MD hám PQJ / Sh.Seytovtıń Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba romanında qaharman psixologizmi

Adamnıń psixologiyalıq keshirmeleri ózgermeli qubılıs. Insanıylıq sapanıń kórinisi de hár qıylı bolıp keliwi usınnan. Jazıwshı qaharmanın xarakter retinde qáliplestiriwdi maqset etse, onıń ishki dúnyasınıń keshirmelerine, sezimlerine tán belgilerin saqlıq penen baqlap sheber sáwlelendirip beriwi zárúr. Sebebi, psixologiyalıq jaǵday adamnan bir minut ajıralmay, eń názik dene músheleriniń xızmetine deyin anıq sezdirip, sırtqı ortalıqqa xabar berip turatuǵın qúdiretli qubılıs.

Jazıwshı Sh.Seytov hár bir qaharmanında usınday qásiyetlerdi sheber súwretleydi. «-Mınaw Jerdash inimiz boladı, jigitlerdi zeriktirtpe men de qırǵa shıǵıp qalayın, maqul ma Jerdash! -Jerdash bayǵus ne desin, iyegin eksheyttidá, biraq úki kózi Ámirxanǵa negedur jeksurınlıq penen bejireydi, ishinen: hás seniyy! dep gijingenge usaydı» (32-bet). Jerdashtıń usı waqıttaǵı ashıw aralas qızǵanısh sezimleri beriledi. Biraq, ilájsızdan onıń aytqanına kóniw kerek. Sebebi, Ámirxan

ózinen «ústem» Jerdashtıń Ámirxan bolmasa kún kórisi qıyınlasadı. Romandaǵı waqıyalardıń rawajlanıwı barısında Jerdash penen Ámirxan arasındaǵı qarımqatnas suwıp ara uzaqlasadı. Dúkandaǵı zatlardı «urlap» satıp órtep jiberedi. Qarawıllıq jumısın jaqsı orınlamadı dep Jerdashtı úsh kún qamatıp qoyadı. Keyin jańadan salǵan dúkanǵa shaqırmaydı. Buǵan Aybórektiń ashıwı keledi. Aybórek Jetkergen menen tanısqannan soń, Ámirxannan onıń kúshli ekenligi bilip, onnan

ósh alıwdı oylay baslaydı. Ózi Jetkergenniń dúkanına dúkanshı bolıp, kúyewi Jerdashtı qarawıl etip ótkizedi. Endi burınǵı

«qol bala» bolǵan Jerdashtıń psixologiyasınıń ózgergenligin ańlaymız. Jáne onıń menen Jerdash dúnya jarıstıradı. Ámirxan menen Jerdash arasındaǵı qaramaqarsılıq básekege alıp keledi. Olardıń dialogları romanda konfliktlerdiń dramalıq momentlerin kúsheytiw maqsetinde sheber isletiledi.

«Qaraqalpaq prozasında qaharmanlardıń óz ara sóylesiwleri olardıń xarakterin psixologiyalıq planda alıp súwretlewde eń baslı xızmet atqarmasa

31

da, bular shıǵarmalarda qollanılǵan basqa da psixologiyalıq analizlew usıllarına járdemshi sıpatında jazıwshılar tárepinen jiyi-jiyi qollanılatuǵın edi»

Al, Sh.Seytovtıń «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanında dialoglar psixologiyalıq xızmet atqaradı. Qaharmanlardıń óz ara sóylesiwlerinen olardıń psixikasın ańlay alamız. Ámirxannıń básekelesinen «dizimnen ótkeretuǵın» adamın esitkendegi jaǵdayı, awhalın onıń sorawlı gápinen ańlaymız bunda jazıwshı waqıyanı sırttan bayanlamastan waqıyalardı rawajlandırıwshı konflikttiń turmısshańlıǵı menen beredi.

Nóker, Siysen, Turdıbaylar arasındaǵı dialoglar da psixologiyalıq funkciya atqaradı. Dialogta dáwir haqıyqatlıǵı menen Nókerdiń haqıyqatshıllıǵı tuwrı sózliligi, Turdıbay shayırdıń zamanına baǵıp sóylewi, qorqıp ózi basınıń amanlıǵı ushın tırısıwın kórsetedi:

-Aqıllı bolǵanda bular eshek penen eshkini qurta ma, jurttıń sıyırın qurta ma?

