Ibrayım Yusupov - Ómir saǵan ashıqpan

61

Eldiń mápin kóz nurınday baǵıp ót.

Waqıt qımbat, isırap etpe teginge,

Qıyınlıqtan qıypalaqlap sheginbe.

Gúrkiregen erkin jaslıq kóginde

Tawlar asa shaqmaq bolıp shaǵıp ót.

Jaslıq ómiriń jazılmaǵan bir dástan,

Jaz jaqsılap, bir sózin de burmastan.

Mına sózdi yaddan shıǵarma haslan:

Jaslıq saǵan beriledi bir ret.

1958-jıl.

TUŃǴÍSH MUHABBAT QOSÍQLARÍ

1

Kim meni «súye almas» dep qılar nasaq? Súyemen hátte baǵda shımshıǵıńdı. Áynegińniń aldında dúmshege usap Shompıyǵan seniń qara pıshıǵıńdı.

Úyińniń aldındaǵı úsh terek te, Bári de júregimnen emes jıraq. Ókpelep júregórme, janım, tekte, Iytińdi jek kóremen seniń biraq.

Muhabbat iytten qorqsa, muhabbat pe!

Sóytse de, kúydim sol bir Qutlıayaqtan:

Jettim aw desem eplep esik betke,

Áwpildep ala keter keń balaqtan.

2

Sen miyrimsiz bolıp óstiń jasıńnan,

62

Men turıppan qaraqshıday asınǵan.

Jas «urıǵa» olja tilep, mısqıllap,

Miliсioner ótip ketti qasımnan.

3

Úyińniń aldında úsh túp qara tal,

Gúzde salma ishine japıraq boratar.

Dárwazań aldında turman ańqayıp, Mısal toptı kútken ańqaw vratar.

4

Aziyanıń áste ózgergish hawa rayınday Sol sabırlı mineziń dım janıma tiydi.

Men kelemen burqasınlap átshók ǵayınday, Sen asıqpay kitap oqıp jatasań úyde.

1949-jıl.

ÁMIWGE

O, Ámiwim, sen hasıl suwsań!

Eger meniń adamlarǵa degen

Mayda-shúyde ókpe-giynem bolsa,

Ayaǵıńa ıǵızıp ket sen!

Íǵızıp ket shóptey qalqıtıp, Men de sendey shalqıp aǵayın, Sál nárseni kewilge kek tutıp, Sál nársege tabalamayın.

1959-jıl.

SAǴÍNÍW

Sáhár waqta minsem Mashuk tawına, Kúldi kúnshıǵıstan tańnıń juldızı.

63

Gúmis bulaqlardıń shoq qaynawı da Seni eske saldı, Ámiwdiń qızı.

Tawdan aq bultlardı aydasa samal,

Bılǵap turǵandaysań maǵan oramal. Suw ishiwge kelgen bir arıw maral Saǵan megzep qaldı, Ámiwdiń qızı.

Asqar taw Elbrus aspanǵa tiygen,

Sımbatlı aq tósin kókshe bult súygen. Báhár bayramında aq kóylek kiygen Turqıńdı yad ettim, Ámiwdiń qızı.

Samal sıldırlatsa japıraǵın taldıń,

Seni keldi me dep talay aldandım.

Keklik dúrlep ushsa astınan jardıń, Jamalıń elesler, Ámiwdiń kızı.

Kórsem sıńq-sıńq kúlgen suwların saydıń,

Tıńlap shopan shertken sestin sırnaydıń, Sonda bir sen bolıp shadlıǵım, qayǵım, Turdıń kóz aldımda, Ámiwdiń qızı.

Narzan bulaqları qanday azada,

Seniń kewliń yańlı tınıq hám taza. Tawlar oyanadı, kewlim biymaza,

Ińkarım ózińseń, Ámiwdiń qızı.

Saǵınıshlarıń biylep bar taqatımdı, Tas ústinde turdım oqıp xatıńdı. Jazsam jas emenge oyıp atıńdı, Tawlar yadlap aldı, Ámiwdiń qızı.

Beshtaw munarlanıp turar qasımda, Kókshe bult jelbirer ushabasında. Hár kim yar ıshqında kúyse jasında,

64

Mendey bolıp kúysin, Ámiwdiń qızı.

