Python programmalastırıw tilin úyreniw 1-BÓLIM

Pythondı úyreniw

I BÓLIM. Baslaw

1-BAP

Python boyınsha soraw-juwap sessiyası Python programmalastırıw tili

Adamlar nege Python qollanadı?

Házirgi waqıtta kóplegen programmalastırıw tilleri bar bolǵanlıqtan, bul jańadan baslaǵan adamlardıń birinshi sorawı boladı. Házirgi waqıtta 1 millionǵa jaqın Python paydalanıwshısı bar ekenligin esapqa alǵanda, bul sorawǵa tolıq anıqlıq penen juwap beriw múmkin emes; programmalastırıw quralların tańlaw girewli sheklewlerge yamasa jeke qálewge tiykarlanǵan bolıwı múmkin. Biraq sońǵı 12 jıl dawamında 225 toparda hám 3000 nan artıq studentke Python úyretkennen keyin, bazı ulıwma temalar payda boldı. Python paydalanıwshıları tárepinen keltiriletuǵın tiykarǵı faktorlar tómendegilerden ibarat:

Programmalıq támiynattıń sapası

Kópshilik ushın Pythonnıń oqıwǵa qolaylılıǵı, tutaslıǵı hám ulıwma programmalıq támiynattıń sapasına itibarı onı skriptlew dúnyasındaǵı basqa qurallardan parıqlı qıladı. Python kodı oqıwǵa qolay etip islengen, sonlıqtan qayta paydalanıwǵa hám saqlaw ushın qolay - dásturiy skriptlew tillerine qaraǵanda ádewir qolaylı. Python kodınıń bir tekliligi onı, eger siz onı jazbaǵan bolsańız da, túsiniwge jeńil qıladı. Bunnan tısqarı, Python obyektke baǵdarlanǵan programmalastırıw (OBP) sıyaqlı qosımsha programmalıq támiynattı qayta paydalanıw mexanizmlerine tereń qollawǵa iye.

Programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshınıń ónimliligi

Python programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshınıń ónimliligin C, C++ hám Java sıyaqlı kompilyaciya etiletuǵın yamasa statikalıq tiplengen tillerge qaraǵanda bir neshe ese asıradı. Python kodı uqsas C++ yamasa Java kodınıń úshten bir yamasa besten bir bólegin quraydı. Bul degeni azıraq jazıw, azıraq qátelerdi tekseriw hám keyinirek azıraq texnikalıq xızmet kórsetiw kerek degendi ańlatadı. Python programmaları basqa qurallar talap etetuǵın uzaq kompilyaciya hám baylanıstırıw basqıshlarısız birden isleydi, bul programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshınıń tezligin ele de asıradı.

Programmanıń portativligi

Kópshilik Python programmaları barlıq tiykarǵı kompyuter platformalarında ózgerissiz isleydi. Mısalı, Python kodın Linux penen Windows arasında kóshiriw, ádette tek skript kodın mashinalar arasında kóshiriwden ibarat. Bunnan tısqarı, Python grafikalıq paydalanıwshı interfeyslerin, maǵlıwmatlar bazasına kiriwdi támiyinleytuǵın programmalardı, vebke tiykarlanǵan sistemalardı hám basqalardı kodlaw ushın bir neshe varianttı usınadı. Hátte programmalardı iske túsiriw hám

kataloglardı qayta islew sıyaqlı operaciyalıq sistema interfeysleri de Python da múmkin bolǵanınsha portativ.

Qollaw kitapxanaları

Python aldınnan qurılǵan hám portativ funkcionallıqtıń úlken toplamı menen birge keledi, ol standart kitapxana dep ataladı. Bul kitapxana tekst úlgilerin salıstırıwdan baslap, tarmaqlı skriptlerge shekem bolǵan qollanba dárejesindegi programmalastırıw wazıypaların qollaydı. Bunnan tısqarı, Python óz betinshe islep shıǵılǵan kitapxanalar menen de, úshinshi tárep qollanbalardı qollaw baǵdarlamaları menen de keńeytiliw múmkin. Pythonnıń úshinshi tárep domeni veb-saytlardı qurıw, sanlı programmalastırıw, seriyalı portqa kiriw, oyın islep shıǵıw hám basqa kóp nárseler ushın qurallar usınadı. Mısalı, NumPy keńeytiwi Matlab sanlı programmalastırıw sistemasınıń biypul hám quwatlıraq ekvivalenti dep súwretlengen.

