- А - аав (аавы), баав; көгшә - батюшка, дедушка

Аавин әмдд кү тань, агтин сәәнд һазр тань (Х.ү.). ааһ (ааһы); шаазң; ааһ-сав - пиала, чаша; посуда

Бовргин гергн ааһта шөл Яманд бәрҗөгв. Кеемә хәәсн, ааһ-саван хурав(Д.Б.).

ааһлт (ааһылты), хавхнт, хавхаңдг - черепаха

Селәнә улс түүг эс таньдг учрар толһаһан хүмсн хавхнтс кевтә тагчг болҗ одцхав (Б.А.)

ааһрх (ааһырхы), икдх, уудх, ергдх - расширяться, увеличи- ваться

Күүңдҗәсн Бамб биш болҗ хүврәд, хойр ик алг нүднь ааһрад, Бовргур ширтҗ туслцв (Д.Б.).

аадм (аадым), ик кезәңк, урдк -древний

Кезәнә аадм экәрә бас нег у, аңхун цагт Җаңһр Хоңһр хойр йовсн бәәҗ (Х.туул.).

аадмг (аадмыг), хөөрмг, көөрг, доландг, чиидмг, боз - 1) творог

2) Блюдо из творога и молока

Санҗ аадмг, һуйринь элвгәр өгәд бәәхлә, кезә чигн маңна тиньгр, муурхан медл уга көдлдг күн (Э.К.) аадрулх (аадрулхы), әәтрүлх - отвлекать, успокаивать; забав- лять; развлекать

Үнн бәәхлә - олдх, нүдтә болхла - үзх, - гиҗ бийән аад- рулна (Э.К.) Манҗ цаган юуһар эзлүлхиг медҗ ядад, төвкнх, бийән аадрулх юм олҗ чадлго түүрчәд бәәв (Д.Б.).

ааҗа, ааҗ, ээҗ - бабушка, обращение к старшим родственни- цам

Ухан орх цагас нааран ааҗан күндлләв. Ааҗиг эврә ээҗ бишинь гиҗгтә күүкн болчкад оч медләв (Н.М.) аак (аакы), ээҗ; меемә, җееҗә - бабушка; мать

Бааҗа аак хойр таниг дуудулв (З.таал.). Муузран дару мана аак гемтв (Э.К.). Тер хоорнд залунь аакин баавиг дахулад аөад ирв (Н.М.).

ааль (аали), ең, будглан, акад заңг -1. каприз

ааль (аали), ааль-мек, ааль-җиил, ааль-диил - II. увертка, уловка, хитрость; кокетство

Бакдгин аалиг цугинь эн... альдас медхбилә (Д.Б.) аальлх (аалилхы), акадлх, еңнх, будглх, заңнх; эрклх -1. капри- зничать

аальлх (аадилхы), ааль-мек һарһх - II. хитрить, ловчить, плутсг- вать;кокетничать

13

аальта, еңтә, будгта -1. капризный

Аальта әмтн альдаран одна? Алькаснь эклнә (Д.Б.) аальта, аальта-мектә - II. ловкий, хитрый; увертливый; кокетли- вый

Уга, йир аальта күн болсн болҗ медгдәд бәенәл тер нанд, - болҗ Баату келв (Д.Б.)

аана, дәкн, бас - опять, снова

Аанан намаг дуудна. Аальта сурвр будна (Бем.Т.) аарглх (ааргылхы), бүслх; ээрх - окружать, оцеплять

Күүкнә үр, хотна күүкд цуһарн мордх күүкиг аарглад теврҗ авчкад, шууглдад уульцхав (Э.К.)

аару, җеерү - бабка (крупного скота)

аацан; утх, утх-учр, чинр-утх - суть, смысл; значение ааш (ааши), заң, заң-әвр - характер, норов

аашх (аашхы); өердх; шидрдх, ирҗ йовх - приближаться, подхо- дить близко

Хойр сардан амрад хөрү аашад, зуур Арал теңгсин өөр... (3. таал). О-о, мана пииср аашна, менд йовбу (Э.К.)

аашлһн (аашилһын); өөрдлһн; шцдрдлһн - приближение ав, сидт; илв -1. волшебство, чары

Боврг күүнө авд орсн болҗахд маһд уга (Д.Б.) Миркуша, нанд даалһч, түүнәнчн төмр зүркнинь хәәлүлх, киитн нүдинь бүләлх ав нанд бәәнә (Т.А.) 0 авд орх - подвергнуться волшебству

ав уст. - II. облава

аваль (авали); эалу, мана күн -1. законный (первый) муж Гергн чигн энүг герин эзн, аваль гиҗ таалҗ күзүдҗ эңкрлснь далаһар медгддго билә (Д.Б).