1953-jıl. Pyatigorsk.

ERKIN ÓZEK

(tımsal)

Kóp waq qayıl etip qaraqalpaqtı,

Dáslep ol suw qusap durıs joldan aqtı. Jurt aytıstı «Erkin-táwir ózek» dep,

«Mine, bul ózekke keldi gezek» dep.

Suwında súwenler kóp qurdı oyın, Sıńsıǵan toǵaylar qapladı boyın. Biraq alısıraqta erekshe ósken Qıysıq torańǵıllar keńesti ásten Hám suwdıń aǵısın baqlay basladı, Ózekti ólgenshe maqtay basladı:

- «Pay-pay, otaǵası, siz bir pátli suw, Qayda sizdey bolıp máwjirip aǵıw! Aytsaq, «maqtadıń» dep, bálki keyirsiz, Siz bar ǵoy, dım ǵana kishipeyilsiz...» «Aqpaǵanıńızda bul jerden, aǵa,

Qıyın bolar edi Ámiwdáryaǵa», «Waey, eger aqpaǵanda Erkinjan biziń, Kewip qalar edi-aw Aral teńiziń!» «Endi ne dep ediń? Kebiwi sózsiz! Biraq siz hádden tıs kishipeyilsiz.

Siz, aqırı, bul jerdiń tiregisiz ǵoy, Dáwranıń kelgende tasalama boy. Aydos biy aytpaǵan ba: «hámel tiygende

Bolmasın betińe qarawshı bende!» Al, seniń jaǵańda gey bir qamıslar Ózlerin hádden tıs qaqaytıp uslar.

Sál-pál samal bolsa, kozǵalań tawıp, Sizge qarsı sóyler, boyıńa shawıp.

Mına bizlerdi al, iyilip aldıńa,

65

Tájim etpey turǵan kúnimiz boldı ma? Iyilemiz, biraq turmaymız tegin:

Siz jóninde kamıslardıń ósegin

Samal alıp kelse bizge egerde,

Jalpıldap gúwleymiz tap usı jerde.

Qamıs she? Iyilmes, sınıwǵa tayar,

Sál-pál bos uslasań kolıńdı qıyar...

Pay-pay, otaǵası-ay, gúwlep ótpeysiz, Nege siz solardı japırıp ketpeysiz!» Bunı esitip Erkin ǵoddaslap ketti,

Tasıp, dógeregin kól-dárya etti, Kúlki boldı, sóytip ǵaz benen quwǵa. Qıysıq torańǵıllar mantıqtı suwǵa.

Suwda kóp turǵan soń quwray basladı, Biraq jáne payın tuwray basladı

YaǴNÍY iske saldı bilgen ónerin:

«Mine, dım átiyaj boldı bul jeriń. Endi bir de qamıs kelip betińe,

Óz pikirin aytıp kórsinshi, qáne! Awa, otaǵası, gúwildep basıp, Tasıp alıw kerek, usılay tasıp. Aqırı, seniń atıń Erkin emes pe, Qáytip aǵar bolsań erkiń emes pe?

Áne, endi aqsań tınıp jay-jaywat,

Boyıńa jáne de qosılar quwat,.,» Degen sóz ózekke qattı unadı, Ol endi tartılıp, kem-kem tınadı.

Gúwlep burınǵıday shıqpadı sesti,

Ójet tolqınlar da erinsheklesti.

Suwı tındı, erbiyip ırashı-jarı, Túbinde kórindi qurbaqaları. Jasıl baqatosqın torladı ústin, Sayızlap, tınısı tarıla tústi.

Geyde «aǵaman» dep, omırawlar ol, Biraq, ultandaǵı uyma bermes jol.

«Nege qol sozbaysız, janıńız bar ma!»

66

Dep ol jekiriner torańǵıllarǵa.

Biraq, olar kem-kem alıslasadı,

Tek te ózli-ózi sıbırlasadı.

Sóytip, Erkin bayǵus kepti de ketti,

Qıysıq torańǵıllar basına jetti...

