өвдкәх (өвдекәхе), зовалһх, өнүлх - причинять, вызывать боль өвдкүр (өвдекүр), зовур - боль, болезненность

Өнчн-өвүн һарт өвдкүр-зевүр олн (С-Б.Х.).

өвдх (өвдехе); зовх, өнлх - болеть, хворать; чувствовать (боль) өвкәх, өңглзх, өвклзх, өвкс-өвкс гих - приподниматься; ехать

верхом, приподнявшись (в стременах)

Үддчн деерәс Элст ордг зам хаалһ керчҗ авад, машин өвклзҗ ... гүүв (С-Б.Х.)

өвр (өвер), өрч, чееҗ- I. пазуха; грудь

Өвртан тоһшта күүкд екәрлхд сән (Х.ү.).

өвр (евер), өмрун, емн үзг - II. южная сторона, южный склон (налр., горы)

евр (өвер) - III. 1) рог // роговой 2) мозоль

өврлх (өврелхе), өвртән дүрх -1.1) класть за пазуху

2) Вместе спать, класть перед собой

Әмтн мет еврлсн аһасн доталдг эс билүв (Җ).

вврлх (өврелхе) - II. появляться, вырастать (напр., о рогах, мозолях)

өврмҗ (өвремҗи), алң болһн, һәәхмҗ - удивление, изумление өврх (өврехе), алң болх - удивляться, изумляться

Эн унтгсн көвү өврәд инәҗ бәәнәв (Җ.).

евсн (өвсен); ноһан - трава, сено; зелень евү, өнчн-өвү - беспризорный, сирота евх (өвхе), өмкәрх - сгнить өвцүн; көврдг; чееҗ, өрч, омрун - грудь

Берәд көвүдин өмн болһсн хөөнә өвцү тәвәд өгв (Н.М.). өвчн (әвчин), гем, шалтг, өвчн-шалтг - болезнь, недуг

Одаэн саамд... хуучн өвчнь урвҗах баәдлтә (Д.Б.). евчте (өвчитә), гемтә, шалтгта, эвго - больной, нездоровый егәнч (өгәнчи), өгмг, у һарта - щедрый

Бакдг, ода яһад генткн иим өгәнч болҗ одснь кесгтнь медгдлго бәәв (Д.Б.).

өгҗәлх (өгҗәлхе), дөгҗәх; дөгәх, немх - преувеличивать; подзадоривать

Баһасн авн үгд дурта, соңссн зәңгән әмтнд келхләрн, икәр егҗәләд ... мел үнн кевтә күргҗ келдмн (Түл.М.) өгйө, далд - заем

Өңгәвр уга харңһу күүнд кедү өгйә өгвчн, орнәсн зәрминь хәрүлх санан эс ордг (Т.герл)

өгйәһөр, далдар - взаймы

Өөрхнд олад өгч болхла, өгйәһөр мөңг егнәв (Н.М.) өглһ (өгелһе), авц; бәрц -1) взятка 2) милостыня, подаяние

126

Өглһте күн - үкләс һардг (Х.ү.).

_вгр (өгер) см. оцл

егрх (өгерхе), шатх, әгрх - выцветать, выгорать; обгореть өгц (өгце); хүв - разовая доза, порциядани

Зөг герәсн нисәд, сөг темцҗ егц хәәв (Д.Б.).

егцән, өр - долг

өдгә, ода, ода цаг- настоящий, современный өдн (өден), бул, өрвлг - пух, перо (птицы)

Ор һанцхар көдлсн күүнд өднә бийнь күнд модн (ҖА.).

Богшурһас хавр тосҗ бор өдән цеврлнә (Шугр.В.) өдмг (өдмег), едмг-һуйр, хальш, хәлш, хар өдмг, бор өдмг, тоһш, целвг - хлеб

Өрк деер өрәл целвг (заг.) өҗгнг (өҗгенег), хондрцг - ягодица

Негнәннь өҗгнгд мондс һарад, сууҗ чӘДл уга йовдг болна (Н.М.)