Komponentlerdi birlestiriw

Python skriptleri hár qıylı integraciya mexanizmlerinen paydalanıp, qollanbanıń basqa bólimleri menen ańsat baylanısa aladı. Bunday integraciyalar Pythondı ónim sazlawı hám keńeytiw quralı sıpatında qollanıwǵa múmkinshilik beredi. Búgingi kúnde Python kodı C hám C++ kitapxanaların shaqıra aladı, C hám C++ programmaları tárepinen shaqırılıwı múmkin, Java hám .NET komponentleri menen birge isle aladı, COM sıyaqlı freymvorklar arqalı baylanısa aladı, seriyalı portlar arqalı qurılmalar menen baylanısa aladı hám SOAP, XML-RPC hám CORBA sıyaqlı interfeysler arqalı tarmaqlarda óz-ara tásir ete aladı. Bul avtonomlı qural emes.

Ráhát

Pythonnıń qollanıwǵa qolaylılıǵı hám qurılǵan quralları toplamı arqasında programmalastırıw processi minnetke qaraǵanda kóbirek ráhát boladı. Bul materialıq emes payda bolsa da, onıń ónimlilikke tásiri áhmiyetli aktiv bolıp tabıladı. Bul faktorlardan birinshi ekewi (sapa hám ónimlilik) kópshilik Python paydalanıwshıları ushın eń itibarǵa ılayıq payda bolıwı múmkin.

Programmalıq támiynattıń sapası

Dizaynı boyınsha Python arnawlı ápiwayı hám oqıwǵa qolay sintaksisti hám joqarı dárejede tutaslıqqa iye programmalastırıw modelin ámelge asıradı. Jaqında bolıp ótken Python konferenciyasındaǵı slogannan kórinip turǵanınday, nátiyjede Python "siziń miyińizge sáykes keliwi" múmkin - yaǵnıy, tildiń ózgeshelikleri tutaslıqlı hám sheklengen usıllar menen óz-ara baylanısqa kiredi hám tiykarǵı túsiniklerdiń kishi toplamınan tábiyiy kelip shıǵadı. Bul tildi úyreniw, túsiniw hám este saqlawdı ańsatlastrıradı.

Ámeliyatta, Python programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılarına kodtı oqıw yamasa jazıw waqtında qollanbalardı úziliksiz qarap shıǵıwdıń zárúrligi joq; bul

kópshilik adamlar tańqalarlıqtay qálipli kórinisten kóriniwshi kod beredi dep esaplaytuǵın izbe-iz proektlestirilgen sistema.

Filosofiyası boyınsha Python bir qansha minimalist usıldı qabıl etedi. Bul kodlaw wazıypasın orınlaw ushın ádette bir neshe usıl bar bolsa da, ádette tek bir anıq usıl, bir neshe azıraq anıq alternativalar hám tildiń hámme jerinde kishi tutaslıqlı óz-ara tásirler toplamı bar ekenligin ańlatadı. Bunnan tısqarı, Python siz ushın ıqtıyarlı sheshimler qabıl etpeydi; óz-ara tásirler anıq bolmaǵanda, "sıyqırlıqqa" qaraǵanda anıq aralasıw artıq kóriledi. Python oylaw usılında anıq bolǵanı únsiz esapqa alınǵannan jaqsı, al ápiwayısı quramalıdan jaqsı.

Usınday dizayn temasınan tısqarı, Python tábiyiy túrde kodtı qayta qollanıwdı alǵa súretuǵın moduller hám OBP sıyaqlı qurallardı óz ishine aladı. Python sapanı basshılıqqa alǵanlıqtan, Python programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshıları da, tábiyiy túrde sapanı basshılıqqa aladı.

Programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshınıń ónimliligi

1990-jıllardıń ortasınan aqırına shekem dawam etken ullı Internet boom dáwirinde programmalıq támiynattı jobalardı ámelge asırıw ushın jetkilikshe programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılardı tabıw qıyın boldı; programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılardan sistemalardı Internet rawajlanǵan tezlikte ámelge asırıw talap etildi. Búgin, jumısshılardı qısqartıw hám ekonomikalıq recessiya dáwirinde, kórinis ózgerdi. Programmalastırıw xızmetkerleri kóbinese házir sol wazıypalardı ele de az adam menen orınlawı talap etiledi.

Bul scenariylerdiń ekewinde de Python programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılarǵa az kúsh jumsap kóbirek is tamamlawǵa múmkinshilik beretuǵın qural sıpatında ilgerledi. Ol arnawlı rawajlanıw tezligi ushın optimallastırılǵan - onıń ápiwayı sintaksisi, dinamikalıq tiplew, kompilyaciya basqıshlarınıń joqlıǵı hám qurılǵan qurallar toplamı programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılarǵa basqa qurallardan paydalanǵanda kerek bolatuǵın waqıtqa salıstırǵanda programmalardı az waqıtta rawajlandırıw múmkinshiligin beredi.

