Qaraqalpaqsha - Ózbekshe lingvistikalıq terminlerdiń sózligi

A. Sultanova

QARAQALPAQSHA - ÓZBEKSHE, ÓZBEKSHE - QARAQALPAQSHA, LINGVISTIKALÍQ TERMINLERDIŃ SÓZLIGI

_____

QORAQALPOQCHA – O‘ZBEKCHA, O‘ZBEKCHA - QORAQALPOQCHA LINGVISTIK TERMINLARNING

LUG’ATI

_____

Dictionary of Karakalpak-Uzbek, Uzbek-Karakalpak

linguistic terms

NÓKIS - 2013

Qaraqalpaqsha - Ózbekshe lingvistikalıq terminlerdiń alfavit sózligi

A

abstrakt mánili atlıq – mavhum otlar

adam atları – shaxs nomini bildiruvchi otlar

adam mánisindegi atlıq – shaxs ma‘nosini bildiruvchi otlar ádebiy til – adabiy til

ádettegi tártip – odatdagi tartib

ajıratıwshı irkilis belgisi – (ajratuvchi tinish belgisi) álipbe – alifbe

alfavit – alfavit almasıq – olmosh

ámeliy stilistika – amaliy uslubiyat ana tili – ona tili

anıq házirgi máhál – (aniq hozirgi zamon) anıq keler máhál – aniq kelasi zamon) anıq mánili atlıq – konkret otlar

anıq ótken máhál – aniq o‘tgan zamon anıqlawısh – aniqlovchi

anıqlawıshlıq qatnastaǵı sóz dizbegi – aniqlovchi aloqasidagi so‘z birikmasi anıqlıq meyil – aniq mayl (xabar mayli)

anıqlıq qosımtası – (aniqlikni ifodalovchi qo‘shimcha) anıqlawısh baǵınıńqı gáp – aniqlovchi ergash gap antiteza – antiteza

antonimler – antonimlar (zid ma‘noli so‘zlar) ápiwayı joba – sodda reja

apostrof – tutuq belgisi

arab-parsı sózleri – arab-fors so‘zlari arab cifrı – arab raqami

aralas qospa gápler – aralash qo‘shma gaplar arttırıw dárejesi – orttirma daraja

atama – atama; termin ataw sepligi – bosh kelishik

atawısh bir bas aǵzalı gápler – (otli bir bosh bo‘lakli gaplar) atawısh feyil – otlashgan fe’l

atawısh feyil toplamı – otlashgan fe’l o‘rami (oboroti) atawısh sózler – otlashgan so‘zlar

atawısh sóz dizbegi – otli so‘z birikmasi atawısh tirkewishler – ot ko‘makchilar atlıq (sózler) – otlar

atlıq bayanlawısh – ot kesim

atlıqlasqan kelbetlikler – otlashgan sifatlar atlıqlasıw – otlashuv

atlıqtıń betleniwi – otning shaxs-son qo‘shimchalari bilan qo‘llanishi atlıqtıń tartımlanıwı – otlarning egalik qo‘shimchalari bilan o‘zgarishi ataw gáp – atov gap

ayırımlanbaǵan ayqınlawısh – ajratilmagan izohlovchi ayırımlanǵan ayqınlawısh – ajratilgan izohlovchi ayırımlanǵan pısıqlawısh – ajratilgan hol ayırıw-sheklew janapay – ayiruv-chegaralov yuklamasi ayqınlawısh – izohlovchi

ayqınlanıwshı aǵza – izohlanmish aytılıwı (orfoepiya) – aytilishi avtor gápi – muallif (avtor) gapi awdarma sózlik – tarjima lug’at awısqan máni – ko‘chma ma’no

awıspalı dáneker – ayiruv bog‘lovchisi awıspalı feyil – ko‘chma fe’l awıspalı máni – ko‘chma ma’no