ездң (өздең); аля-азд, әср - хулиган

Өргн дала болсн тег, эн тег дотр өздңгүд эрсән эдлхт, үклән олхт! (С-Б.Х).

өкәр, көркхн, эңкр - милый, миловидный, хорошенький

Өкәр эрк гергн әркәр үзгдсн од авнав гидг (Х.ү.). өкәрлх (өкәрлхе), эңкрлх -ласкать, нежить

Харли дун угаһар күүкнә чирәг өкәрлсн өңгтә нүдәрн хәләҗ һаринь чаңһар атхв (Д.Б.).

екөх, кецәх, келтәх - наклоняться, клониться; направляться

Ааку, Ааку, хама йовнач?.. Наар, герүрн е«е .(Б.А.). ел, шим - I. питательность, калорийность ел, буурл, өл-буурл - II. сизый, сивый

өлвкх (әлевкехе), шиигх, шиңшх, нааран-цааран гүүх - рыскать өлг (өлег), өлн; һуря; өлссн -1. голодный

елг (өлег) - II. хронический

өлгә, дүүҗң, саатул - колыбель, люлька

Өлгәд бичкхн көвү өкәрлҗ би таалнав (К.Д.) өлгх (өлгехе), дүүҗлх -1) вешать, подвешивать 2) вязать өлзә, кишг, хөв, мөр, хүв - счастье, благоденствие

Таңсг эзнәннь өлзәд тавн зун шевнр тана-мана уга дүрклгсн бәәдг (Җ.)

елзәтә, кишгтә, хөвтә, мөртә, хүвтә -счастливый әлн (өлен), өлссн; өлг - голодный

Өлн киит даадг уга (Х.ү.).

өлсх (өлсехе); харһнх - голодать, быть голодным . : 127

Мана көгшн ах ундасҗ, елсҗ йовх (Җ.).

өмәрән, уралан - вперед

Тиигҗ харвад, залус өмөрән хәләв (Н.М.).

өмәрлх (өмәрлехе), уралан йовх - идти (спать), вперед Ольда адһн уга ишкдләрн өмәрләд Багтг хот хәләһәд һарад йовв (Д.Б.).

емг (өмег), харслт; евәл - защита

өмглх (өмгелхе), харсх; евәлх - защищать

емкрң (өмкерең), хайдл -труха, гниль емн (өмне), урдн; кезәнә -|. раньше

Урдн чигн кесг бийрхҗәсн залусиг көлдән мөргүләд... (Т.А.).

өми (өмне) - II. юг, южная сторона; перед, передняя часть өмнк (өмнеке), урдк, кезәнк-1. прежний өмнк (өмнеке) - II. южный; передний емскүл, үмскүл, хувцн белг - подарок одеждой

Худнр хоорндан емскүл өмсклдв (Сус.А.). - <

өмсх (өмсхе), хувцлх - надевать, одевать;

Эзн нойн Җаңһр // Эвинь олҗ ховцлв: // Эрвҗ нер киилг зооглад // Эрдни хул бишмд зооглад // Дөш цаһан биизән зооглад (Җ.).

ендөх, өңдлзх, өөдлх; өңдс гих - приподниматься, возвышаться Өндәҗ босад, утхурта усна өрәлинь ууһад... (Җ.). Ай, чи Булһний - чи? Нам хәәснә сүүдрт чирәчнь үзгдхш (Б.Б.).

ендр (өңдер), өөдм, цомг- |. высота// высокий

Өвгн күүнлә күүндхлә - чикнө хуҗр хандг, ендр деер һархла-нүднә хуҗр хандг (Х.ү.)

өндр (өңдер), нурһта - II. высокий

Өндр күүкн әрүн асхн уга толһаһан гекҗ (Х.ү.)

өнр (өнер), олн күүкдтә, өнр-әргн, өнр-өсклң - многодетный, многочисленный,

Өнчн уга өнр болв (Җ.) Тана санан, күсл йир енр-өргн бәәҗ (Б.А.).