Ózin ózi gósh penen, sút penen támiyin etip otırǵan jurttıń barın sıpırıp alıp atır, a- aaal, endi bul jurttı kim támiyinleydi? YA meniki qáte me, Turdıbay shayır?

-Men tilimnen tawıp júrgen adamman. Men bul gápti esitkenim joqpan, bilmeymen? Meni taǵı Úshqudıqqa jibergiń kelmese qanımdı qızdıra berme, Nóker Niyazovich, men sendey emespen, meniń bala-shaǵam bar (157bet).

Jazıwshı dialoglar arqalı qaharmanlardıń ishki dúnyasın, ómirge kózqarasların konkretlestiredi. Nókerbaydıń Ámirxannıń balasınıń ipláslıń isin qosıq etip aytıwı arqalı da qaharmannıń tutqan poziciyasın kórsetedi. «Zamanı qanday bolsa, adamı da sonday» degenindey 50-70- jıllardaǵı adamlardıń bir-birnen qorqıp, gúmanlanıp yaki birine-biri jaltaqlap, birin-biri ańlıp jasawı olardıń ruwxıy jaqtan azǵınlanıwına alıp keldi. Xalıqtıń psixologiyasındaǵı «tubalaw» qaharmanlardıń dialoglarında ayqın beriledi. Usı jaǵdayda bilimli, siyasatshıl qaharmanlar

32

kóz-qarasların kóremiz. Máhálinde hámel tutqası tutıp keyin pensiyaǵa shıǵıp, zamannıń baǵıtına bola kimi náshebent, kimi araqxor bolǵan Jálimbet, Nóker, Turdıbay, Palwaniyazlar óz zamanı haqqında aytıp, bul jaǵdayǵa ashınıp qaraydı:

-Áne, aytpadım ba, zamanı qanday bolsa, adamı sonday. Biziń bárimiz

ólimtikpiz, zamanımız hám ólimtik, endi, adamı tirilmey zamanı tirilmeydi, biz bárine kónip ketkenbiz, biytlep, qurtlap jasay beremiz endi! Usını jaslarǵa aytıp júrsek hám jaman bolmas edi-aw, oǵan da mártligimiz jetpeydi! (259-bet).

Bul romandaǵı Jálimbettiń aytqan sózinde insanǵa degen ayanıshlı sezim bar. Sh.Seytov bul shıǵarmasında hár bir dáwirge say obrazlardaǵı psixologiyalıq

ózgerislerdi hám olardıń jasın izbe-iz berip barǵan. Biz joqarıda aytıp ótken Jálimbet, Tájimurat, Turdıbay sıyaqlı obrazlarda aytarlıqtay psixologiyalıq

ózgerislerdi kórmeymiz. Olardıń talabı kóknar ezip otırıp, kóbirek siyasatqa baylanıslı sóylesedi bunı, ásirese, Jálimbet obrazında kóremiz. Olar ózleriniń

ómirin kóknarsız yaki araqsız kóz aldına keltire almaydı. Hátteki, Jálimbet, Tájimurat qusaǵanlar kóknardıń dártine shıdamay ólip te ketedi. Al, Nóker menen Siysen bolsa jasları ádewirge barıp qalıwına qaramastan, ózleriniń burınǵı ádeti diywanashılıǵı menen ishiwshiligin toqtatpaydı. Nóker sawatlı, miynetkesh, zamannıń baǵdarın durıs túsinedi. Biraq, ol jaslayınan urnıqqır, araqxorlıǵı menen tanıladı qasına Siysendi de qosıp aladı. Haqıyqatında da, jámiyetimizde bunday insanlar toparı ushırasadı. Biz joqarıda aytıp ótkenimizdey olardıń psixikasın kewil keshirmelerin dialoglarda ǵana bilemiz. Jazıwshı usı baǵdar menen dáwir dóretken bunday insanlardıń psixologiyası arqalı sol jámiyettegi biybastaqlıqlardı ashıp beriwde qollanǵan.

