Багштаһан хамдан... йир ик дурта билә Санл, Манджиевичд... Эк, эцкәсн үлүһәр... — гиҗ Дор- җин эцк келн бәәҗ чееҗән нудрмарн цокн бәәҗ, әмд- рҗ иршгоһлнь медҗ, устсн хойр нүдән хату хар аль- харн арчв. — Көвүдм, тана хөөн үлдсндән, би тана заасн җирһләр бәәнәв. Дорҗ! Санл! Соңсҗант!

һәрә сагар көвүһән деегшән өргәд авхла, наадкснь еердж ирәд дөң болв.

Багшнр бас күндтә үүрән толһа деерән өргәд, нег цөөкн час хооран ирсн хаалһарн арһул ишкдләр селә- һән хәләһәд йовцхав.

Дурта багшиннь ардаснь дахлдн зовлң-ша уга, тө- вкнүн җирһләр җирһҗәсн теегин шуура мет өсҗ нов­ей пионер Дорҗиг дурта улснь бас таалҗ өргҗ йовна.

Шин җилән тосх, класстан хург кех, сурһулян төг- сәх, сурһульчнр сурһх — кедү иим төрмүд күцәхәр йовсн эн цаһан саната баһчуд.

149

Дурлх, дурнань залян мөңкинд бөкүлго бәрх бәәсн.

Күн болһна седклд эн көвүдин кехәр, күцәхәр йовси күсл эркн төр болҗ үлдҗәнә.

Дахлдж, йовсн сурһульчнр нег кевәр толһа деерк махлаһан сүүвдчкәд, күндтә багштан болн бичкнәсн хамдан өссн үүртән һундл төрҗ, кезә чигн эднә март- гдшго дүриг альд йовб чигн хадһлх андһаран олн-әмт- нә чирәд өгцхәв.

Санл Дорҗ хойрла әдләр Төрскндән, эңкр олн-әмт- ндән дуран өгч, теднлә әдләр җирһлин һол чик хаал- һар йовх болҗ шиидҗәнә.

* * *

Декабрин хөрн йиснд хүрм болх өдр Булһаш йир эрт серәд, үүрмүдән бостл хотыг бел кечкв. Эдн өцкл- дүр, урҗ өдрәс авн Ноһалан мордҗ одх гер ясад. ааһ- сав хулдҗ күргҗ өгв. Эндр үдлә эдн Ноһалан хувцинь шин герт авч одхмн. Нәәрин хөөн Ноһала тиигән одх болад күүндчклә. Тиигхлә Кермн Булһн хойр сүүлин өдр үр күүкән тооҗах зөвәр сахньсн бәәцхәнә. Эдн үдән өмн Ноһала Савр хойрт хот өгхәр бәәнә. Тиигәд Булһаш кех көдлмшән әмтн цуглртл эртәр эклҗәснь эн. Булһниг дахлдн Кермн серв.

— Кермәш, чи ода тустан гостиниц орад Ноһалан эк, эцкиг дуудад авад ир. Халун хот ирҗ уутха.

— Нә,. нә. Зуураң лавкас юмн кергой? Ю авхмб?

— Нег өдмг, хойр цаһан хәлш авад ир, — гиж, Булһаш Кермнд ке өңгтә сузһ бәрүлв. — Э, би март- җаҗув. Ирхләрн, Савриг орад дахулад авад ир.

— Медгдҗәнә. Цугинь күцәнәв. Үзҗәнч мини тол- һан бәәдлиг, — гиһәд Кермн оралдсн, үүрмгәр тоһшр- лдсн үсән сам эс орҗ өгхлә, альхарн илв.

— Төр уга. Хүрм күртл сәәхн болх. Ирхләчн би са- млж өгсүв.

150

—Ода балһсн дотраһар би яһҗ йовхмби? Әмтн се- рэд уга болх. Ода чигн эрт. — Кермн дөрвлҗн стол деер нүр үздг гер өмнән тәвҗсуув. — Күләҗәнәв та­кие, парикмахер.

— Ода болхла, ода. Би чамд хан Екатерина дүр дуралһҗ үсич яссув, — болҗ Булһаш өөрән кесг шил- тә юмсуд тәвж, күүкнә үсиг самлв.

Ноһалаг толһаһан өндәлһәд хәләхлә, , хора дотр тагчг. Хойр күүкн энүг бас үг келлго хәләлдв.