енчн (өнчи), өвү, өнчн-өвү - сирота; одинокий

Эццн мөрнд гүүдл бәәв, өнчн күүнд өнр бәәв? (Х.ү.) Өнчн-өвү күүкд асрдг гер (К.С.)

өнчрх (өнчирхе), һанцардх - осиротеть

еңг (өңге), үр, иньг, нәәҗ, үр-өңг -1. друг, товарищ, приятель Өвгнә элгн-садн өңг-үр залус болн гергд, баһчуд болн көгшд нааран ирцхәв (З.таал.).

еңг (өңге) - II. цвет, окраска

өңгәлт (өңгәлте), иткл, ицл - надежда

128

еңгер, ки, зөңгдән, хара зөңгдән - напрасно; даром, бесплатно Өңгөр кү зоваһад керг уга (Э.К.). - Өңгөр эд - хөөнән өрн (Х.ү.).

өңгәх, нәәлх, ицх - 1) надеяться 2) загадывать

Олн таана цуглулсн алдр сәәхн нерм дегд хогщ одад, нанд күн өңгәһөд бәәнә (Җ.).

өңглх (өңгелхе), ширдх; будх- 1) облицевать, раскрашивать

2) лолировать

еңгрсн (өңгерсен), давсн - прошедший

өңгрх (өңгерхе), үкх, өөд болх, цогцан сольх, тоньлх, хорх, ко- них - 1) умереть, скончаться 2) проходить мимо, про- скочить

Эдү чигө хурдн эвтә күлгүд үзәд уга биләв, иим сәәхн көвүд алдад уга биләв, одал өңгрәд одв билтәл, - гиһәд үлдв (Җ.)

өөдән, деегшән -1) вверх, кверху 2) послелог. вверх, к, на, по Уул әндр гиҗ өргл еөднь эс һаргсн күлг маңд уга (Җ.).

өөдлх (өөделхе), деегшән һарх, өөд-өңдәлх - направляться, подниматься выше

һазрин өвсн, негл чикнәсн авад татсн әдл, сунҗ нарн тал еөдлв (Н.М.) ...ик хар сала өөдлөд, үкрмүдән тууһад һарв (Э.К.).

өедм өөдем), цомг, довң, көтл - возвышение

өедс (өөдес), кизәр, тасрха - лоскуты, куски, обрывки

өөллһн (өөллеһен), ацг, һуңдл, өөлт- I. обида

Альк чигн тускарн өөлт уга көвүн (Н.М.)

өөллһн (ееллһен) - II. выравнивание

еөлх (өәлхе), һундх, ацглх, өөлх-һундх - I. обижаться, чувство- вать себя оскорбленным

Нанас үлү еөлгдсн гиҗ наань уга, - болҗ (Д.Б.).

Өөләд-һундад уурлад йовҗ одв (Җ. А.)

еөлх (өөлхе) - II. подровнять, ровно срезать өемх (өөмхе), усчх; көвх - купаться; плавать еөн, җил -1. год; годовшина

еөн - II. разум

өөр, өөрхн, шидр, хаҗудн, хол биш - 1.1) близко, поблизости 2) близкий, недалекий

Өөр шидрин хоша улсиг өргмҗәр цуһараһинь сергәв (ДЬ.).

өер — II. гной, нарыв

Өөр цусн, шавин өдр сө уга әрлһәд (Җ.).

өөр - |||. послелог у, около

129

өөрдх (өөрдехе), шидртх; хәвдх - приближаться, подходить

Дөрвн талк дөрвн шулм өердәд ирв (Җ.) еөрк (өөрке), хаҗудк, шидрк, дөт - ближний, находящийся вблизи

Өөрк сәәхн ө дотрнь (Җ.)

еерхн (өөрхен), хол биш, шидр - близкий

өөте, ө, шүрүн -1, неровный, шероховатый

өөтә - II. умелый, способный

ер, шар дүң, өрлә, өр цәәлһн -1. заря, рассвет

Тер сөөнь бийднь өр цәәтл нәр-наадн болө (Җ.) өр - II. недра

Болв һазрин ерд һал бәәхиг әмтн меддг бәәҗ

(Х.үнн)

өр- III. грудь, душа

өр - IV. розжиг

һанцхн модн һалд ер болдго гидгиг эс меднт? (Д.Б.). өрә, хора - комната

Өмссн хувцнь нег зүстә, унтдг ор-дернь, бәәдг өрәснь цевр (К.С.).