awızeki ádebiy sóylew – oǵzaki adabiy nutq ashıq buwın – ochiq bo‘g‘in

ashıq dawıslı – ochiq unli

B

baǵındırıwshı dáneker – ergashtiruvchi bog‘lovchi baǵınıńqı gáp – ergash gap

baǵınıńqı sóz – tobe so‘z

baǵınıńqı baylanıstaǵı sózler – tobe (eragash) bog‘langan so‘zlar baǵınıńqılı qospa gáp – ergashgan qo‘shma gap

baǵınıńqılı baylanıslı qospa gáp – tobe bog‘langan qo‘shma gap barıs sepligi – jo‘nalish kelishigi

bas hárip – bosh harf bas sóz – bosh so‘z

baslama (kirisiw) – boshlama, kirish baslawısh – ega

basqa tillerden ózlestirilgen sózler – boshqa tillardan o‘zlashtirilgan so‘zlar basqarıw – boshqaruv

bayanlawısh – kesim

belgilew almasıǵı – belgilash olmoshi belgisiz dáreje – majhul nisbat belgisizlik almasıǵı – gumon olmoshi bet – shaxs

betleniw – tuslanish

betlik almasıǵı – kishilik olmoshi betlik jalǵaw– shaxs-son qo‘shimchasi

bir bas aǵzalı gápler – bir bosh bo‘lakli gaplar bir mánili sóz – bir ma‘noli so‘z

bir waqıtlı mezgilles dizbekli qospa gáp – birgelkili dawıssız ses – qo‘sh undosh tovush birikken atlıqlar – qo‘shib yoziladigan otlar birikken kelbetlikler – qo‘shib yoziladigan sifatlar

birikken qospa feyiller – qo‘shib yoziladigan qo‘shma fe’llar birikpegen atlıqlar – ajratib yoziladigan otlar

birikpegen kelbetlikler – ajratib yoziladigan sifatlar birikpegen qospa feyiller – ajratib yoziladigan qo‘shma fe’llar birikpegen qospa sózler – ajratib yoziladigam qo‘shma so‘zlar biriktiriwshi dáneker – biriktiruvchi bog‘lovchi

burınǵı ótken máhál – uzoq o‘tgan zamon birlik san – birlik

biykarlawshı janapay – inkor yuklamalari biykarlawshı sóz-gáp – (inkor ma‘noli so‘z-gap) bolımlı feyil – bo‘lishli fe’l

bolımsız feyil – bo‘lishsiz fe’l

bolımsız qosımta – bo‘lishsizlik qo‘shimchasi bolımsızlıq almasıǵı – bo‘lishsizlik olmoshi bo’liwshi irkilis belgileri – (ajratuvchi tinish belgilari)

bólshek san – kasr son

boljawlı keler máhál – kelasi zamon gumon fe’li boljawshı máni – gumon ma‘nosi

burın bolıp ótken máhál feyilleri – uzoq o‘tgan zamon fe’llari buyrıq gáp – buyruq gap

buyrıq meyil – buyruq-istak mayl

buyrıq (imperativ) tańlaq sózler – buyruq undovlar buwın – bo‘g‘in

buwınǵa ótkermelew – bo‘g‘in ko‘chirish buwınlardı ótkermelew – bo‘g‘inlarni ko‘chirish buwınǵa bóliw – bo‘g‘inga ajratish

buwın únlesligi – bo‘g‘in singarmonizmi

D

dánekerli awıspalı dizbekli qospa gáp – ayiruv bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gap dánekerli dizbekli qospa gáp – bog‘lovchili bog‘langan qo‘shma gap

dánekerli gezekles dizbekli qospa gáp – zidlov bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gap

dánekerlik xızmettegi sózler – bog‘lovchi vazifasidagi so‘zlar dánekersiz dizbekli qospa gáp – bog‘lovchisiz bog‘langan qo‘shma gap

dánekersiz mezgilles dizbekli qospa gáp – inkor mazmunli bog‘lovchisiz bog‘langan qo‘shma gap

dánekersiz dizbekli qospa gáp – bog‘lovchisiz bog‘langan qo‘shma gap dánekerli dizbekli qospa gáp – bog‘lovchi yordamida bog‘langan qo‘shma gap dara dáneker – sodda (yakka) bog‘lovchi