33

-Qudanıń qılǵanına qayıl bolmayman! -Qız baqırıp jiberdi. -Sen aytqanday jamannıń ózi qudaydan tappaydı, onı qudaydan ózim taptıraman.

-Zań zakonı islemegen, durısıraǵı zań-zakonı puldan ázzi kelgen húkúwmet,- dep nıqırttı.

-Bileseń be, nege usaydı, bunday húkimette mıqlı bolsań kún kóreseń, sonıń ushın kózińniń jasınan ketsin, sadaǵań, jılama (477-bet).

Bul romanda anası menen Biybiraba arasındaǵı pikirlesiwlerinde arnamıstan jurday bolǵan Biybirabanıń sońǵı sheshimleri edi. Ol dáslebinde Berdash penen Temirxannan ósh alıwdı húkimetten izleydi. Biybiraba zańı ámelde iske aspaǵan mámlekette shara joq ekenligin túsindi.

Jazıwshı Biybiraba obrazı arqalı xalıqtıń máńgúrlikten qutılıp, ózin-ózi ańlawın, huqıqın qorǵawǵa umtılıwdaǵı háreketlerin súwretleydi. Onıń Temirxandı

óltiriwinen sońǵı ishki dramatizmi, ishki monologları oqıwshıda hár qıylı sezimlerdi oyatıwı tábiyiy.

«Ádebiy dóretpeniń tilinde monolog hám dialoglar qanshelli rol oynasa, poliloglar da úlken áhmiyetke iye1» Máselen, romandaǵı Nurlepes, Nóker, Siysen ortasındaǵı Biybiraba tuwralı sáwbetlesiwge itibar qılsaq, olardıń poziciyasın biliwimizge boladı.

-Keldi ǵo,-dedi Nurlepes ayıplıday salpawısıp juwap berdi. -Áy kelgeni qurısın qızı qamalıp ketti, átteń, áttegenay!

-Haw, haw Siysen-Qıynalıp otırsań ba, Nurlepes aǵa? Adam óltirgen soń qamalmay ne qıladı?

- Qamalmaw kerek edi! -Nókerbay basın shayqadı.

-Ne qılsın sonda, Biybiraba zorlıqqa kóne beriwi kerek pe? Ósh alǵan

ándamlı! (532-533-betler)

Bul epizod arqalı personajlar xarakteriniń ózgesheligin bilemiz. Nurlepes Aytbaydıń da, qızınıń da qamalǵanına ózin ayıpker sezip, ishten

1 Бобоев Т. Адабиѐтшунослик асослари. Тошкент: «Ўқитувчи», 2002, 177-б

34

qıynalıp aytsa, Siysen hesh nársege túsinbesten qamalǵanı durıs dep aytadı. Al, Nóker óz dáwiriniń, onıń siyasatınıń jaǵdayın túsingennen soń Biybirabanı qamalmaw kerek edi dep qarsı turadı.

Sonday-aq, romanda xalıqtıń máńgúrlik psixologiyasına qarama-qarsı Sazturǵan obrazı súwretlenedi. Dáwir ózgeriwi menen bolǵan ózgerisler, xalıq sanasınıń oyanıwı qayta qurıw siyasatınıń kórinisleri Sazturǵannıń obrazında psixologiyalıq planda berildi. Ákesi Nurlepes arasındaǵı dialog usınday sıpatqa iye. Sazturǵannıń Ámirxanǵa bolǵan jek kóriwshilik, qáhárli sezimleri seziledi.

