MD hám PQJ / T.Masharipova publicistikasınıń tili hám stili

- 2 -

JAQLAWǴA RUQSAT ETILDI:

Mámleketlik attestaciya komissiyasınıń qararı:

Jurnalistika qánigeliginiń pitkeriwshisi

XOJANIYAZOVA G.

T.MAShARIPOVA PUBLICISTIKASÍNÍŃ TILI HÁM STILI

temasındaǵı

- 3 -

MAZMUNÍ

KIRISIW

I BAP. TAMARA MASHARIPOVANÍŃ DÓRETIWSHILIK XÍZMETLERÍ

II BAP. «ÓZIMDI IZLEYMEN» PUBLICISTIKALÍQ TOPLAMÍNÍŃ STILLIK ÓZGESHELIKLERI

III BAP. T. MASHARIPOVA PUBLICISTIKASÍNÍŃ TILI

IV BAP T. MASHARIPOVANÍŃ PUBLICISTIKADA ÁDEBIY

TILDEN PAYDALANÍW SHEBERLIGI

JUWMAQLAW

ÁDEBIYATLAR DIZIMI

- 4 -

KIRISIW

Prezidentimiz I.A.Karimov óziniń shıǵıp sóylewleriniń birinde

«Jurnalistika mámleketti sınǵa alıwı kerek, mámlekettiń barlıq jat hám unamsız háreketlerine sın kóz benen qarawı kerek. Jurnalistika jámiyettiń salamatlasıwına járdem beriwi lazım»1- dep atap ótken edi. Haqıyqatında da biz, jurnalist degende eń birinshi gezekte óz ornın hámme waqıt ómirdiń eń qızǵın jerinde dep biletuǵın, hár qanday jaǵdayda da xalıq hám jámiyet máplerin qorǵaw jolında kásiplik sheberligi hám puxaralıq poziciyasın kórsete biletuǵın, turaqlı hám jawınger insanlardı kóz aldımızǵa keltiremiz. Sonıń menen birge xızmetleri hámme waqıtta da kózge túse bermeytuǵın, ápiwayı redakciyalar, baspa tarawı hám zamanagóy xabar qurallarınıń ishki xızmetlerin túsinemiz»2.

Búgingi ǵalaba xabar quralları xızmetleri jańalıqlardı jetkerip beriw múmkinshilikleriniń sheksizligi menen de ayrıqsha tús almaqta. Házir kompyuterlerdiń internet tarmaǵına jalǵanıp, dúnyanıń qálegen tárepinde júz berip atırǵan waqıyalar menen qálegen waqtında tanısıw múmkinshiligine iyemiz. Bizińshe, bulardıń barlıǵı búgingi insan sanasınıń, aqılınıń, uqıbınıń sheksizliginen, múmkinshiliklerinińsheklenbegenliginen derek beredi.

Dúnyalıq rawajlanıwdıń eń biyik shoqqısında turǵan ǵalaba xabar quralları sıyaqlı, qaraqalpaqstan jurnalistikası da óziniń rawajlanıw jolına, tariyxına, basqıshlarına iye bolıp, jurnalistikamız,

1Karimov I.A. Óz keleshegimizdi óz qol’?mız benen qurıp atırmız». Nókis-1999 jıl. 26- b.

2Karimov I.A. Ozod va obod vatan, ierkin va faravon haiot-pirovard maqsadimiz. Toshkent-2000 yil. 18- b.

- 5 -

sonıń ishinde baspasózimiz pidayılıǵı menen kózge túspekte. Ǵalaba xabar qurallarına bolǵan xalıqtıń isenimi kúnnen-kúnge artıp barmaqta. Álbette, bunday isenim-elim dep, jurtım dep, jan kúydiretuǵın pidáyı, óz isiniń kózin biletuǵın tájiriybeli, óz ústinde izlenetuǵın talapshań jurnalistlerdiń miyneti menen de tıǵız baylanıslı. Biz, pitkeriw qánigelik jumısımızda, usınday pidáyı jurnalistlerdiń biriniń publitsistikasın, onıń tillik hám stillik ózgesheliklerin

úyreniw máselesine qarattıq.

Temanıń aktuallıǵı. Qaraqalpaqstan jurnalistikasınıń rawajlanıwına óziń salmaqlı úlesin qosıp, dóretiwshilik penen shuǵıllanıp atırǵan jurnalistlerdiń biri Tamara Masharipova bolıp esaplanadı. T.Masharipovanıń publitsistikası, onıń tili hám stili basqalardan ajıralıp tursa da, ol haqqında ele ilimiy tiykarda pikirler aytılmadı. Negizinde, T.Masharipovanıń jas jurnalistlerge, publitsistlerge jazıwda onıń úlgi alarlıq tárepleri barshılıq. Jazıwda, pikirlerdi dál jetkeriwde, sózlerdi saplawda, teńewler tabıwda onıń ózgeshelik tárepleri bayqaladı. Biraq, solay bolsa da onıń publitsistikası ele úyrenilip shıqqan joq. Sonıń ushın da biz, pitkeriw qánigelik jumısımızda usı temanı tańladıq hám bul qaraqalpaq jurnalistikası ilimi ushın aktual tema boladı dep esaplaymız.