dara eliklewish sózler – sodda taqlid so‘zlar dara sanlıq – tub son

dara sóz – sodda so‘z

dara tańlaq – sodda undov so‘z

dawamlı házirgi máhál – hozirgi zamon davom fe’li dawıs – un, ovoz, tovush

dawıs almasıwı – tovush almashinishi dawıslı (ses) – unli (tovush)

dawıssız (ses) – undosh (tovush) defis – defis, chiziqcha

dialektlik sózler – shevaga xos so‘zlar dialektologiyalıq sózlik – shevaga xos so‘zlar lug’ati dialog – dialog

distant baylanıs – distant bog‘lanish

dizbeklewshi intonaciya – bog‘lovchi ohang dizbekli qospa gáp – bog‘langan qo‘shma gap

dizbeklewshi dánekerler – biriktiruvchi bog‘lovchilar dórendi sóz – yasama so‘z

dórendi kelbetlik – yasama sifat dúnya tilleri – jahon tillari durıs jazıw (jazılıw) – husnixat durıs sóylew – to‘ǵri nutq

E

ellipsis – ellipsis epitet – epitet

F

feyil bir bas aǵzalı gápler – (fe’lli bir bosh bo‘lakli gaplar) feyil – fe’l

feyil dárejeleri – fe’l nisbatlari feyil meyilleri – fe’l mayllari

feyil sóz dizbegi – fe’lli so‘z birikmasi feyil tirkewishler – fe’l ko‘makchilar

feyil toplamları – (fe’lli o‘ramlar; oborotlar) feyildiń máhálleri – fe’l zamonlari

feyilli birikpe – fe’lli birikma fonetika – fonetika

forma – shakl frazeologiya – ibora

frazeologiyalıq sinonimler – frazeologik sinonimlar frazeologiyalıq sózlik – frazeologik lug’at frazeologiyalıq birlikler – frazeologik birliklar

frazeologizm (turaqlı sóz dizbegi) – frazeologizm, ibora funkcionallıq stil – funktsional uslub

G

ǵana – gina

gazeta stili – gazeta uslubi gáp – gap

gáp aǵzaları – gap bo‘laklari

gáptiń ayırımlanǵan aǵzaları – gapning ajratilgan bo‘laklari gáptiń bas aǵzaları – gapning bosh bo‘laklari

gáptiń birgelkili aǵzaları – gapning uyushiq bo‘laklari

gáptiń ekinshi dárejeli aǵzaları – gapning ikkinchi darajali bo‘laklari gáptiń grammatikalıq tiykarı – gapning grammatik asosi

gáptiń qaratpa aǵzası – (gapning undalma bo‘lagi) gezekles dáneker (gá) – inkor bog‘lovchisi gónergen sózler – eskirib qolgan so‘zlar

grafika – grafika grammatika – grammatika

grammatikalıq sinonimler – grammatik sinonimlar grammatikalıq tiykar – grammatik asos

Ǵ

ǵalabalıq atlıqlar – turdosh otlar ǵárezli – tobe

ǵárezsiz – mustaqil

H

hal feyil – ravishdosh

hal feyil toplamı – ravishdosh oboroti háreket atı feyili – harakat nomi háreket mánisi – harakar ma‘nosi hárip – harf

házirgi-keler máhál – hozirgi-kelasi zamon házirgi máhál – hozirgi zamon

X

xabar gáp – darak gap

I

ilgerili tásir – oldingi tásir inversiya – inversiya ilimiy stil – ilmiy uslub imla – imlo

imla qaǵıydaları – imlo qoidalari imla sózligi – imlo lug’ati

internacionallıq sózler – internatsional so‘zlar irkilis belgi – tinish belgi

is júrgiziw quralı – ish yuritish vositasi is qaǵazı – ish qog‘ozi

is qaǵazlar stili – ish qog‘ozlari uslubi iyelik sepligi – qaratqich kelishigi

iyesi belgili gáp –shaxsi (egasi) málum gap iyesi belgisiz gáp –shaxsi (egasi) nomálum gap

iyesi ulıwmalasqan gáp – shaxsi umumlashgan gap iyesiz gap – shaxssiz (egasiz) gap

izbe-iz baǵınıńqılı qospa gápler – ketma-ket ergash gapli qo‘shma gaplar

izbe-izli mezgilles dizbekli qospa gápler – ketma-ket kelgan bog‘langan qo‘shma gaplar