Juwmaqlawshı tásir sonnan ibarat, Python programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshınıń ónimliligin dástúriy tillerdi qollaw dárejesinen bir neshe ese asıradı. Bul ekonomikanıń kóteriliw hám hálsirew dáwirlerinde de jaqsı jańalıq hám programmalıq támiynatlı industriya usı aralıqta qay jerge barsa da jaqsı jańalıq.

Python "Skriptlew tili" me?

Python kóbinese skriptlew rollerin atqarıwda qollanılatuǵın ulıwma maqsetli programmalastırıw tili. Ol kóbinese obyektke baǵdarlanǵan skriptlew tili dep anıqlanadı - bul anıqlama OBP nı qollawdı skriptlew rollerine qaratılǵan ulıwma baǵdar menen birlestiredi. Haqıyqatında, adamlar kóbinese Python kod faylın súwretlew ushın "programma" sózi ornına "skript" sózin qollanadı.

Bul kitapta "skript" hám "programma" terminleri bir-biriniń ornına qollanıladı, biraq ápiwayıraq joqarı dárejeli fayl ushın "skript" sózine hám kóp fayllı quramalıraq qollanba ushın "programma" sózine azǵana artıqmash beriledi.

"Skriptlew tili" termini hár qıylı basqıshlar ushın sonshelli kóp hár qıylı mánilerge iye bolǵanlıqtan, ayırımlar onı Python ǵa ulıwma qollanılmawın qálegen bolar edi. Haqıyqatında, adamlar Python usılay belgilengenin esitkeninde, ayırımları basqalarına qaraǵanda paydalıraq bolǵan úsh hár qıylı baylanıstı eslerine túsiredi:

Shell quralları

Ayırım adamlar Pythondı skriptlew tili dep súwretlengenin esitkeninde, bul Python operaciyalıq sistemanı baǵdarlaw skriptlerin kodlaw ushın qural ekenligin ańlatadı dep oylaydı. Bunday programmalar kóbinese konsol buyrıq qatarlarınan iske túsiriledi hám tekst faylların qayta islew hám basqa programmalardı iske túsiriw sıyaqlı wazıypalardı orınlaydı. Python programmaları bunday rollerdi atqara aladı hám atqaradı, biraq bul Python qollanbasınıń onlaǵan keń tarqalǵan domenleriniń tek biri. Bul tek jaqsıraq shell-skript tili emes.

Basqarıw tili

Basqalar ushın skriptlew basqa qollanba komponentlerin basqarıw hám baǵdarlaw (yaǵnıy, skriptlew) ushın qollanılatuǵın "jelim" qatlamın ańlatadı. Python programmaları haqıyqatında da kóbinese úlken qollanbalardıń kontekstinde ornalastırıladı. Mısalı, apparatlıq qurılmalardı sınaw ushın Python programmaları qurılmaǵa tómen dárejeli kiriwdi beretuǵın komponentlerdi shaqırıwı múmkin. Sol sıyaqlı, programmalardı pútin sistemanıń derek kodın jiberiw hám qayta kompilyaciya qılıw zárúrlisiz aqırǵı paydalanıwshı ónimlerin sazlawdı támiyinlew ushın strategiyalıq noqatlarda Python kodınıń bóleklerin orınlawı múmkin. Pythonnıń ápiwayılıǵı onı tábiyiy iykemli basqarıw quralına aylandıradı. Biraq, texnikalıq jaqtan, bul da tek keń tarqalǵan Python roli; kóplegen (bálkim kópshilik) Python programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshıları birlestiriwshi komponentlerdi hesh qollanbastan yamasa olar haqqında bilmesten avtonomlı skriptlerdi kodlaydı. Bul tek basqarıw tili emes.

Qollanıwǵa qolaylıǵı

"Skriptlew tili" terminin oylaw ushın eń jaqsı usıl, bálkim, onıń wazıypalardı tez kodlaw ushın qollanılatuǵın ápiwayı tilge tiyisli ekenligin túsiniw. Bul, ásirese, C++ sıyaqlı kompilyaciya etiletuǵın tillerge qaraǵanda programmalardı ádewir tezirek rawajlandırıwǵa múmkinshilik beretuǵın Pythonǵa qollanılǵanda durıs. Onıń tez rawajlanıw cikli bahalawǵa turaqlı tájiriybe jıynawdı talap etetuǵın izertlew, artıwshı programmalastırıw usılın qollap-quwatlaydı.