аваль (авали), гергн; баавһа - II. законная (первая) жена авг (авгы), ик деегүр санан - высокомерие

авглх (авгылхы), ик сана зүүх - высокомерничать авгта (авгыта), ик саната - высокомерный

авгтан (авгытан), түрүләд, экндән, эшңдән - сначала, сперва, в первую очередь

Арина күүкнә ... чирәнь экн авгтан чңнгдҗ улачкад, дарунь цәәҗ хумхарв (И.Л.).

авдр (авдыр); үкүг -ларь, суңдук

Авдрин хазн чилдг, альхни хазн чилдго (Х.ү.). авзң (авзың), ур, уурта - вспыльчивость авзңч (авзыңчи), цүүгәч, керүлч, андн - скандалист, дебошир' авлһч (авлыһчи), ховдг - взяточник; алчный

14

авлх (авлыхы), ивлх - колдовать, очаровывать

Үүнүр өөрдҗ Вяземский сууһад, ухаһинь авлҗ чадв (Д.Б.).

аврач, гетлгәч - спаситель, спасатель

аврһ (аврыһы), аср; том - гигант, огромный

аврл (аврыл), гетлгл - спасение

Алачин һарнь бузр, аврлт түүнд уга (К.С.)

аврх (аврыхы), гетлгх, әм аврх - спасти, спасать, избавлять... Дүүрән хойр көлән өвдглҗ сөгдәд, әм авртн гиҗ эрҗ сурв (Д.Б.).

авта, ивтә, авта-җивтә, сидтә - волшебный, колдовской

Текин туск тууҗ авта // Тоолвринь энүнә эзлснь лавта (ҖА.)

авх (авхы), бәрх - брать, взять

аглюн, эҗго, аглһ, аглюн, дуңдин насга, бор, тоорг наста -1) средних лет 2) глушь, захолустье

агсг (агсыг), хурдн, ора, ора-җора - быстрый, резвый агслт (агсылты), зевсг, зер, зер-зевсг - вооружение агсх (агсыхы), зевсглх - вооружить

агсм (агсым), шаарһ, азд - буйный, вспыльчивый

агсмч (агсымчи), шаарһч - буян, дебошир

агсмнх (агсымнихы), шаарһлх, аздлх - буянить, дебоширить

агт (агты), мөрн -1) конь, лошадь; 2) мерин

агта; догшн; агтрм, чаңһ - крепкий

Агта цә - крөпкий чай.

апглсн (агтылсын), ясчксн, чимксн, асмн - кастрированный, холощеный

агтлх (агтылхы), ясх, чимкх - кастрировать, холостить, оскоп- лять

агтч (агтычи), адуч - табунщик

агчм (агчим); агчм зуур, нүдн чирмх зуур - момент II момей^ тально

аһ (аһы); аваль, гергн; эм, хатн - жена.

Көвүн, энчн эм хәәһәд, аһан гееһәд, һуян һанзһлад хәрдг юмн болвза (Э.К.).

аһрусн (аһрусын), адусн, мал - животное, скотина

аһурцг (аһурцыг), хаяр - огурец

аһар; ки - воздух

ад, дон, седклин гем - безумие, сумасшествие; перен. йёукроти - мость Эднчн ад гем ирсн болвза... (Х.ү.).

15

адг (адыг), чилгч, сүүл, эцс - I, 1) конец 2) перен. последний, худший

адг (адыг), яду, адг ядхдан - II. самый последний, на худой ко- нец

Адг-яду медрлтә күн хоосаһар омглдг (Т.герл). ... адг ядхдан эк эцк хойраннь үг соңсхн яһна (Б.Б.). Адг көдлмшч болһн эн хеөч Эрнцнлә заавр заахар, уха сурһхар ирцхәнә (Т.А.).

адһм (адһым), бачм, адһу, акрмҗ - спешка, поспешность Терүнәннь дару адһм уга дүртәһәр аман тамшаһдд һулмтын көвә тал нульмчкад дакн тагчкрв (Д.Б.).

адһн (адһын), адһн-шидгн - наскоро, торопливо, наспех адһмта (адһымта), бачмта - торопливый, спешный

Адһмта хурдар зун давв, алтрсн намр ода болв (Д.Б.) адһсн (адһысын), адһсн-шидгсн, шамдсн, бачмдсн, хурдпсн - срочный, спешный

Өвгн адһсн-шидгсн хаанад зәңг өгүлнә (Э.К.). адһх (адһыхы), адһх-шидһх, шулудх, хурдлх, шамдх, бачмдк^.