өрәл, дуңдур; хаһс - половина 0 өрәл-дәрвнә - четвертинка на половинку; кое-что, кое-как

Утхурта усна өрәлинь ууһад... (Җ.) өрәсн (өрәсен); һанц, негн - один из пары өрвәд, үрвәд, таварн, адһм уга - медленно, не спеша

Санҗ өвгн өрвҗ хотна... үкрмүдиг зүн - хооран һарһв (Д.Б.).

өрвәх, арвах, сарвах - торчать, взлохмачиваться

Өрвәсн буурл күклднь өрүн салькн альвлна (К.С.). ервһр (өрвеһер), арвһр, сарвһр - взъерошенный (о волосах) өрвлзх (өрвелзехе); нәәхлх, дәәвлх - качаться; шевелиться

Хаалһрсн ноһан өрвлзәд, хойр көллә наалдв (Т.герл) өрвлг (өрвелег), өдн, бул - пух

Көвкр-көвкр өрвлг дермүд (орна) көл, дер хойр талнь давхрлад тәвәтә (Д.Б.)

ергә, бәәшң; харш - ставка; дворец

Баатр богдин өргәд багтмарн орв (Җ.) өргәлх (өргәлхе); гер авх, күүк буулһх, дерән негдүлх, күн болх - жениться

Күүкнә эцк Зулха келҗәнә: Күргд ноолдхла, диилснь күүким өргәлтха! (Леҗ.Ц.). Күүкиг ухатаһинь медәд, хан бийнь бийдән дорнь өргәлв (Х.т.).

өргҗлт (өргеҗилте), өөдллт, төлҗлт - развитие, рост

130

өргл (өргел) см. ора

өргмҗ (өргемҗи), магтмҗ; буульмҗ -1) восхваление

2)вдохновение

Олн тоота өргмҗ һарсна туск учрнь оңгстан (Х.үнн) ергн (өрген), у, уудм, өргн-олн, делгр, ууҗм -1. широкий;

расширенный

Өргн Шартг далань өрү-сөру хойр урсхулта (Җ.) ергн (өрген)- II. челюсть

Хад цаһан чолунд әргерн дөңнлцв (Җ.).

ергх (өргехе); өөдлх, деегшән һарһх -1) поднимать

2) повышать, перен. воспитывать, растить

Хадын дүңгә хортаһинь Хар Кинәсиг ергх цагтнь (Җ.).

Цасн көндрҗ бәәхш, өвсн чиләд, мал өргүләд ирв (Н.М.).

өрк (өрке), бүл; өрк-бүл, гер-бүл - семья, двор; очаг

Бум өрк алвтан нойн уга окад (Җ.) Алт худгин сельсо- ветд бурдәгдсн колхоз гидг юмнд арвн нәәмн өрк-бүл орҗ (Д.Б.).

өрлг (өрлөг), җанҗн - полководец, главнокомандующий

Уул өрлгин заклһн шүрүтә (Кич.А.).

өрм (өрем), бурһу - I. бур, сверло

Өрмин үзүр соята (Җ).

өрм (өрем) - II. сметана

ермдх (өремдехе), бурһудх - буравить, сверлить

Менд! - гиҗ хәрү өгн, Делҗә хойр нүдәрн Харлиг ивт ермдн гиҗәх дүртәһәр хәләв (Д.Б.).

ерн (өрен), өгцән, өгйә - долг, задолженность

Өрн уга болхла - байн, өвчн уга болхла - кишгтә (Х.ү.) өртхр (өртехер), корсхр, кортхр, корнус - вздернутый нос, курносый, өрү, сөрү - направленный против (фронтально), встречный, ту- да - обратно

Хөд дарунь йосар җисв. Өрү хәләлһдг арһ уга (Җ.А.) өрцх (өрцехе), сөрүцх - противоречить, возражать

Бийәсн медәтә күүнлә ю хәәҗ өрцхв, юн гиҗ сөрүцхв (Б.А.)