J

jabısıwshı reńk – sirǵaluvchi undoshlar jalǵaw – qo‘shimcha

jaqın ótken máhál – yaqin o‘tgan zamon jámlew almasıǵı – (jamlov olmoshi) janapay – yuklama

jańa jol – yangi yo‘l, yangi satr, abzats janrlıq stili – janrlar uslubi

jańa payda bolǵan sózler – yangi paydo bo‘lgan so‘zlar jay almasıq – sodda olmosh

jay atawısh bayanlawısh – sodda ot kesim jay ayqınlawısh – sodda izohlovchi

jay baslawısh – sodda ega jay dáreje – oddiy daraja jay gáp – sodda gap

jay feyil – sodda fe’l

jay feyil bayanlawısh – sodda fe’l kesim jay kelbetlik – sodda sifat

jay ráwish – sodda ravish jay sanlıq – sodda son

jay seplew – sodda turlanish

jay tolıqlawısh – sodda to’ldiruvchi jazba ádebiy sóylew – yozma adabiy nutq jazba ádebiy til – yozma adabiy til

jazıw – yozuv jazılıwı – yozilishi

jarılıwshı reńk – portlovchi undoshlar jeke adam stili – individual(xususiy) uslub

jińishke aytılǵan sózler – (ingichka aytilgan so‘zlar) jińishke dawıssız ses – (ingichka (yumshoq) undosh tovush) jińishke qosımta – (ingichka qo‘shimcha)

jıynaqlaw san – jamlovchi son jupkerlesiw – bitishuv jubaylas – juftlash

jup almasıq – juft olmosh

jup anıqlawısh – juft aniqlovchi jup atlıq – juft otlar

jup feyil – juft fe’l

jup kelbetlikler – juft sifatlar jup sanlıq – juft sonlar

jup sózler – juft so‘zlar jup tańba –

jup tańlaq – juft undovlar

jup eliklewish sózler – juft taqlid so‘zlar

juwan aytılǵan sózler – yo‘g‘on aytilgan so‘zlar jupkerlesiwshi anıqlawısh – sifatlovchi aniqlovchi juwan dawıslı sesler – yo‘g‘on (qattiq) unli tovushlar juwan dawıssız ses – yo‘g‘on (qattiq) undosh tovush juwan qosımta – yo‘g‘on qo‘shimcha

juwmaq – xulosa

K

kásip atları – kasb bildiruvchi otlar

kásip atamaların jasawshı qosımtalar – kasb bildiruvchi otlarni yasovchi qo‘shimchalar kásiplik (professionallıq) sózler – kasb bildiruvchi so‘zlar

kelbetlikler – sifatlar

kelbetlik dárejeleri – sifat darajalari kelbetlik feyil – sifatdosh

kelbetlik feyil toplamı – sifatdosh oboroti keler máhál – kelasi zamon

kelisiw – moslashuv

keńeytilgen anıqlawısh – (kengaytirilgan aniqlovchi); yoyiq aniqlovchi keńeytilgen ayqınlawısh – (kengaytirilgan izohlovchi)

keńeytilgen gáp aǵzası – (kengaytirilgan gap bo‘lagi); yoyiq gap bo‘lagi keńeytilmegen jay gáp – yig‘iq sodda gap

keńeytilgen jay gáp – yoyiq sodda gap keyinli tásir – keyingi tasir

kiris aǵza – (kirish bo‘lak); kirish so‘z kiris gáp – kirish gap

kitabıy stil – kitobiy uslub

kishireytiwshi mánili atlıq – kichraytirish va erkalash otlari

kishireytiwshi (mánili) atlıq jasawshi qosımtalar – otlarning kichraytirish va erkalash shakllari kontakt baylanıs – kontakt bog‘lanish