— Бай, ваай! Кермәш, ямаран сәәхн болсмбч? — болж. Ноһала орнасн босад көл нүцкәр күүкдүр өөрдҗ, Кермнә үсиг өврв. — Булһаид иим сәәхн эрдмтә билчи? Мел киноартисткин бәәдлтә. Йир сәәхн.

— Үнәрий? Иим прическиг би таднд өрүн болһн кеж чадхув, — Булһаш наадлж, инәв. — Ода невчкн бачм болв. Тавар цагт би үүнәс сәәхнәр кедүв. Хәә- члх болхла, терүнәс үлү сәәхнәр кедүв.

— Мини толһаг чи бас самл. Би парикмахерск орх- шив, — гиҗ Ноһала хойр һаран намчлҗ Булһашиг сурв.

— Чи тиигән од. Чамаг ямараң сәәхнинч эндр цуһар үзх йоста. Би үрәҗ чигн оркхув.

— Үрәшгоч. Би деернь цаһан цецг хатхн гиҗәнм. Би Кермнә дару чеерүд авчанав, — гиһәд, Ноһала зад- һа бүшмүдән өмсв.

Булһаш хойр күүкән кеерүлә бәәтл зөвәр цаг бо- лад, Ноһалан эк эцк хойр эврсән орад күрч ирцхәв. Хойр күүкнә кеерүлсн үсинь үзәд; Булһаш кевә гихлә зөвәр өврв.

Кермниг өдмг авч ирхлә, Булһаш стол деер цаһан нимгн клеенк делгәд, зүсн-зүүл хот тәвб. Кермн бас нег һарад Савриг өөрхн үр көвүдтәһинь дуудад авч ирв.

Ирх улснь цуглрад стол эргәд суулдв.

Ноһалан эцк түрүн үг авч һартан ааһта цә бәрҗ өрк-бүл болҗах күүкн көвүн хойриг йөрәв.

151

Эдниг хотан ууһад күүндҗ бәәтл, күн үүд цокв, — Ортн, ортн! — гиҗ Булһаш босад үүдн тал од- тл, Бадм Арвн хойр һурнисн бәәдлтә орҗ ирцхәв. — Бадм, Арвн, ирснтн йир сән болв. Бидн Ноһала Савр хойраг тооҗанавидн.

— Уралан, нааран һартн, — гиһәд Кермн бас суусн орман көвүдт һарһҗ өгв.

Бадм Арвн хойр невчк алмацҗаһад Санлыг босхла одад сууцхав. Хойр көвүнә болһамҗта бәәдл Булһа- шин-зүрк бульглулад оркв. Ода .эн хойраг дуудсн биш, яһад иим эрт ирҗ йовхмб? Эс гиҗ Арвнд нег ухан орад, асхн күртл күләҗ чадлго ирҗ йовдг чигн гиҗ күүкн санв. Эс гиҗ Санл ирәд, эдн яһҗ нәәрлҗәхинь хәләхәр ирҗ йовдг чигн гиҗ ухалв.

Бадм Арвн хойр эднәд иим харһлт болҗахиг мел медсмн уга. Эдн бас асхлад хүрмд одхар бийән белд- җәтл, хоша бәәх дөрвдгч курсив нег студент көвүн эд- нә хораднь ирәд иигҗ келҗәнә:

— Көвүд, соңсвта, Мокаев Санл чивҗ үкҗ.

— Юн гинәч? — гиҗ Арвн алмацад одв. — Санл гинчи?

— Кен келв? — Бадм бас чочад одв.

— Минь ода мана деканд тер көдлҗәсн школын директорас цаасн ирҗ.

— Санл Мокаев. Тиим сән көвүн, — гиһәд Арвн костюман өмсхәр хәәв. — Эндүрсмн болвза. Одҗ мед- хмн.

Стулын нурһн деер өлгәтә костюман Арвн үзҗәхш, хаҗуһарнь хойр-һурв дәкҗ эргәд хәәв.

— Э, э, декан тал одхмн, — гиҗ Бадм бас хора дотраһар үүмәд гүүв.

— Костюмчн эн бәәнә, Арвн, —гиҗ көвүн Арвна костюмиг авч өгв.

— Күләҗә, Арвн. Хамдан йовхмн, — Бадм киил- гиннь товчсиг үлү дутуһар товчлад Арвнта хоюрн ин­ститут күртл зогслго гүүлдв.