өтрх, үкс гих - спешить, торопиться

Өрүн түрүн герллә босҗ ода эн теегүр адһна (Д.Б.). адрута, даңшата; өөтә; довңта - неровный, ухабистый;

шероховатый; перен. сложный, трудный

Зуг ода тер хаалһ альды бәәх? Хол болхий, өөр болхий?

Адрута, даңшата болхий? (Д.Б.) Адрута җирһлин ха- алһдан би айтахн Элстән саңлав (К.Д.).

адрутх (адрутхы), даншатх - быть ухабистым (кочковатым) адта, донта, седклин гемтә - безумный, сумасшедший, перен.

неистовый; вспыльчивый

Адта күүнес то бичә сур (Х.ү.).

адун, сүрг, шовшан - табун, косяк лошадей; стадо, стая адусн (адусын), мал - скотина, домашнее животное адуч, мөр хәрүлдг күн - табунщик

адучлх (адучилхы), мөр хәрүлх - пасти, ходить за табуном адьян, нимә, нарн - солнце аҗг (аҗиг), оньг - внимание

аҗлач, шинҗләч - наблюдатель, исследователь

аҗглх (аҗгылхы), шинҗлх- наблюдать, приглядываться;приме- чать

Амр иньгин седклиг аҗглн беәҗ медий (Х.ү.).

аҗл (аҗил), көдлмш, күч-көлсн - работа, труд

Му үзсндән гихв, аль бийиннь тохма гихв, кедлмш- аҗлд дегд эвтә, шунмһа боддмн (Т.А.).

16

аҗлач, көдлмшч, күч-көлсч -труже^ник, рабочий аҗлх (аҗилхы), көдлх - трудиться, работать

аз, кишг, өлзә; хев - счастье

азд (азды), өздң, өгтмч; аля-азд - б^_Яц; хулиган

Мууха азд күмб? Тер кевә|зн нам Батаһим гүвдад алх бәедлтә (Э.К.).

аздлх (аздылхы), өздңнх - буянить,; хулиганить

Хуцимм ялыг хойр холвана р _Әгтн!. _{болад аздлв (}д _Б ) айдх (айдыхы), болһах, түдглх; күп_әх ^рд _гих . воздержаться; повременить

Айдҗатн, - гиҗ Амбуш орпцв. - Айдҗатн (И.Л ) айңһ (айиңһы), айңһин дун, оһтрһу-_н д_уН; айңһин сумн, цәклһн - гром; молния

айстан (айистан), дурндан - напр^сно, необдуманно, опромет- чиво

Нам айстан дала юм Келәд бурчкув (Т.А) Болв дурнднь тәвхмн биш, - гиһәд, - не, хулсан боодглый, - болад Эрнцн һолур һарв. (Т.а,).

айта, тааста; сән, земгә - хороший, приятный; приветливый акад, җигтә; өврмҗтә, әәлтә - стра нный, чудной; сомнительный, удивительный

акадлх (акадылхы, җигтә болх; з_{ӘңЧх әәлөх}. _{странно веС}ти

Не, тегәд акадлад бәәлго чикднь эврәннь нерән юңгад эс келәд оркнач? (Д.Б.).

акм (акым), умср, чиигтә; өлвр (о белье) - влажный, сырой акрмдх (акрымдыхы), әкрмдх, ки давхцх - затрудняться (о ды- хании), задыхаться

аксн (аксын), хагссн; эврсн, хатсн, ширгсн, әгрсн - высохший акун, шүрүн; хүүрг, өткн - густой, гр_уб_Ь|_И

Акун һуйр.

акх (акхы), хагсх; хатх - высыхать; просыхать; перен. расти, крепнуть (о новорожденном ребенке).

Өрүнднь хур гииһәд, һазр _Вкад бәәҗ (Н.М.). Бальҗр ода чигн күүкд гилтә... Нуснь о_{да чигн} акад уга (Д.Б.).

алач, алач-махч, алач-ялач - убийца

Аврлт уга алач-махч! Тан^ буруһитн би иднәв. Би! - гиҗ келәд, эцкиннь өмн Амулң _Зогсв (җд.). _{Мана дор хар} саната алач-махч улсин алсн әмтнә үнр һарчах күш

үлдв, мана деер цевр цеңкр теңгр (Бд.А.).

алвкх (алвыкхы), өсрх, һәрәдх - вспрыгнуть алг (алыг), цоохр; эрәтә - пестрый, полосатый

М'-'

Хар алг, көк алг, зеерд алг... Тентл хаанахн мана хаанд

17