Ibrayım Yusupov - Ómir saǵan ashıqpan

91

Sırtta jatır «mında» lap.

Iykemsiz jas múshesi

Tar kiyimge sıymaǵan

Sulıw qızdıń denesi

Sıyaqlandı ol maǵan.

Ashıǵıńday aymalap,

Bawırıńa bassań dá!

Dep turǵanda sıǵalap,

Ushtı dúrlep aspanǵa.

Úrkip ketti basımnan Dalanıń juwas oyları.

Júregim tuwlap jalma-jan,

Juwırǵızbay qoymadı.

Atlı, jayaw antalap,

Arsıldap iytler shabıstı.

Ańshınıń kózi qantalap,

Mıltıǵına jabıstı.

«Tars» etti mıltıq birden tek,

Quladı sarqıp qırǵawıl. Adamlar búkti tepkilep, Bolıp ketti «urha-ur»...

Ólimge onıń jalınbay, Kórdim alısıp atqanın. Bir japıraq jalınday Urınıp, lawlap jatqanın.

Oyladım sonda: jalınlap

Jasay bilde, súye bil.

Ólerińde de lapıldap, Jalın bolıp sóne bil!

92

1963-jıl. Dekabr

SADÍQ SHAYÍRǴA

Júrgen - dárya deydi, otırǵan - boyra, Júrdek ayaqlardı jollar hám súygen. Ǵarrılar oylasa ne túspes oyǵa Diywal qısıp keter shıqpasań úyden.

Jatqanǵa ne aytar tósek hám dastıq? Mezgilsiz qartaymaq - ómirge qaslıq,

Baxıtlı ǵarrılıq - ekinshi jaslıq,

Misli kesh túskende atqan tań deymen.

Búlbil qus balasın alıp janına, Sayrawdı úyreter palapanına ...

Qalmayın dep jas áwladtıń shańına, Kúni-túni qálem tartarsań deymen.

Men hayranman baz bir shayır doslarǵa,

Sharshadım der shıqpay atıp asqarǵa. Sol ishten qartayıp tuwǵan jaslarǵa Jasarıwdıń jolın aytarsań deymen.

Kóz áynekti súymes nuraniy kóziń, Kewilge zawıq berer kóp aytqan sóziń, Paxtadan - Shamurat, qosıqtan - óziń

El kárwanın mıqlap artarsań deymen.

Alpıstan asqansoń azıw ketilse,

Qaptalınan jetkinshekler jetilse, Zaman dańqı ushın talap etilse,

Kosmosqa hám barıp qaytarsań deymen.

93

El japqan eltiri boyǵa shaq deydi, Xalıq súygenniń nesibesi naq deydi. Qartlar Sizge qusap jasarsaq deydi,

Al men sizdey bolıp qartaysam deymen.

1963-jıl, avgust.

ARMENIYA

Arasınan asqar tawlardıń Bir hasıl tas tawıp aldım. Tájdiń gáwhar tası ma?

Gúljúziktiń qası ma? Shatırlap jasın túskende, Maydalap onı kesken be? Sınıqları qay jaqta?

Jatır ma eken uzaqta? Doynaq yaki qılıshtıń, Izi me qanlı urıstıń, Bul ne shıjbay tastaǵı? Yamasa áwel bastaǵı Jazıwı ma ármenniń? Mashtoс yaki álle kim

Bir gezde jazıp qaldırǵan? Abovyannıń kewliniń Jarası ma bul turǵan?

Miyrimsiz waqıt, sum zaman

Tırnaǵın tasqa batırǵan. Sevanday móldir, tuńǵıyıq Tastıń tınıq júzine

Qaray berdim súzile.

Kóp shıjbaydıń astınan Bir xat kórindi maǵan:

«Armen, demek, bul - adam, Joǵalmas adam hesh qashan!...» Janǵa jaqın, tuwısqan,

94

Jańa zamanǵa quwısqan, Awa, bul tas joǵalmas. Armen - sulıw, armen - jas, Gúllene berer Ayastan,

Al men bolsam bul tastı Shiyrinniń sulıw kózindey, Tumanyannıń sózindey Júrekte máńgi saqlayman, Hesh dúnyaǵa satpayman!

1963-jıl, Erevan.

XOSE MARTIGE

Yadǵa tússe alıs Kuba elleri, Bárha sen tuwralı oyǵa talaman.

«Solmaysız, dalanıń qońıraw gúlleri»

Degen sózlerińdi eske alaman.