Biraq aldanbań - Python tek ápiwayı wazıypalar ushın emes. Kerisinshe, ol óziniń qollanıwǵa qolaylılıǵı hám iykemliliginiń arqasında wazıypalardı ápiwayılastıradı. Python ápiwayı funkcionallıq toplamına iye, biraq ol programmalardıń kerek bolǵanda quramalılıq boyınsha ósiwine múmkinshilik beredi. Usıǵan baylanıslı, ol

kóbinese tez taktikalıq wazıypalar hám uzaq múddetli strategiyalıq rawajlanıw ushın qollanıladı.

Solay etip, Python skript tili me yaki joq pa?

Bul kimnen sorawıńızǵa baylanıslı. Ulıwma alǵanda, "skript" termini Pythonnıń qollap-quwatlaytuǵın tez hám iykemlі rawajlanıw usılın táriyiplew ushın qollanılǵanı maqul, al belgili bir qollanıw tarawın emes.

Yaqshı, biraq kemshiligi ne? Onı 17 jıl dawamında qollanıp, 12 jıl oqıtqannan keyin, men Pythonnıń jalǵız kemshiligin taptım: házirgi ámelge asırılıwında onıń orınlanıw tezligi C hám C++ sıyaqlı kompilaciya etiletuǵın tillerge salıstırǵanda bárqulla joqarı bolmawı múmkin. Biz ámelge asırıw koncepciyaları haqqında bul kitaptıń keyingi bólimlerinde tolıq sóz etemiz. Qısqasha aytqanda, búgingi kúndegi Pythonnıń standart ámelge asırılıwları derek kodı kórsetpelerin byte kod dep atalatuǵın aralıq formatqa kompilaciya etedi (yaǵnıy, awdaradı), keyin byte kodtı interpretaciya etedi. Byte kod platformaǵa ǵárezsiz format bolǵanlıqtan, kóshirmeligin támiyinleydi. Biraq, Python tolıq binary mashina kodına deyin kompilaciya etilmegenligi sebepli (mısalı, Intel chipi ushın kórsetpeler), ayırım baǵdarlamalar Pythonda C sıyaqlı tolıq kompilaciya etilgen tilge salıstırǵanda ásterek isleydi.

Orınlaw tezligindegi parqtıń sizge qashan áhmiyetli bolatuǵını qanday programmalardı jazatuǵınıńızǵa baylanıslı. Python bir neshe márte optimallastırılǵan hám Python kodı kópshilik qollanba domenlerinde ózi jetkilikli tezlikte isleydi. Bunnan tısqarı, Python skriptinde fayl menen islew yamasa grafikalıq paydalanıwshı interfeysin (GUI) qurıw sıyaqlı "haqıyqıy" nárseni islegen waqtıńızda, programmanıź haqıyqatında da C tezliginde isleydi, sebebi bunday wazıypalar Python interpretatorı ishindegi kompilyaciya etilgen C kodına birden jiberiledi.

Bunnan da tiykarǵısı, házirgi kompyuter tezliklerin esapqa alǵanda, Pythonnıń rawajlanıw tezliginiń artıwı kóbinese orınlaw tezliginiń joǵalıwınan ádewir áhmiyetlirek. Biraq, hátteki búgingi CPU tezliklerinde de optimal orınlaw tezligin talap etetuǵın ayırım domenler ele bar. Mısalı, sanlı programmalastırıw hám animaciya kóbinese óz tiykarǵı sanlar menen islew komponentleriniń hesh bolmaǵanda C tezliginde (yamasa onnan da jaqsıraq) islewin talap etedi. Eger siz usınday domende isleseńiz, siz ele de Pythondı qollana alasız - tek qollanbanıń optimal tezlikti talap etetuǵın bóleklerin kompilyaciya etilgen keńeytiwlerge bólip alıń hám olardı Python skriptlerinde qollanıw ushın sistemaǵa baylanıstırıń.

Biz bul tekstte keńeytiwler haqqında kóp aytpaymız, biraq bul haqıyqatında da bizler aldın talqılaǵan Python-basqarıw-tili roliniń bir kórinisi. Bul eki tilli strategiyanıń tiykarǵı mısalı - Python ushın NumPy sanlı programmalastırıw keńeytiwi; kompilyaciya etilgen hám optimallastırılǵan sanlı keńeytiw kitapxanaların Python tili menen birlestiriw arqalı NumPy Pythondı nátiyjeli hám qollanıwǵa qolaylı sanlı programmalastırıw quralına aylandıradı. Siz óz Python

jumısıńızda bunday keńeytiwlerdi kodlawǵa hesh qashan múmkinshilikke iye bolmawıńız múmkin, biraq eger qashan da bir kerek bolıp qalsa, olar quwatlı optimallastırıw mexanizmin usınadı.

Búgingi kúnde Python dı kim qollanadı?