Jumıstıń maqseti sonnan ibarat, Tamara Masharipova publitsistikasın

úyreniw arqalı, onıń dóretiwshilik xızmetlerin ashıp beriw. Ásirese, onıń publitsistikasınıń tili hám ózgeshe stili menen jas jurnalistlerge sabaq etiwdi aldımızǵa maqset etip qoyǵanbız.

Jumıstıń tiykarı. Biz, jurnalisttiń dóretiwshilik xızmetin ashıp beriw ushın, onıń jazǵan publitsistikalıq miynetlerinen, kitaplarınan, ol haqqında jazılǵan ilimiy hám de jurnalistlik miynetlerden paydalanamız.

- 6 -

Búgingi kúni elimizde ámelge asırılıp atırǵan reformalardı is júzine endiriwge qaratılǵan húkimetlik qararlar, sonıń menen birge ǵalaba xabar quralların rawajlandırıwǵa qaratılǵan nızamlar, biziń ilimiy jumısımızǵa tiykar boladı.

Jumıstıń qurılısı. Pitkeriw qánigelik jumısımız kirisiw, juwmaq hám paydalanılǵan ádebiyatlar dizimlerinen tısqarı, tiykarǵı úsh baptan ibarat. Olarda jurnalisttiń tınımsız izleniwshiligi menen dóretilgen publitsistikalıq shıǵarmaları, olardıń jámiyetlik tereń mánililigi, tillik ózgeshelikleri hám de originallıǵı haqqında keń túrde ilimiy tiykarda sóz etiledi.

Tamara Masharipova dóretiwshiligi milliyligi menen, tematikalıq keńligi menen ózgeshelenip turadı. Olarda búgingi kúnniń qaharmanı, miynet aldıńǵıları, taraw xızmetkerleri, insannıń Watanǵa bolǵan mehir-muhabbatı, insanlardaǵı sabırlılıq, qánáát, qaysarlıq, miynetkeshlik pazıyletleri, dáwir qaharmanınıń jámiyettegi ornın kórsete biliw sheberligi menen ajıralıp turadı.

Tamara Masharipovanıń publitsistikası tematikalıq jaqtan oǵada bay. Al, olardıń hár birinde jurnalisttiń súwretlew usılları, tvorchestvolıq jeke stili bar. Ol ómir shınlıǵın keń kólemde alıp súwretleydi, onı turmıs penen bekkem baylanıstıradı. Jurnalist súwretlep atırǵan waqıyasına, hádiysesine bizdi de qatnastıradı. Ondaǵı qaharmanlardıń oy-sezimleri menen ortaqlastıradı. Al, jurnalisttiń obraz jasawdaǵı ózgesheligi bolsa, onda súwretlengen qaharmandı tereń psixolizmge ótkeredi, qaharman ómirinde júz bergen hár qanday hádiysege bizler de qatnasıp otıramız, olar menen táǵdirles bolamız. Sonlıqtan da, Tamara Masharipovanıń keń jámiyetshilik tanıǵan úlken

- 7 -

publitsistikalıq tilinde hám stilinde ayqın kórinedi.

- 8 -

I BAP

TAMARA MASHARIPOVANÍŃ DÓRETIWSHILIK

XÍZMETLERI

«Jurnalist – bul kásiplerdiń aǵlası Oyı xalıqtıń ǵamı, shınlıq joldası»

S.Dáwletmuratova

Juranalist – bul dúnyadaǵı eń operativ, shaqqan, talapshań, sawatlı hám hár tárepleme bilimge iye qánigeler bolıwı kerek. Mine, usı qásiyetlerdi ózinde jámlegen kásip iyelerin ǵana xalıq haqıyqıy jurnalist dep tán aladı. Onıń dóretpelerin, informaciyaların, maqalaların, kórsetiw hám esitttiriwlerin asıǵıp kútedi. Onıń jeke stilin tanıp, hátteki avtorı kórsetilmegen jaǵdaylarda da materialların birden tanıydı. Onı húrmet etedi. Usınday óz tili hám stiline iye jurnalistlerden biri – bizlerdiń ustazımız Tamara Masharipova bolıp esaplanadı. Ol búgingi dáwir publitsistikasın dóretiw menen birge, zaman menen teń qádem taslap baratırǵan, jámiyetimizde payda bolǵan hár qanday jańa qubılıstan, jańa psixologiyadan, ózgeris hám jańalanıwlardan xabardar bolıp, hátteki onı

ózlestiriwge háreket etip atırǵan jurnalistlerden sanaladı.