Sonda kóz óńime keler bir súwret: Ash óleń, qırǵıy kóz, kabaǵı qatqan, Bir kisi jaralı gewdesin súyrep,

Qanı shópti boyap jıljıp kiyatqan.

Oqlar shúykildeser, jaw basıp keler,

Teńsiz urıs barar Watan jerinde. Árman, kek tıyıǵı kewildi tiler, «Kuba!» degen bir sóz keler eringe.

Sol sózden janlanıp ólim paytında, Kúler, tarqaǵanday kewliniń sheri. Qanlı gúldi qarmap sıbırlar sonda:

«Solmaysız, dalanıń qońıraw gúlleri!».

Ispan oqlarınıń astında anań Seni tuwdı qırǵın sawash kúnleri.

«Watan erki» degen eki sóz mudam

95

Qáwipli soqpaqlardan aydadı seni.

Sen sol eki sózdiń shınlıǵı ushın

Bir jarq etip janar jıldırım boldıń. Óldiń Dos-Riosta sen oqqa ushıp, Bar otıńdı tawǵa sińdirip óldiń.

Sol tawdan adamlar otlıq tas alıp,

Ǵazep órtin jaqtı óz atawına. Eriksiz materikke erk aparıp,

Jańa áwladıń soqqı berdi jawına...

Onı hesh qanday kúsh sóndire almas, Izge qaytpas azat Kuba elleri.

Xose Marti aytqan sóz qalıy bolmas:

«Solmaysız, dalanıń qońıraw gúlleri!»

1963-jıl, 10-noyabr.

ÓMIRBEK LAQQÍ

(Shımbay ápsanaları)

Bir gellege qonıp mıńlardıń baxtı,

Paqır-puqaralar qıynalǵan waqtı,

Ashshı kúlki menen jurtın jubatıp,

Shımbay jaqta ótken Ómirbek laqqı.

Onda úy bolmaǵan, ılashıq bolǵan, Biraq qayda barsa jol ashıq bolǵan. «Ómirbek kelipti» dese bir úyge,

Shiydiń jırtıǵına talasıq bolǵan.

Ol qazıwǵa barsa qashar uwayım,

Jeńilleser Kegeyliniń ılayı.

Ol oraqqa shıqsa, kúnlikshi xalqı

Shadlı kúlkilerge batar udayı.

96

Onı kórse baydıń júzi qubarar, Molla, iyshannıń sálleleri shubalar,

Murtın tawlap juwap ursa Ómirbek, Men-men degen qız-kelinler tubalar.

Onıń ózi - quwanıshtıń belgisi,

Sóytip atqa shıqqan eken bul kisi.

Totıqqan paznanı iske salǵanday, Ǵam kewildi jarqıratqan kúlkisi.

Kel jigitler, gápti onsha sozbayın, Bir qazanǵa kúydireyin sóz mayın.

Hám sol mayǵa salǵan gúrish piskenshe, Bes-altı awız orsaqı sóz qozǵayın.

Paydakúnem Ómirbek

Dem ishinde jigitlik dem-dem eken, Jigit boldı, sóytip biziń Ómekeń. Qoltıǵında qayqılıqtıń qanatı,

Úyge tiyer paydası sál kem eken.

Sonda oǵan ata-anası sóyledi:

«Sen, júwermek, qayqılıqtı qoy - dedi Payda quwar basqalardıń balları.

Al sen mázi sobırayǵan boy dedi.

Sen júripseń zekiwan bop ján-jakta, Sendey ballar kúnde barıp sallaqqa. Ishek-qarın alıp sawda qılsa da.

Ata-ananıń awzına as salmaqta.

Dep anası ızalı til qatadı,

Bul sóz onıń shımbayına batadı.

Tań azannan turıp alıp Ómirbek,

97

Bazar betke qaray adım atadı.

Aralap júrsin be ol bazarıńdı!

Satıp aldı bir qap ishek-qarındı.

Paydasına satpaq bolıp ep penen,

Gá maqtadı, gá «alıń» dep jalındı.

-Al, alayıq neden bala, qarınıń?

-Qaptan... - dedi, qazıp sózdiń qarımın.

-Qarınıńdı nege bereseń? - dese,

-Pulǵa, dedi, berer jeri báriniń …

-Qarınıń taza ma?- dep soraǵanǵa

Dedi: Basıń bas pa yaki shalǵam ba? Bunsha aqmaq bolǵanıń ne, yashullı.

Qarın bola ma ol taza bolǵanda?...