152

һурвдгч давхртан һарад тустан декан талан орҗ нрхлэ, декан һанцарн һартан цаас бәрсн терзәр хәлә- һод зогсҗана.

— Иван Васильевич, мендвт, — гиҗ үүдн хоорнд хоюрн зогслдад көвүд дегц менд сурв.

Иван Васильевич зөвәр му бәәдлтәһәр көвүд тал эр- гәд келв.

— Соңсад ирҗ йовнта.

— Э. Үнний, Санл угань?

— Үнн, көвүд. Цааснь эн, умштн, — гиҗ келәд Иван Васильевич Бадмд телеграмм бәрүлв.

— Ода яахмб?

— Медгдҗәхш. Комсомолии сегләтриг дуудулчк- лав. Көвүд ода ирлдх.

— Кемр йовулхла, намаг илгәтн. Санлыг би йир сәәнәр меддг биләв. Икәр күндлдг биләв, — гиҗ Арвн келв.

— Нә, сән. Маңһдурас йовхт.

Көвүд декандан менд келәд һаза һарад күүндцхәв.

— Арвн, соңс мини келсиг. Нәр чилтл Ноһалад нег чигн үг келхмн биш.

— Чи бас бичә кел.

— Нә, сән. Кермнәр дамҗулад соңсххмн, — гиһәд күүндәд авчкад, эн хойр нам герәдән хәрлго, Булһа- шин хорад орад күрч ирдгнь эн.

Стол эргәд суусн улсас нег чигн күн эн зәңг соңсад уга. Зуг Бадм Арвн хойр чаңһар күүндҗәх улсин шуу- ганас зулҗ дегд байрта биш дүртәһәр сууна. Эн гент- кн ирсн зәңгиг күүкд бичә эндр, үүрмүдиннь хөвтә адр соңстха гиҗ эдн чирмәҗәнә.

Үд күртл Булһаш Кермн хойр өөрхн үр күүкән нәә- рлүлсмн болад, хораһасн һарх зав учрсмн уга, Тер да- рунь Ноһалан хош-хораг нәәмәдлҗ авсн гертнь күргх боллдад цуһар үүмлдв. Бадм Арвн хойр мордҗах күүк- нә чемодасиг неҗәдәр бәрлдсн тедниг бас дахлдв.

Цаһан чолуһар бәрсн дөрвлҗн бичкн герин үүдиг

153

түлкүрәрнь тәәләд баһчуд мендләд орад ирцхәв. У, өр- гн нег хора. Барун биидк шуһуд өргн төмр оря тулата. Хоран тал дунд нәрхн беш бәәнә. һурвн күүкн авч ир- сн эдән һарһад гериг ясв. Тиигхлә Арвн һазаран һарч суулһта хар нүүрсиг авч ирәд, бешиг экләд түлв. һал шатх дутм гер дотрк киитн урсад бәәв.

Агчмин дотр задһа, көндә бәәсн гер, эвтәкн бәәда һарч, шамдһа баһчудын ухана билгәр кеерәд одв. Бул- һаш Кермн хойр терзмүдин хааһул күртл өлгәд, ааһ- сав тәвдг стол деер шин цаһан өңгтә клеенк делгәд бел кеһәд оркв.

— Нә, ямаран? — гиҗ Кермн хоран дунд зогсчкад, һарарн эргмдән үзүлҗ сурв.

— Ханҗанавидн танд. Герин бәәдл һарв, — гиһәд Ноһала Кермниг ирҗ теврв.

— Э, э... Сән... Сән... Ханҗанавидн, — болҗ Савр бас көвүдин һар атхв.

— Тана гертн асхн күртл, эздүдән иртл иигәд ха- лад бәәх. Бидн ода йовхмн, — Булһаш махлаһан ясад, нүр үздг һарһад хәләв.

— Йовхмн, чик. Асхн болҗана, — гиҗ цуһар хув- цан өмсцхәв.

Общежитьдан ирҗ баһчуд удан болсмн уга. Нәәрэ хувцан өмслдәд, мордҗах күүкән кеерүләд, тер кевәрн хүрм болх гер тал йовцхав.

Ноһала Савр хойриг өөрдҗ аашхиг күләҗәсн баһ- чуд үүднә өөр тосҗ, цуһарн нииһәр альх ташҗ хәәкр- лдв: «Йөрәҗәнәвидн! Йөрәҗәнәвидн! Йөрәҗәнәвидн!»