Sazturǵannıń psixologiyasındaǵı ózgerislerdiń payda bolıwına sebepshi waqıya Tursınnıń Ámirxannan hámledar bolıp, anası Názigúldiń barlıq úmitin pushqa shıǵarıp ar-namıstan jurday etiwi edi. Anası Názizúldiń ólimine de sebepshi bolǵan Ámirxan edi. Jazıwshı qaharman psixologiyasındaǵı ózgerislerdi, jańa sıpatlardı, dáwirdiń ruwxın beriwde anıq sıpatlı waqıyalardı tańlap, sheber súwretlep beredi. Bul Nurlepestiń xarakterindegi psixologiyalıq keshirmelerdiń jańa tús alıwında da sheshiwshi xızmet atqaradı. Yaǵnıy, Gúlimbaydıń qızınıń ishten atılıp shıǵıwı Nurlepestiń Ámirxanǵa bolǵan kóz qarasın ózgertedi. Sonsha jıl ómirinde «qudayday» isengen Ámirxanǵa sıyınıp kelse, usı waqıyadan soń qızı Tursındı tap sol Gúlimbaydıń qızınıń ornına qoyıp kóredi de Ámirxannan pútkilley túńiledi. Jazıwshı qaharman psixologiyasınıń evolyuciyalıq rawajlanıwınıń shegine jetiwinde kórkem psixologiyalıq analizlew usıllarınan utımlı paydalanadı.

Ózbek ádebiyatında T.Boboev ishki monologda qaharman óziniń sırlı jasırın pikirlerin aytadı. Ádette bunda qaharman turmısınıń eń keskin momentleri súwretlenedi dep eslew monologı, talqılaw monologı, arzıw monologı (monolog orzu) sıyaqlı túrlerge bólip qaradı1.

1 Бобоев Т. Адабиѐтшунослик асослари. Тошкент: «Ўқитувчи», 2002, 175-б.

35

Sh.Seytov «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanında ishki monologlardı qaharmannıń ishki ekspressiyasın beriw ushın qollanǵan: «Barayın da jayına ot bereyin bul haywannıń! Kóp aqsha berip Gúlimbaydıń ózine bastırıptı-aw bul dawdı!»

Romanda Nurlepes ǵarrınıń ishki sóylewlerindegi Ámirxanǵa degen

óshpenlilik sezimleriniń payda bolıwı edi. Lekin, ondaǵı bul sezim kesh baslanǵan edi.

Jalǵız súyenishi bolǵan Tursınnıń Ámirxannan hámledar bolıwı Názigúldi de aqıldan sastıradı. «Usı úyge kelmegenimde qızım bunday biyabıroy bolmaspedi. Ashtan ólip baratırsa da adam degen ózindey adamnan qorlana bermewi, qullıqtıń noqtasına basıın suǵa bermewi kerek edi ǵoy ózi menen turmay qızın da iyt jemi qıldı aw biyshara ǵarrı» (556bet).

Názigúldiń usınday ayıplaw formasındaǵı monologında qaharmanlardıń psixologiyası olardıń dúnya tanımı anıq belgilep beredi. Onıń ókinishleri, eń dáslep

ǵarrısınan túńiliwi, shıǵarmanıń kóterip shıqqan probleması menen tıǵız baylanısta alınıp oqıwshıǵa ómidiń mazmunı adamnıń ómirdegi ornı haqqında keńirek oypikir júritiwge jeteleydi.

Elesletiw, tús kóriw sıyaqlı gallyucinaciyalıq processler arqalı da qaharman psixologiyası ashılıp otıradı1. Qaraqalpaq prozasına bul usıl Sh.Seytov tvorchestvosında ǵana dáwirdiń xarakterin belgilewshi sıpatlardı qaharmanlardıń psixologiyası arqalı beriw ushın sheber isletedi. Al basqa kópshilik jazıwshılar dóretiwshiliginde bolsa psixikalıq awırıw sıpatında qollanǵan.

Qaraqalpaq ádebiyatında tús kóriw motiviniń psixologiyalıq xızmet atqaratuǵınlıǵı J. YYesenovtıń miynetinde ǵana aytıldı.

1 Есенов Ж. Шеберликтиң сырлары. Нӛкис: «Қарақалпақстан», 1986, 92-б.

36

Ózbek ádebiyatında T.Boboevtıń mına pikirleri dıqqatqa ılayıq:

«Tús-qaharmandı psixologiyalıq jaqtan xarakterlewshi poetikalıq qurallardan esaplanadı. Ol arqalı jazıwshı tiykarınan, óz qaharmanlarınıń ishki dúnyasın, ruwxıy halatın arzıw úmitlerin ashıwǵa háreket qıladı.»