Usı waqıtqa kelip, Python paydalanıwshılar bazasınıń kóleminen birewlerdiń jasay alatuǵın eń jaqsı bahalawı - búgingi kúnde dúnya júzi boyınsha shama menen 1 million Python paydalanıwshısı bar (bir neshe artıq yamasa kem). Bul bahalaw júklep alıw tezlikleri hám programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılardıń sorawnamaları sıyaqlı túrli statistikalıq maǵlıwmatlarǵa tiykarlanǵan.

Python ashıq kodlı bolǵanlıqtan, anıǵıraq esaplaw qıyın - esaplaw ushın licenziya dizimnen ótkeriwleri joq. Bunnan tısqarı, Python avtomatik túrde Linux distribuciyalarına, Macintosh kompyuterlerine hám ayırım ónimler menen apparatlıq úskenelerge qosıladı, bul paydalanıwshılar bazası kórinisiniń ele de quramalılasıwına alıp keledi.

Biraq, ulıwma alǵanda, Python úlken paydalanıwshılar bazasına hám júdá aktiv programmalıq támiynattı islep shıǵarıwshılar jámiyetine iye. Python shama menen 19 jıl dawamında bar bolǵanlıqtan hám keń qollanılǵanlıqtan, ol sonday-aq júdá turaqlı hám isenimli. Jeke paydalanıwshılar tárepinen qollanılıwdan tısqarı, Python haqıyqıy kompaniyalar tárepinen haqıyqıy tabıs keltiriwshi ónimlerde de qollanılmaqta. Mısalı:

•Google óziniń veb-izlew sistemalarında Pythondı keń qollanadı hám Pythonnıń dóretiwshisin jumısqa alǵan.

•YouTube video bólisiw xızmeti tiykarınan Python da jazılǵan.

•Keń tarqalǵan BitTorrent bir-rangalı fayl bólisiw sisteması Python programması bolıp tabıladı.

•Googledıń keń tarqalǵan App Engine veb-rawajlanıw freymvorki Pythondı qollanba tili sıpatında qollanadı.

•EVE Online, Massivli Kóp Oyınshılı Onlayn Oyın (MMOG), Pythondı keń qollanadı.

•Maya, quwatlı integraciyalanǵan 3D modellestiriw hám animaciya sisteması,

Python skriptlew API sin usınadı.

•Intel, Cisco, Hewlett-Packard, Seagate, Qualcomm hám IBM Pythondı apparatlıq úskenelerdi sınaw ushın qollanadı.

•Industrial Light & Magic, Pixar hám basqalar Pythondı animaciyalı filmlerdi islep shıǵarıwda qollanadı.

•JPMorgan Chase, UBS, Getco hám Citadel Pythondı finanslıq bazar boljawın jasawda qollanadı.

•NASA, Los Alamos, Fermilab, JPL hám basqalar ilimiy programmalastırıw wazıypaları ushın Pythondı qollanadı.

•iRobot kompaniyası kommerciyalıq robototexnikalıq qurılmalardı rawajlandırıw ushın Pythondı paydalanadı.

•ESRI kompaniyası óziniń keń tarqalǵan GIS kartografiyalıq ónimlerin aqırǵı paydalanıwshı tárepinen sazlaw quralı sıpatında Pythondı qollanadı.

•AQSH Milliy qáwipsizlik agentligi (NSA) kriptografiya hám barlawshılıq analizi ushın Pythondı paydalanadı.

•IronPort elektron pochta serveri óniminde óz wazıypasın orınlaw ushın 1 millionnan artıq qatar Python kodı qollanıladı.

•"Hár bir balaga bir noutbuk" (One Laptop Per Child, OLPC) joybarı óziniń paydalanıwshı interfeysin hám xızmet modelin Pythonda quradı.

Hám solay dawam etedi. Búgingi kúnde Pythondı qollanıp atırǵan kompaniyalar arasındaǵı birden-bir ulıwma ózgeshelik, onıń qollanıw tarawları boyınsha hár jerge qollanılıwı. Onıń ulıwma maqsetli tábiyatı onı tek bir emes, derlik barlıq tarawlarǵa qollanıwǵa múmkinshilik beredi. Shınında da, programmalıq támiynat jaratıp atırǵan barlıq iri shólkemlerde Python qollanıladı dep isenim menen aytıwǵa boladı, ol qısqa múddetli taktikalıq wazıypalar ushın (mısalı, sınaw hám basqarıw) yamasa uzaq múddetli strategiyalıq ónim rawajlandırıw ushın bolsın. Python eki rejimde de jaqsı isleytuǵınlıǵın dálilledi.

Búgingi kúnde Pythondı qollanıp atırǵan kompaniyalar haqqında tolıǵıraq maǵlıwmat alıw ushın, Pythonnıń http://www.python.org saytına kirip kóriń.