ерч (өрчи), чееҗ, кеврдг; омрун - грудь, грудная клетка

Өр-өвчәр саналдад, өрчин даһман тәәлв (Д.Б.). ершөл, хеәрлт, өршәңгү - милость; помилование, пощада

Әмд җидмнин өршелер амр сән менд беәтн (Җ.) өршөх, хәәрлх - помиловать, пощадить

Өрчлҗ селгәтә болхнь олн бурхдин гегөн өршөхнь... (Җ).

есвкх (өсевкехе), үүмх; сана зовх - беспокоиться,

• волноваться

Зуг күүкнә эцк зүрким есвкүләд бәәнә (Т. герл) өсрх (өсерхе), һәрәдх; тогльх - прыгать; подпрыгивать өсх (есхе), бооҗх; борлх, урһх - расти, лодрастать

Иигх дутмнь би чигн өсәд бәәнәв (Х.М.)

өтг (өтге); аю - I. медведь

Барс өтг хойриг долан-долан дөчн йисн хонгт босш уга болтлнь унтулҗ оркв (Җ.)

өтг (өтег) - II. навоз

өткн (өткен), нигт, акун - 1) густой, крепкий 2) сухой (паек) еткрх (өткерхе), нигтрх - густеть, сгущаться; становиться креп-

ким

өтлсн (өтелсен), көгшрсн - преклонный, престарелый өтлх (өтелхе), көгшрх, эмгрх, өвгрх - стареть, стариться

Э, дәкәд болхла, бидн хойр эмгнләһән өтлх насңдан Нәәмнә хотын шавхрт күртн гиҗәнм (Б.Б.).

өтн (өтен), өтн-хорха; һуур - червь, чөрви өтр (өтер), шулуһар, бачмар, адһмтаһар - быстро, срочно өтрлх (өтерлехе), шамдх, адһх, бачмдх - спешить

Эмгн, цә яһла, отрп (З.таал.).

өшән, ашу - месть, ненависть

Өшеһөн чамас авхв гиҗ өвкнрәрн андһарлҗанав, - гиҗ эн бийдән андһарлла (Д.Б.)

ешәтн (өшәтен), дәәсн - враг, неприятель

...колхозин җисәнә йоста гидг үг-тохмин өшәтнр^болҗана

(Д.Б.).

-П -

падрх, асх - пылать; пламенеть пә; хүв, өгц - пай, доля

пиигх, шиигх, сиигх -1. шипеть; свистеть

пиигх; көөрх, пуусках- II. бахвалиться

пилгх, элвгҗх; дала-нала болх, деврх, элвг-делвг болх, байҗх - изобиловать

помпах, чомпах - выпячиваться, сидеть торчком

помпһр, чомпһр - выпуклый

пүргән; шора, тоосн - пыль змейкой

пүргх; цуунглх - пылиться; перен. быть многословным

132

саад, харш, боомт, хөрг - препятствие, затруднение

саадг (саадыг) - нумн I. лук

Саадгин сумн бәәхинь адуч медв (Бд. А.)

саадг (саадыг) - II. дойная

саак, одак - тот же самый

Җаңһр махан чанҗ бәәтл саак эмгн орад йрв (Җ.).

Одаксиг негл экнь кевтә үдшәввт (Т.А.)

саалтг (саалтыг) см. саад

саам; цаг, кем -1. период времени

Бичкн көвүнд Нарн эн саамдан йир сәәхн күн болҗ медгдв (Б.А.)

саам - II. удой, надой

саарх (саархы), холдх, ууҗмдх -1) отдалиться; 2) затягиваться Саарад, давад одсн улс дундас зугл олңц ач-тусан күргҗ, үнн чик цаһан седкләр йовснь... (Д.Б.)

саасадх (саасадхы), байрлх - радоваться

Әмтн зог кеһәд келсиг цугинь үнн гиһәд саасадад, көөрәд бәәдмн (Д.Б.)