kómekshi feyiller – ko‘makchi fe’llar kómekshi sózler – yordamchi so‘zlar

kóp baǵınıńqılı qospa gápler – murakkab ergash gapli qo‘shma gaplar kóplik qosımtalar – ko‘plik qo‘shimchasi

kóp mánili atlıqlar – ko‘p ma‘noli otlar kóp mánili sóz – ko‘p ma‘noli so‘z kóp noqat – ko‘p nuqta

kóplik jalǵaw – ko‘plik qo‘shimchasi kóplik san – ko‘plik

kórin iske eliklewish sózler – holatga taqlid so‘zlar kórkem ádebiyat stili – badiiy uslub

kórkem súwretlew quralları – badiiy tasvir vositalari kórkem shıǵarmalar – badiiy asarlar

kúshli pát – kuchli urǵu

kúsheytiw janapayı – kuchaytiruv yuklamasi

Q

qamaw buwın – (ikki tomonlama yopiq bo‘gin) qaratpa aǵza (sóz) – undalma

qaratpa gápler – undalmali gaplar

qaratpa sóz-gápler – undalmali so‘z-gaplar

qarsılas baǵınıńqılı qospa gáp – to‘siqsiz ergash gapli qo‘shma gap qarsılas dáneker – zidlov bog‘lovchisi

qarsılas dizbekli qospa gáp – zidlov bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gap qarsılas pısıqlawısh – (qiyoslash holi)

qatara kelgen bir túr dawıssız hárip – qator kelgan bir xil undosh harflar qatarlıq san – tartib son

qatnas qaǵazları – aloqa qog‘ozlari

qatnaslıq sózler – aloqador so‘zlar qawıs – qavs qısıq dawıslı – (tor unli)

qısqarǵan atlıqlar – qisqartma otlar qısqarǵan sózler – qisqartma so‘zlar qıya tolıqlawısh – vositali to‘ldiruvchi qos noqat – ikki nuqta

qosımta – qo‘shimcha

qosımta jalǵanıwı – qo‘shimcha qo’shilishi (qo‘shimcha qo‘shish bilan yasalgan so‘zlar) qospa atawısh bayanlawısh – qo‘shma otlashgan kesim

qospa ayqınlawısh – (qo‘shma izohlovchi)

qospa bayanlawısh – qo‘shma kesim qospa dáneker – qo‘shma bog‘lovchi qospa feyil – qo‘shma fe’l

qospa feyil bayanlawısh – qo‘shma fe’l kesim qospa kelbetlik – qo‘shma sifat

qospa sóz – qo‘shma so‘z

qospa tolıqlawısh – (qo‘shma to’ldiruvchi) qos dawıslı háripler – qo‘sh unli harflar qospa almasıq – qo‘shma olmosh

qospa anıqlawısh – (qo‘shma aniqlovchi) qospa gáp – qo‘shma gap

qospa ráwish – qo‘shma ravish qospa sanlıq – qo‘shma son

qospalanǵan bayanlawısh – murakkab kesim qospalanǵan joba – murakkab reja

qospalanǵan sintaksislik pútinlik – murakkab sintaktik butunlik

L

leksika – leksika

leksikalıq quram – leksik qatlam leksikalıq máni – luǵaviy ma’no leksikalıq sinonimler – leksik sinonimlar leksikologiya – leksikologiya lersikografiya – lersikografiya

logikalıq pát – mantiqiy urǵu

M

maqset baǵınıńqılı qospa gáp – maqsad ergash gapli qo‘shma gap maqset pısıqlawısh – maqsad holi

maqset ráwishi – maqsad ravishi

máhál mánisi – zamon ma‘nosi

maqullawshı sóz-gáp – tasdiq ma‘noli so‘z-gap mámleketlik til – davlat tili

mámleketlik til biyligi – davlat tili maqomi mániles sózler – ma’nodosh so‘zlar

mánili sóz – ma‘noli so‘z

mánili sóz shaqapları – mustaqil so‘z turkumlari mánilik qatnas – ma’noviy aloqa

menshikli atlıqlar –atoqli otlar

menshikli qospa atlıqlar – atoqli qo‘shma otlar metafora – metafora

mezgilles dizbekli qospa gáp – inkor bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gap milliy til – milliy til

modal sózler – modal so‘zlar

modallıq janapay – (modallik yuklamasi) morfologiya – morfologiya

morfologiyalıq norma – morfologik me’yor morfologiyalıq sinonimler – morfologik sinonimlar muǵdar-dáreje pısıqlawıshı – daraja-miqdor holi muǵdar-dáreje ráwishi – miqdor-daraja ravishi