Dóretiwshilik penen shuǵıllanatuǵın hár bir insan dúnyaǵa, ómirge degen kóz-qarasın, jámiyet hám ondaǵı júz berip atırǵan waqıyalarǵa bolǵan pikirlerin

ózleriniń miynetlerinde kórsetip sáwlelendiredi. Olar ózleriniń ziyrekligi, aqıloyı, talapshańlıǵı menen átirapında bolıp atırǵan waqıya-hádiyselerge dıqqat penen itibar berip, olardı ózinshe bahalaydı. Soń, bul haqqında keńnen oy juwırtıp, aq qaǵaz betlerin qaralay baslaydı. Biz, Tamara Masharipovanıń

- 9 -

publitsistikasınıń tili, onıń óz aldına jaratqan stiline toqtalıp ótpesten aldın onıń miynetlerine, publitsistikalarına, olardıń xalıq tárepinen qanday qabıl etilip, qanday húrmetke iye ekenligine toqtalıp ótpekshimiz.

Publitsistika dáwirdiń aktual temalarında jazılǵan, keń jámiyetshilikke arnalǵan jámiyetlik-siyasiy ádebiyat degen túsinikti berse, demek, publitsist óz turmısınıń kózi hám qulaǵı, dáwirimizdiń jılnaması bolıw menen birge, járiyalanǵan shıǵarmalardıń joqarı professionallıq hám ideyalıq dárejesi, publitsistikalıq sózdiń keń kólemliligi hám salmaqlılıǵına juwap beriwshi shaxs.

Qaraqalpaq jurnalistikası tariyxında, mine, usınday xalıqqa atları keńnen málim bolıp júrgen jurnalistlerdiń sanı az emes. Olardan: Sh.Usnatdinov, O.Abdiraxmanov, K.Reymov, M.Nızanov, Ó.Ótewliev, B.Tilewmuratov, P.Xojamuratova, A.Turekeeva, S.Janiev hám taǵı basqalardı atap ótiwimizge boladı. Mine, solardıń qatarında ustazımız, respublikaǵa keńnen belgili jurnalist Tamara Masharipovanıń atın dáslepki qatarlarda keltirip ótsek boladı.

Álbette, Tamara Masharipova qaraqalpaq jurnalistikasında óziniń salmaqlı ornına iye, kórnekli jurnalistlerdiń biri. Ol qaraqalpaq publitsistikasında kóp miynetler etti, hár qıylı janrlardı rawajlandırdı. Bazı-bir janrlardıń qaraqalpaq tiline tán jazıw stillerin qáliplestirdi. Onıń jurnalistlik hám publitsistlik xızmetleri hám tájiriybeleri bolajaq jurnalistler ushın, sonıń menen birge jańa ǵana jurnalistikaǵa qádem taslaǵan jas jurnalistler ushın da

úlgi alıwǵa turarlıq.

Onıń ómir jolına názer taslaytugın bolsaq, Tamara Masharipova 1967-jılı Qaraqalpaqstan respublikasınıń Shomanay rayonında tuwılǵan.

- 10 -

1989-jılı Qaraqalpaq mámleketlik universitetiniń jurnalistika qánigeligin

«ayrıqsha» diplom menen pitkergen. «Qaraqalpaqstan», «Bilim» baspalarında,

«Erkin Qaraqalpaqstan» gazetasında jumıs islegen. «Qaraqalpaq universiteti» gazetasınıń redaktorı wazıypasın atqarǵan. Házirgi kúnde universitettiń jurnalistika kafedrasında aǵa oqıtıwshı bolıw menen birge, «Qaraqalpaq mámleketlik universitetiniń xabarshısı» jurnalınıń juwaplı xatkeri bolıp isleydi. Shańaraqlı, bes perzenttiń anası.

T.Masharipovanıń publitsistikaları studentlik jıllarınan berli respublikalıq, rayonlıq gazetalar arqalı keń jámiyetshilikke usınılıp kelinbekte. Onıń «Ustazımnıń ustazı», «Olganıń jeyran qızları»,

«Turmıs sınaǵı», «Ózimiz jaman úyretkenbiz», «Tawdıń biyikligi»,

«Iyt talastırsam da, bala-shalaǵımdı ózim baǵaman» atlı maqalaları jámiyetlikte

úlken qızıǵıwshılıq oyatqan dóretpelerinen esaplanadı. Dáslepki miynetleri menen-aq, kózge túsken jas jurnalist kóp uzamay respublikalıq eń iri gazetalarǵa óziniń maqalaları menen qatnasıp kelgen. Jıllar dawamında jurnalist

óziniń tınımsız miynetleri menen dóretiwshiligin gúllendirip bardı. Turmıs mashqalaları menen táshwishleri ótken jıllar ishinde onı tárbiyalap kamalǵa keltirdi.

Tamara Masharipovanıń 2011-jılı Tashkent qalasında e ki kitabı:

«Janlı sóz» hám «Ózimdi izeymen» atamalarında baspadan shıqtı. Bul

«Janlı sóz» atamasındaǵı kitabında bir neshe pulitsistikaları jámlengen bolsa,

«Ózimdi izleymen» atlı kitabında Tamara Masharipovanıń bir qansha janrdaǵı, atap ótetuǵın bolsaq, esse, ocherk, intervyu hám reportaj, maqala hám korrespondenciya, sonday-aq, etyud janrındaǵı dóretpeleri keń orın alǵan. Bunnan kóriwimizge boladı, Tamara