Python menen ne islew múmkin? Jaqsı dizayn etilgen programmalastırıw tili bolıwdan tısqarı, Python haqıyqıy dúnyadaǵı wazıypalardı orınlaw ushın paydalı - programma islep shıǵıwshılar kúndelikli isleytuǵın nárseler. Ol hár qıylı tarawlarda keń qollanıladı, basqa komponentlerdi skriptlew hám ǵárezsiz programmalardı ámelge asırıw quralı sıpatında. Shınında da, ulıwma maqsetli til sıpatında, Pythonnıń wazıypaları derlik sheksiz: onı veb-sayt rawajlandırıwdan baslap oyınlar, robototexnika hám kosmoslıq apparat basqarıwına shekem hámme nárse ushın qollanıwıńız múmkin. Biraq, házirgi waqıtta Pythonnıń eń keń tarqalǵan wazıypaları bir neshe keń kategoriyalarǵa bólinedi. Keyingi bir neshe bólimde Pythonnıń búgingi kúndegi eń keń tarqalǵan qollanıwları, sonday-aq hár bir tarawda qollanılatuǵın qurallar táriyiplengen. Biz bul jerde tilge alınǵan qurallarǵa tereń toqtala almaymız - eger usı temalardıń qaysı biri menen qızıqsańız, qosımsha maǵlıwmat alıw ushın Python veb-saytına yamasa basqa dereklere baylanısıń.

Sistemalı programmalastırıw

Pythonnıń operaciyalıq sistema xızmetlerine arnalǵan qurılǵan interfeysleri onı kóshirmeli hám saqlanıwı ańsat bolǵan sistema-basqarıw quralların hám utilitaların (geyde shell quralları dep ataladı) jazıw ushın júdá qolaylı etedi. Python programmaları fayllar hám direktoriya aǵashların izley aladı, basqa programmalardı iske túsire aladı, processler hám threadler menen parallel islewdi ámelge asıra aladı hám taǵı basqalar. Pythonnıń standart kitapxanası POSIX baylanısları hám barlıq ádetdegi OS quralların qollap-quwatlawı menen birge keledi: ortalıq ózgeriwshiler, fayllar, soketler, qubırlar, processler, kóp sanlı threadler, regulyar ańlatpalar úlgilerin salıstırıw, komanda qatarı argumentleri, standart aǵım interfeysleri, shell komandaların iske túsiriwshiler, fayl atların keńeytiw hám taǵı basqalar. Bunnan tısqarı, Pythonnıń sistemalıq interfeysleriniń

kóp bólimi kóshirmeli bolıwǵa arnalǵan; mısalı, direktoriya aǵashların kóshiriwshi skript ádette Pythonnıń barlıq tiykarǵı platformalarında ózgerissiz isleydi. EVE Online tárepinen qollanılatuǵın Stackless Python sisteması kóp processli talaplardı orınlaw ushın aldıńǵı qatardaǵı sheshimlerdi usınadı.

Grafikalıq paydalanıwshı interfeysleri (GUI)

Pythonnıń ápiwayılıǵı hám tez nátiyjege erisiw qábileti onı grafikalıq paydalanıwshı interfeysin programmalastırıw ushın da jaqsı tańlaw etedi. Python, Tk GUI API ushın tkinter dep atalatıǵın (2.6 versiyasında Tkinter) standart obyektke baǵdarlanǵan interfeys penen birge keledi, bul Python programmaların jergilikli kóriniske hám sezimge iye kóshirmeli GUI-lerdi ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Python/tkinter GUI-leri Microsoft Windows, X Windows (Unix hám Linux-te) hám Mac OS (Classic hám OS X ekewinde de) sistemalarında ózgerissiz isleydi. Biypul keńeytiwshi paket PMW tkinter qurallar toplamına qosımsha widget-lerdi qosadı. Bunnan tısqarı, C++ kitapxanasına tiykarlanǵan wxPython GUI API, Python-da kóshirmeli GUI-lerdi dúziw ushın alternativ qurallar toplamın usınadı.

PythonCard hám Dabo sıyaqlı joqarı dárejeli qurallar toplamları wxPython hám tkinter sıyaqlı tiykarǵı API-lerge tiykarlanǵan. Sáykes kitapxana menen siz Python-da basqa qurallar toplamlarındaǵı GUI qollap-quwatlawın da qollana alasız, mısalı, PyQt menen Qt, PyGTK menen GTK, PyWin32 menen MFC, IronPython menen .NET hám Jython (2-bapda túsindiriletuǵın Pythonnıń Java versiyası) yamasa JPype menen Swing. Veb-brauzerlerda isleytuǵın yamasa ápiwayı interfeys talaplarına iye qollanbalardı, kelesi bólimde túsindiriletuǵın Jython hám Python veb-freymvorkleri hám server tárepindegi CGI skriptleri qosımsha paydalanıwshı interfeysi variantların usınadı.