N

naqıl-maqallar – maqol va matallar nátiyje dánekeri – (natija bog‘lovchisi) neologizm – neologizm

niyetli keler máhál – kelasi zamon maqsad fe’li noqat – nuqta

noqatlı útir – nuqtali vergul norma – me’yor

O

omonimler – omonimlar (shakldosh so‘zlar) oratorlar stili – notiqlar uslubi

orfoepiya – orfoepiya

orfoepiyalıq sózlik – orfoepik lug’at orfografiya – orfografiya orfografiyalıq sózlik – imlo lug’ati orfogramma – orfogramma

ocherk – ocherk

P

paronimler – paronimlar pát – urǵu

pátli buwın – urǵuli bo‘g‘in pátsiz buwın – urǵusiz bo‘g‘in pısıqlawısh – hol

pısıqlawısh baǵınıńqı gáp – hol ergash gap

pısıqlawıshlıq qatnastaǵı sóz dizbegi – holli so‘z birikmasi poetikalıq stil – (poetik uslub)

prozalıq stil – (prozaik asarlar uslubi) publicistikalıq stil – publitsistik uslub

R

ráwish – ravish

ráwishtiń arttırıw dárejesi – ravishning orttirma darajasi ráwishtiń salıstırıw dárejesi – ravishning qiyosiy darajasi ráwishtiń dárejeleri – ravishlarda daraja

rásmiy hújjetler – rasmiy hujjatlar

rásmiy is qaǵazları – rasmiy ish qog‘ozlari

rásmiy is qaǵazlarınıń stili – rasmiy ish qog‘ozlari uslubi rásmiy stil – rasmiy uslub

replika – luqma; replika rim cifrı – rim raqami

rus tili arqalı kirgen sózler – rus tili orqali kirgan so‘zlar russha-qaraqalpaqsha sózlik – ruscha-qoraqalpoqcha lug’at rus tilinen kirgen sózler – rus tilidan kirgan so‘zlar

S

salıstırıw dáreje – qiyosiy daraja

salıstırmalı baǵınıńqılı qospa gáp – (qiyoslash ergash gapli qo‘shma gap) sanaq san – sanoq son

sanlıq – son

sebep baǵınıńqılı qospa gáp – sabab ergash gapli qo‘shma gap sebep dáneker – sabab bog‘lovchisi

sebep-nátiyje dizbekli qospa gáp – (sabab-natija mazmunli bog‘langan qo‘shma gap) sebep pısıqlawısh – sabab holi

sebep ráwishi – sabab ravishi sepleniw – turlanish

seplik – kelishik

seplik qosımtaları (jalǵawlar) – kelishik qo‘shimchalari ses – tovush

ses únlesligi – tovush singarmoniyasi

seske eliklewish sózler – (tovushga taqlid so‘zlar) siltew almasıǵı – ko‘rsatish olmoshi

sın baǵınıńqılı qospa gáp – holat (ravish) ergash gapli qo‘shma gap sın ráwishi – holat ravishi

sın pısıqlawısh – ravish holi sinonim atlıqlar – sinonim otlar sinonim feyiller – sinonim fe’llar sinonimlik qatar – sinonimik qator sinonimiya – sinonimiya

sinonimler – sinonimlar (ma’nodosh so‘zlar) sinonimler sózligi – sinonimlar lug’ati sintaksis – sintaksis

sintaksislik baylanıs – sintaktik bog‘lanish sintaksislik máni – sintaktik ma’no sintaksislik sinonimler – sintaktik sinonimlar sintaksislik wazıypa – sintaktik vazifa sızıqsha – tire; defis, chiziqcha