Эн нәәрт орҗах улс цуһар ке сәәхн, нег насна баһ- чуд: көвүднь наадта-инәдтә, күүкднь дуута-шогта.

Нәр экләд гүдүдән орсмн бийнь һанцхн Булһаш уүдн тал хәләһә. Энүнд Санл мел орҗ ирн гисн болад бәәнә. Булһаш Кермн хойрин хоорнд Арвн сууна. Күү- кдин өмн тәрлкд көвүн стол деерк хотас тәвҗ өгәд бәәнә. Зәрмдән Кермн энүнд үг келәд, хоорндан эди күүнднә. Зуг Булһаш Арвниг өөрән суусмн бийнь йө-

154

рәлнн үг келҗәх улсиг соңсад хәәртә үүрән күләһә. Мннь эндр Булһаш үүрмүдән цугтан цуглрхла, Сан- дыг йир икәр санад бәәв. Хүрм болх өдр өөрдх дутм күүкнә седкл, ухаг эн көвүнә дүр нег чигн заг үлдәл уга эзлв.

Өрлә нүдән секхлә — Санл, үдлә һаза йовхла — Санл, асхнд нарн суухла — Санл... Кесн, күцәснд һан- цхн Санл үзгддг болв. Кемр эн хүрмлә харһад ирсмн болхла, күүкн эңкр көвүтә үүрлҗәсн үүрмүдтән медү- ләд таньлдулх билә.

Ик зунь Булһашиг Арвнла үүрлдг кевтә гиҗ сан- җацхана.

Айс татхла, биилх болад, цуһар столын ардас бос- лдад ик өргн хора дотраһар эрглдв. Хүрм толһалҗах ! Иван цө шин бор өңгтә костюмта, өндр нурһта, кееһә бәәдләсн сәәхрсн улм өңгтә чирәтә. Зәрм улсиг бостл . эн Булһашин өмн ирәд һаран суңһад толһаһарн гекҗ зогсв.

— Танла биилҗ болхий?

— Болх, — гиһәд Булһаш торһн бүшмүдиннь өргн бүсән ясад Ивана ээм деер гиигнәр һаран тәвәд инәм- < склж. айс дахад һаңхв.

Арвн Бадм хойр Булһашиг биилхлә, нам сана авсмн кевтә, Кермнә өөр зогслдв. Эдн ода күртл нег чигн күүнд Санлын тускар келәд уга.

Бадм Кермнд соңсххмн гиһәд Арвн тал чирмҗәнә. Тиигхлә Арвн хәрү, Бадмиг эврән кел гисәр, чирмҗә- нә. Эднә хоорнд биилҗ йовх Ноһала Савр хойриг йир икәр ширтж, хәләҗәнә. -Көвүд өмнәснь саглад үр күүк- нднь келчксн сән болх гиҗ санҗацхана. Тиигәд Бадм ।

Кермниг һараснь сүүвдәд әмтнәс аглһ шуһу тал даху- лҗ һарад, тер һашута зәңгиг соңсхва.

Кермн аман бәрәд, көвүнәс алдрад гүүхәр седв.

Бадм күүкиг теврч эре тал эргүләд шимлдәд келв: — Кермн, нег чигн күүнд бичә кел. Маңһдур эдн

155

цуһар медх. Иим сәәхп хөвтә үүрмүдиннь иәр эвдхми бнш.

— Булһаш яахмб? — Кермнә хойр нүднь ус гүүж, дунь чичрв.

— Булһашт маңһдур чи эврән кел.

— Уга. Би тиим зәңг келҗ чадшгов. Арвн медну?

— Меднә.

— Тиигхлә, тер келг.

— Кермн, чи келсн ке болх. Арвн маңһдур тиигм одхар бәәнә.

Күүкн хойр нүдән шугшн бәәҗ селгәдәр арчад, ка­вун тал хәләҗ келв:

— Нә, Бадм, би чигн келсүв. Ода өрүн күртл бийә.ч яһж бәрхүв... Хәрнь, таДна чирәтн оңдарсиг бидн һур- вулн медвидн... Булһаш эн долан хонгтан терүгичнь күләһә... Эс ирхләнь му санҗадг чигн болх... Цааран хәләлч, маниг үзҗәнә.