Internet skriptleri

Python standart Internet modulleri menen birge keledi, bul Python programmalarına klient hám server rejimlerinde kóp túrli tarmaqlıq wazıypalardı orınlawǵa múmkinshilik beredi. Skriptler soketler arqalı baylanısa aladı; server tárepindegi CGI skriptlerine jiberilgen forma maǵlıwmatların alıp shıǵa aladı; FTP arqalı fayllar jibere aladı; XML faylların tallaw, payda etiw hám analiz qıla aladı; elektron pochtanı jiberiw, alıw, dúziw hám tallaw; URL-ler arqalı veb-betlerdi júklep alıw; júklep alınǵan veb-betlerdiń HTML hám XML-in tallaw; XML-RPC, SOAP hám Telnet arqalı baylanısıw; hám basqalar. Pythonnıń kitapxanaları bul tapsırmalardı ájaiyıp dárejede ápiwayılastıradı. Bunnan tısqarı, Python-da Internet programmalastırıw ushın úshinshi tárep qurallardıń úlken toplamı vebte bar. Mısalı, HTMLGen sisteması Python klassa tiykarlanǵan táriyiplerinen HTML faylların payda etedi, mod_python paketi Pythondı Apache veb-serverinde nátiyjeli isletedi hám óziniń Python Server Pages járdeminde server tárepindegi shablonlastırıwdı qollap-quwatlaydı, al Jython sisteması Python/Java integraciyasın hám klientlerde isleytuǵın server tárepindegi appletlerdi kodlastırıwdı qollap-quwatlaydı. Bunnan tısqarı, Django, TurboGears, web2py,

Pylons, Zope hám WebWare sıyaqlı Python ushın tolıq web-rawajlandırıw freymvork paketleri Python menen tolıq funkcionallı hám óndiriske tayın vebsaytlardı tez qurıwdı qollap-quwatlaydı. Bulardıń kópshiligi tolıq hám kárxana dárejesindegi veb-rawajlandırıw sheshimlerin usınıw ushın obyekt-relyaciyalıq mapperleri, Model/View/Controller arxitekturası, server tárepindegi skriptlew hám shablonlastırıw hám AJAX qollap-quwatlaw sıyaqlı ózgesheliklerdi óz ishine aladı.

Komponent integraciyası

Biz komponent integraciyası rolin Python basqarıw tili sıpatında táriyiplegende aldın talqılaǵan edik. Pythonnıń C hám C++ sistemaları tárepinen keńeytiliw hám olarǵa kirgiziw qábileti onı basqa sistemalar hám komponentlerdiń háreketlerin skriptlew ushın iykemli baylanıstırıwshı til sıpatında paydalı etedi. Mısalı, C kitapxanasın Pythonǵa birlestiriw Pythonǵa kitapxana komponentlerin sınaw hám iske túsiriw múmkinshiligin beredi, al Pythondı ónim ishinde qollanıw tolıq ónimdi qayta kompilaciya qılmay-aq (yamasa onıń derek kodın hesh qanday jibermey-aq) ornında qáliplestiriwlerdi kodlastırıwǵa múmkinshilik beredi.

SWIG hám SIP sıyaqlı kod generatorları kompilaciya etilgen komponentlerdi skriptlerde paydalanıw ushın Pythonǵa baylanıstırıw ushın kerek bolǵan jumıstıń kóp bólegin avtomatlastra aladı, al Cython sisteması kodlawshılarǵa Python hám C tárizli kodtı aralastırıw múmkinshiligin beredi. Windows-taǵı Pythonnıń COM qollap-quwatlawı, Java tiykarlanǵan Jython ámelge asırılıwı, .NET tiykarlanǵan IronPython ámelge asırılıwı hám Python ushın hár qıylı CORBA qurallar toplamı sıyaqlı úlken freymvorkler komponentlerdi skriptlewdiń basqa usılların usınadı. Mısalı, Windows-ta Python skriptleri freymvorklardı qollanıp Word hám Excel programmaların skriptley aladı.