Ishek-qarın qaldı sóytip, «paydaǵa» Kesh bolǵanda qaptıń awzın bayladı. Jas sawdager mol paydaǵa quwanıp, Mine, úyge arqalanıp aydadı.

«Búgin ózim tanıttım-aw talayǵa. Epsiz emes ekenmen - dep - qalayda",- Ay-hay, biziń paydakúnem jas jigit, Keler batıp belshesinen ılayǵa.

Ayaǵı tayıp ketip esi jarımnıń, Íńq etti ishine tereń qarımnıń. «Ólá paydanıń astında, Ómirbek!"

Depti astında jatıp bir qap qarınnıń...

1962-jıl.

Ómirbek hám Erejep tentek

98

Laqqını bir sınamaqshı boldı da. Ómirbekti shaqırdı biy aldına.

- Má teńge! Bazarǵa barıp kel! -dedi

Bir «waq-waq», bir «way-way» alıp kel!-dedi. Biydiń sózin kim tárk etken bundayda!

«Qup ájep» dep shaptı Ómek Shımbayǵa. Kóp qızlardı quwırdaqqa toydırıp,

Qayttı atın dizgin ushı quydırıp, Joldan hárre, shayan uslap aldı ol,

Hám qorjınnıń bir basına saldı ol, Gúrjilewli bos qorjındı kóterip, «Amanatıń mine» dedi jótelip.

-Qane, qane kóreyik-dep biy sonda,

Quwanıp tez qolın urdı qorjınǵa. Waq-waq, qolım... Bul neń, mańlayı qara?

Mınawıń hárre ǵoy, háy zanǵar! - dedi.

-Qolıńızdı suǵıńqırań biy jora. Teyireginde „way-wayı" da bar-dedi...

(Erejep tentek qıpshaqtıń biyi, Ómirbektiń zamanlası. I.Yu.)

1962-Jıl.

«ZAMAN AǴÍMÍ» kitabınan

1968

TUWǴAN JER

Shımbayǵa

Sálem saǵan, tuwǵan jerim!

Kórsem shańlaǵıńdı seniń,

Balalıǵım tutar meniń,

Erkeletken el-jayımsań,

Lawazımlı Shımbayımsań.

99

Artqan sayın ıǵbal-baxtıń, Xosh boladı meniń waqtım. Tariyxında qaraqalpaqtıń Belli elseń óziń seniń, Kópti kórgen kóziń seniń.

Kóp taqıwa ǵarrılardan Sóz tıńladım jaslay mudam Eski, jańa kitaplardan

Kóp oqıdım tariyxıńdı Hám yad ettim táriypińdi.

Tarıǵıp jer, suw hám nannan, Qısım kórip patsha xannan, Ata jurtı Túrkstannan

Babam bayǵus qashqan deydi, Saǵan qonıs basqan deydi.

Shıqsam jollarıńa seniń,

Sonnan bergi dáwirleriń,

Eles berip birim-birim,

Jazılmaǵan romanday,

Qıyalımdı terber sonday.

Ayna betli asfalt ústi

Meni saǵan alıp ushtı, Tazǵaradan kózge tústi Minarlanǵan bálent morıń, Óttim hám «Óteniń sorın».

Tallar tik ayaqtan basıp, Jol boyında qatarlasıp, «Shayırım!» dep jabırlasıp, Qalar ırǵalıp izimde, Kewlim tolar xosh sezimge.

100

Qaydan bul sezimniń haslı? Quwanǵannan kózim jaslı. Kewlimde bir báhár paslı Jayǵanday gúl japıraǵıń, Sálem, tuwǵan topıraǵım!

Aymalaǵan Sen ayamsań, Tallı jaǵıslı sayamsań.

Men qus bolsam, sen uyamsań,

Awzımdaǵı márgiyamsań, Anam, Shımbayımsań meniń Kim saǵınbas tuwǵan jerin!

* * *

Kindik qanım tamǵan jerim,

Amanbısań awıl-elim!

Ásten ayda, shofer inim,

Asfaltıńnan bur oń jaqqa, Jetpey turıp Jarmısh japqa.

Áne usı keń gúzar jol Ata jurtqa aparar ol.

Men til bolsam, sen qulaq bol,

Tuwǵan jerdin gápi uzın, (Túsinerseń ele óziń).

Taǵjap awılı - tallı jaǵıs! Altın besigimseń naǵız. Kewlimde kóp ǵayrı naǵıs Suwretiń bar ornap qalǵan, Umıtsam, tuwǵanım jalǵan.

Oy-shuqırıń, atız, salmań, Kóliń, qumıń hám suwalmań,