Bul tımsalǵa kerek bolar ma moral? Marapat degeniń paydasız samal. Kim qasına jaǵımpaz jıynasa eger, Erkindey ultanın tez uyıq teber.

1959-jıl.

«JETI ASÍRÍM» kitabınan

1962

ORDENLI XALQÍMA

Sham ediń hástesi sınǵan,

Duwtar ediń dástesi sınǵan.

Búgin tarıń altın sımnan.

Xalqım qaytadan tuwılǵan

Abbaz

Qara tawdıń jırasınday Kewlińde kóp jara edi. Basıńdaǵı qurashıńday Íǵbalıń shım qara edi.

Ǵarǵıs boldı xannan sıyıń, Tútip jedi bolıs, biyiń. Jırtıq úzik qara úyiń

Jelsiz kúni panań edi.

Edilden suw ishpek degen,

67

Túrkstannan pospaq degen,

Arqalanıp kóshpek degen Úyrenshikli ılań edi.

Ámiw boyı egis jeriń, Jawmaǵanda mańlay teriń, Misli qatıp qalǵan sherim,

Quwraǵan quw dalań edi.

Jawdıraǵan jaslıǵında Kóp shóllediń taslı qumda. Aral teńiz ashlıǵında Asırawshı anań edi.

Órbimey úrim putaǵıń, Berdaq boldı til hám jaǵıń. Amanlıqta altın taǵıń

Jaydaq eshek, palań edi.

«Azatlıq» dep ahıw-zarıń, Qaynap kekli namıs-arıń, Ala kózli Ernazarıń

Sen dep ólgen balań edi.

Qılǵındırıp qıl buǵawı, Bir maylamay ıǵbal awı,

Ájiniyazdıń «Boz atawı» Eń bir shadlı namań edi.

Ózbek, túrkmen hám qazaǵım, Birge shegip xan azabın,

Jaqınlatqan jol uzaǵın, Xanalasıń xanıń edi...

* * *

68

Qayrılıp ket, esken samal,

Seniń maǵan keregiń bar! Shad ómirden shadlı nama Shertsem degen tilegim bar.

Ústirt bette tuwıldıń ba, Kiyik penen juwırdıń ba,

Aralımda juwındıń ba, Tazalıqtan dáregiń bar?

Jumsaq jeken, ótkir ısqa,

Súykendiń be nar qamısqa? Tuwıp ósseń bul jaǵısta, Shalqıp dáwran súreriń bar.

Bedewdey qurıqtan qashqan,

Omırawdan kóbik shashqan, Ámiwdárya tolıp tasqan, Mol ǵáziyne telegim bar.

Tórt túligim qaplap órgen, Oypatım bay hasıl jerge. Aq mamıǵı kózge súrme

Paxta degen bir egin bar.

Qansha baylıq, qansha altın, Jer, suw hám esapsız maldıń Iyesiseń óziń, xalqım,

Bay nesiybe - xoregiń bar.

Qus qanatı kúygen shóldi

Atlap polat jollar keldi. Qıya maydanlardan endi Ómir gúlin termegim bar.

Doslıqqa berik seniń janıń,

70

Bul teńizdiń boyında kim turmaǵan,

Bul tolqınlar qaysı ayaqqa urmaǵan.

Ay soqpaǵı aq kóylektey shubalıp,

Pushkinniń de talay túnin urlaǵan.

Men de turman. «Oyıń ne?» dep sora bir, Teńiz aytar «súńgip marjan ala bil».

O, men házir kompas bolsam, súyiklim, Saǵan barar edi-aw barlıq korabl!

May 1960-jıl, Gurzuf.

ROMANS

(«Ha, suygenim Aypara»... degen qosıqtsh namasına)

Esińde me, jasıńda Úyimizdiń qasında Qos talshıbıq kógerttik Salmanıń jaǵasında?

Jıl artınan jıl ótti,

Bilim quwıp men kettim.

Tal shıbıqtay tawlanıp,

Sen awılda erjettiń.

Jıl ótkizip aradan,

Awılǵa men baraman,

Qos terekke súyenip,

Seni eske alaman.

Esime túser meniń Suw boyına kelgeniń,

«Ay ne ushın jalǵız?»-dep, Sırlı sawal bergeniń...