Maǵlıwmatlar bazası menen programmalastırıw

Dástúriy maǵlıwmatlar bazası talapları ushın, Pythonda barlıq keń qollanılatuǵın relyaciyalıq maǵlıwmatlar bazası sistemlerine - Sybase, Oracle, Informix, ODBC, MySQL, PostgreSQL, SQLite hám basqalarǵa interfeysleri bar. Python dúnyası sonday-aq Python skriptlerinen SQL maǵlıwmatlar bazası sistemalarına kirisiw ushın kóshirmeli maǵlıwmatlar bazası API-sin belgiledi, ol hár qıylı tiykarǵı maǵlıwmatlar bazası sistemalarında birdey kórinedi. Mısalı, vendor interfeysleri kóshirmeli API-di ámelge asırǵanlıqtan, biypul MySQL sistemasında islew ushın jazılǵan skript basqa sistemalarda (mısalı, Oracle-de) kóp ózgerissiz isleydi; tek ǵana tiykarǵı vendor interfeysin almastırıw kerek boladı. Pythonnıń standart pickle moduli ápiwayı obyekt saqlanıwshılıq sistemasın usınadı - ol programmalarǵa tolıq Python obyektlerin fayllarda hám fayl tárizli obyektlerde ańsat saqlaw hám qayta tiklew múmkinshiligin beredi. Internette, siz sonday-aq Python skriptleri ushın tolıq obyektke baǵdarlanǵan maǵlıwmatlar bazası sistemasın usınatuǵın ZODB dep atalatıǵın ashıq kodlı úshinshi tárep sistemasın hám relyaciyalıq kestelewlerdi Pythonnıń klass modeline sáwlelendiretuǵın basqaların (mısalı, SQLObject hám SQLAlchemy) tabıwıńız múmkin. Bunnan tısqarı, Python 2.5 versiyasınan baslap,

process ishindegi SQLite jaylastırılǵan SQL maǵlıwmatlar bazası dvigateli Pythonnıń óziniń standart bólegi bolıp tabıladı.

Tez prototiplestiriw

Python programaları ushın Python hám C tillerinde jazılǵan komponentler birdey kórinedi. Usıǵan baylanıslı, sistemalardı dáslepki Python tilinde prototiplewge, keyin bolsa tańlanǵan komponentlerdi C yamasa C++ sıyaqlı kompilyaciyalanatuǵın tilge kóshiriwge boladı. Geypara prototiplewshi qurallardan parqı, Python prototip bekkemlengennnen keyin tolıq qayta jazıwdı talap etpeydi. Sistemanıń C++ sıyaqlı tildiń nátiyjeligin talap etpeytuǵın bólimleri ańsat texnikalıq xızmet kórsetiw hám paydalanıw ushın Python tilinde kodlanǵan halda qalıwı múmkin.

Sanlı hám ilimiy programmalastırıw

Joqarıda aytıp ótilgen Python ushın NumPy sanlı programmalastırıw keńeytpesi massiv obyekti, standart matematikalıq kitapxanalarǵa interfeysleri hám basqa da kóplegen quramalı qurallardı óz ishine aladı. NumPy Pythondı kompilaciyalanǵan tilde tezlik ushın kodlanǵan sanlı proceduralar menen birlestiriw arqalı onı quramalı, biraq paydalanıwǵa ańsat sanlı programmalastırıw quralına aylandıradı, ol kóbinese FORTRAN yamasa C++ sıyaqlı dástúriy kompilaciyalanatuǵın tillerde jazılǵan bar kodtı almastıra aladı. Python ushın qosımsha sanlı qurallar animaciya, 3D vizualizaciya, parallel proceslerdi qayta islew hám basqalardı qollapquwatlaydı. Mısalı, keń tarqalǵan SciPy hám ScientificPython keńeytpeleri ilimiy programmalastırıw qurallarınıń qosımsha kitapxanaların usınadı hám NumPy kodın qollanadı.

Oyınlar, súwretler, seriyalı portlar, XML, robotlar hám basqalar Python bul jerde aytıp ótiliwi múmkin bolǵannan da kóbirek tarawlarda qollanıladı. Mısalı, siz tómendegilerdi isley alasız:

•Pygame sistemasın qollanıp Python tilinde oyın programmalastırıw hám multimedia

•PySerial keńeytpesi menen Windows, Linux hám basqa sistemalarda seriyalı port baylanısı

•PIL, PyOpenGL, Blender, Maya hám basqalar menen súwretti qayta islew

•PyRo qurallar toplamı menen robot basqarıw programmalastırıwı

•xml kitapxana paketi, xmlrpclib moduli hám úshinshi tárep keńeytpeleri menen

XML tallaw

•Neyronnıń tor simulyatorları hám ekspert sistema qabıqları menen jasalma

intellekt programmalastırıwı

• NLTK paketi menen tábiyǵıy tildi tallaw

Hátte PySol programması menen solitaire oyının oynawıńız múmkin. Bul sıyaqlı kóplegen tarawlar ushın qollap-quwatlawdı PyPI veb-saytlarınan hám veb-izlewler