саата, хойр давхр, олзта, күнд - беременная

Саата бәәсн Булһн һарх үрәрн залуһан байрлулхар седҗәнә (Җ.А.)

саатул, дүүҗң, өлгә - колыбель, люлька

Зуг дүүҗлөтә саатул бийнь нааран-цааран көндрәд бәәнә (X. үнн)

саатулх (саатулхы), бүүвәлх - баюкать

Ода деерән энүг нам төвкнүләд, саатулад чигн керг уга (ДБ.)

саатх (саатхы), күндрх, давхр болх - забеременеть

Тиигәд йисн җил болчкад, Манҗин гергн саатад, эдн күүкдтә болв (Д.Б.)

саахнда (саахыңда), саахна, саңдаһа, одахн, шидрхн - давеча, недавно

Ирлә, ирлә, саахнда! (X. үнн)

савһр, севгр - взъерошенный, растрёпанный (о волосах) Салькн җөөлн сәәхн альхарн савһр толһаһинь илнә (К.Д.)

савих, салу-сарвч болх - быть взъерошенным, растрёпанным (о волосах, шерсти)

Сависн нооста хөөнә арсн махлань... далҗиҗ одсн бәәнә... (Д.Б.)

133

саг, болһамҗ, саг-сергг - осторожность // осторожный

Классин ноолдач УРДк-урдкаснь күчлҗ, революционн саг-сергг бәәлһән агчмд _ЧИГн сулдулх зөв угавидн (Д,Б.)

сагар, болһамҗтаһар, саг-сергәр _ осторожно саглр (саглыр), сарвһр - развесистый, раскидистый; пушистый саглрх (саглырхы), сарвһрх - быть развесистым, раскидистым

Эн тег өнр-өргн болв чигн, саглрсн сәөхн тәрмр модн ховр, мелтглзсн булг усн хатяр (Э К)

саглх (сагылхы), саг бәәх, саг-сергг бәәх болһамҗта бәәх - ос- терегаться

сагслх, салврх - быть лохматым, косматым

садн (садын), элгн, элгн-садн - родство; родня, родственники

Салата модн, садта күн, - гиҗ келдг эс билү? Манд

садн, элгн дала (Э.К.) **

садрг (садрыг), сала, сала-садрг; сала-сартг, җалһ - овраг

балка ’

Иҗлмүдәсн салад, альк садргд орҗ туһллснь медгдҗ өгхш, хойрдгч өрүнь хәәҗ йовна (Куук А) садта, элгн-садта - имеющий родню, родственников

Садта күн җирһдг, салата модн бүчрлдг (X ү) саҗх (саҗихы), сәҗх, сагсрх, сегсрх - трясти, встряхивать

Нег өрк үнтә намҗл торһн әльчуриг... бум негәр саҗад (Җ-)

сайглх (сайгылхы), җоралх - идти, бежать иноходью

Тиигҗ күүңдәд, немш цергин түрүн даалһвр күцәхәр

Салькна Анҗа сайглад һерад одв (Н.М.) сала, садрг, сала-судл, җалһ - I. овраг, балка сала, бүчр, ац - II. ветвь, 1) развмлина 2) промежутки между пальцами

Савһр хоңһран унчксн залус сала-судл әңгинь керчҗ довтлдв. Салата модн бүтр мг (Н.М.)

салалх (салалхы), бүчрлх - ветвит ься, разветвляться салвру; тасрха усн, царң - заливной луг

салврх (салвырхы); нурад унх - _ра звалиться, разложиться

Лавкин көдлмш далаһар салврад одх уга (Д.Б.) салһх (салһыхы), әңглх, йилһх - от-делить; разлучать

Өргәд буурласнь салһад аьзб (Җ.) ’

салдах, сулдах, сарсаһад унх, ягддах - растянуться, лежать неподвижно

Махмуднь агчмин дуңд сагвдасн болад, нөөрнь күрәд, цогцнь цуцрсн болад одв (Д.. Б.)

134