— Оч биилий, — гиһәд, Бадм күүкиг өөрдәд күрч ирхәснь саглад, Кермниг көтләд олн дотр орад биилв.

Тер асхн Кермн Булһашта хоюрн хүрм төгсснә хөөн үлдсмн бийнь, нег чигн үг Санлын тускар күүндл уга, давен нәәрин тускар кесгтән келцхәв.

Сөөни өрәл давулад унтсн бийнь Кермн өрән шар маңһарла чееҗдән хадһлҗасн нуувчасн өсрәд босв. Орн деерән сун бәәҗ, күүкн адһҗ бийән хувцлад, нүр, һаран уһахар һарад йовҗ одв.

Хора дотр тагчг. Булһаш нөөртән даргдад, унтад кевтә.

Үвлин өдрин гегән әрә терзәр орж. хоран эрсмүдиг цәәлһв. Кермн, һарад йовҗах машинәс дутҗах мет, шулуһар деерән дулан күлтән өмсҗ авад, ардан үүдән арһул хааһад һарв. Эн кевтән күүкн Савринүр гүүҗ одв. Савр Ноһала хойр бас унта. Үүдиг цокад бәәсмн бийнь күн тәәлҗәхш. Тиигхлә Кермн орн тулата бәәх тусарнь терз цокв.

— Кемб? — гиҗ дарунь Саврин дун соңсгдв.

156

— Би, Кермнв. Үүдән тәәлтн! — гиҗ күүкн хәрү 6ГЧ хәэкрв.

Кермнә ду соңсн, Ноһала Савр хойр иим эрт ха- ра бнш йовхинь медҗ, дегц орн деерәс бослдҗ, хувцан шүүрлдв.

— Сек, Савр. Нег юмн болад иим эрт ирҗ йовна, энчн, — гиҗ Ноһала ут бүшмүдиннь ханцинь хән бәәҗ келв.

— Минь ода, агчмд күләҗә, — гиҗ Савр өлгәтә баәсн хувцнас татҗ өмсв.

Үүд секлһнлә, Кермн герт орҗ ирн үүрмүдәсн сур- җана:

— Өцклдүр танд Санлын тускар күн үг келсмн угай?

— Уга! Уга! — гиҗ Ноһала Савр хойр дегц хәрү өгв.

— Асхн Бадмин, келсн һашута зәңгәс нам сөөни дуусн зүсн-зүүл уха ухалад бәәҗ унтсн угав.

— Юн болҗ? Санл яһҗ, — гиҗ Кермниг Ноһала

■Йһараснь татв.

— Санл... Санл.'.. һолд чивҗ гинә Бадм.

Ноһала дор ормдан эргәд цацата орн деерән тагчг |одад суув.

— Үнәрий, Кермн? Кезә? — болҗ, Савр күүкиг | мөшкв.

— Үнәр... Манахс цуһар, Булһашас бишңкнь меднә. ВДекан эндр тиигән студентнр йовулҗ бәәдг чигн.

— Булһашт ода келх кергтә. Чи энд сууҗа, Кермн,

Савр күүкнд стул-тәвҗ өгв. — Ноһала, хувцан ду- ланар өмсж. ав, йовхмн Булһаш тал.

Баһчуд шулун шудрмгар гертәсн һарад балһсна йэҗго уульнцар гүүхәрн йовцхав.

Тиигә бәәтл өр йосндан цәәһәд, хора дотр сарулдад ■ одхла, Булһаш нүдән секн часан хәләв. Долан час | ерүп. Эрт бәәҗ. Цааранднь нүдән аньяд кевтхәр сед-

1Б7

1 '

1

Жәһод, Кермнһг өнДәһәд х&л&хлР, Кермм уга. ОрнДгйь бүркәтә.

«Би һанцарн хонсм болвзав, — гиһәд хорад күи угаһннь медә бәәҗ, зөрц дуудв. — Кермн! Кермәш, яһлач?»

Күн хәрү эс өгхлә, Булһашт йир соньн болҗ мед- гдв. Күүкн задһа бүшмүдән ээм деерән әрә торһад, чирә уһадг хорад одад, кухнюр эргәд хәләв. Эргмдән тагчг. Акад йовдл... Кермнлә хамдан Ноһалаг гертнь күргчкәд, хоюрн ирлүс. «Альдаран Кермн сөөһәр одх- мб», — болҗ күүкн әәмв.

Булһаш күлтән товчлад һазаран һарч йовтл өмнэ- снь Савр, Ноһала, Кермн һурвн аашна.

— Кермәш... Вай, цуһар... һурвулн хонсн болвзат? Яһҗ йовнат өрлә. Би Кермниг хәәҗ йовлав, — болҗ үүрмүдән үзхләрн Булһаш байрлад инәв.

— Йовий... Т,ана тал ирҗ йовнавидн, — гиҗ өмн йовсн Савр Булһниг тохаһаснь хәәрлҗ бәрәд уралан йовулв.

Арднь йовсн хойр күүкн тагчг.

— Нә, йовий, йовий, — гиҗ Булһаш түрүлв. •

Дулан хорад орҗ ирсн баһчуд күлтән чигн тәллго, сул чигн уга таг ормдан зогслдв.

Булһаш эдниг хәләчкәд, алң болҗ келв:

— Тадн яһҗ одвта? Суутн, күлтән тәәлтн. Кермн, чи бас нанла бәәдго болвзач? — гиҗ Булһаш Кермн талан өөрдв.

Тиигхлә Савр Булһашиг һараснь авад зогсаһад, келв:

— Булһаш... бидн му зәңг соңсад ирҗ йовнавидн. Бичә ә. Мана үр көвүн Санл чивҗ.

— Кен? Санл? — Булһаш ормаҗ күүкд тал хәләв.

— Булһаш... Декан келвә... — гиҗ Кермн үр күү- кән теврҗ уульв,

Бийән әрә бәрҗәсн Ноһала бас Кермниг дахад ас- хрулад уульв.

158

һурвулп орп деер оч суув. Савр эДнйг хәләһ&д сто­лиц ард махлаһан үмгҗ һашудҗ бас тагчгрв.

— Нанд иткгдҗәхш энтн! Санл уга гисн... Тиим бнш болвза, — болҗ Булһаш Саврур хәлөв.

— Иовад ирхмн болвзач. ЭнДр көвүд йовҗана, — гпһәд Кермн ик альчур авч Нйһалад өгв.

— Чик, Кермәш. Би бас однав. Ханҗанав чамд тннм селвг өгсндчн, — Булһаш суусн ормасн босад, чацһрад одв.

— Тадн энд бәәҗәтн. Би Арвн эдн тал одад ирсүв, — гиһәд Савр махлаһан дарҗ өмсәд һарв.

Тер өдртән дөрвн студент Әәдрх орх поездәр олн зүсн цецгүдәр кеерүләд кесн титмән бәрәд йовцхав. һур- вдгч. курсас Булһаш Арвн хойр, бас хойрнь комсомо- лын комитетәс декан йовулҗ.

Маңһдуртнь үдән алднд эдн Санлын үкәр деер оч дөрвүлн толһа нүцкәр зогсҗ һундрхв. Булһаш хойр көвүтә сурчасн балһснаснь авч ирсн титмән үкәр деер [ оркчкад, толһа талнь залсн тавн талта улан одта бумб- I лвинь теврч экрәд уульв. Көвүд нег ормдан зогслда. | Булһашиг күн хөрҗ, татҗ авчахмн уга. Үзәд цөкртхә.

«Санл! Санл! Генткн юн шалтан учрҗ одв! Яһад ।

эс ирвч? Би чамд дуртав. Насн турш тер дуран хадһл- ! нав. Андһаран чамд өгчәнәв, Санл, сонсҗанч. Чини I ормд эн селәнд ирҗ багшлнав... Санл, чамур би җил I болһн золһж, ирнәв... Унт, эңкр иным... Би чамаг март- I шгов. Би чини ормд ирҗ көдлнәв...» — Булһаш Сан- I лын зургинь илҗ өмннь сөгдҗ андһаран өгв.

Цаһан ширәр ширдсн бумблвас багш Мокаев Санл 1 болн сурһульч Гаряев Дорҗ үүрмүдән байрта хәләцәр 1 хәләҗәнә. Эн мөңкинд ах-дү болен көвүдт нег унтх (бәәр кеж,, нег ик бумблв тәвҗ. Санл Дорҗ хойр кезә чигн хамдан, кезә чигн баахнарн әмтнә зүркнд үлдх. Эднә улан одн теегин хол хаалһас үзгдҗ, кен чигн күунә хәләц хавлна.