Biz Sh.Seytovtıń qaysı shıǵarmasın alıp qaramayıq, bárinde qaharmanlardıń tús kóriw procesi beriledi. «Kóp edi ketken tırnalar» povestinde Sapardıń,

«Shırashılar» romanında esjan ǵarrı menen Máhiyda kempirdiń, «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtubada» Jerdash, Ámirxan, Názigúllerdiń túslerinde kórinedi.

«Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanında Jerdashtıń ishki qızǵanısh, gúmanlanıw sıyaqlı sezimleri onıń túsi arqalı psixologiyalıq jaqtan ashıp beriledi. Bul psixologiyalıq analizlew usılı. Sonıń menen birge romandaǵı keyingi waqıyalardıń qalay rawajlanıw baǵdarlarında belgilep, ideyanı konkretlestiriw ushın qollanıladı. Sebebi, Jerdashtıń túsindegi kórgenleri keyingi ómirdegi ushrasatuǵın waqıyalar menen tıǵız baylanıslı. Jáne de Jerdashtıń psixologiyasına ornasıp alǵan bir pikir Ámirxannan ósh alıw hám onıń ústinen shıǵıw oyları túsinde kórgenlerinde anıq seziledi.

Sonday-aq, romanda Názigúldiń kórgen túsleri de obrazdı individuallastırıwda, onıń keyingi táǵdirin belgilep beriwde úlken xızmet atqaradı.

Qaraqalpaq ádebiyatında bul usıldıń tereń sociallıq kóriniske iye bolıwın K.Mámbetovtıń «Túrkstan» romanında kóremiz. Jazıwshınıń sheberligi Amanlıqtıń túsi arqalı hám individtiń, hám jámiyettiń turmısın ashıp beredi, hám shıǵarmanıń pútkil mazmunın usıǵan baylanıstıradı.

Al, biz sóz etip atırǵan «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanında qaharmanlardıń kórgen túsleri kópshilik jaǵdaylarda olardıń jeke turmısı menen baylanıslı.

Sonday-aq, romanda psixologiyalıq analizlew usılı sıpatında xat forması qollanıladı. Biraq xat forması Berdámbettiń ómiri menen baylanıslı ǵana

37

isletiledi. Máselen xattıń psixologiyalıq funkciyasın talqılayıq. Onda Berdámbet

óziniń sońǵı demdegi ishki dártin tógip salǵan.» Men isengen partiya joq endi, men isengen húkimet joq. Meniń sonsha jıllıq xızmetim, demek, gúllán ómirim pushqa shıqtı, endi jasawımnıń nege, kimge keregi bar? ...Meniń ómirimdey ómirińiz miywasız hám push ótpegey» (428bet).

Berdámbettiń kewlindegi jıllar boyı uyalap qalǵan hám ózi soǵan isenim menen jasaǵan isenimniń joǵalıwı óz janına ózi qastlıq etiwge sebepshi boladı. Berdámbettiń psixologiyasındaǵı ómiriniń aqırındaǵı kúyinish, ókinishler dáwiri menen tıǵız baylanısta beriledi.

Sonday-aq, jazıwshı qaharmanlardıń qıymıl-qozǵalısın súwretlew arqalı da olardıń sol jaǵdaydaǵı psixologiyalıq keshirmelerin kórsetedi. Qıymıl qaharmannıń ishki dúnyasındaǵı bizge sezile bermeytuǵın qaramaqarsılıqlı oy-sezimlerdi, onıń sol jaǵdaydaǵı halatın sol kúyinde jetkerip beredi. Bul usıldı qollanıw hár bir jazıwshınıń sheberligine, jazıwshılıq tájiriybesine ǵárezli bolıp keledi.

Sh.Seytov qaharmanlardıń qıymıl-qozǵalısın súwretlew arqalı qaharmannıń psixologiyasın ashıwdıń sheberi: «Qolına uslawdan-aq, Jerdashtıń júregi ulıdúrsildi bolǵan ǵoy, ádep kózi menen shıǵıp baratırǵan Ámirxandı uzatıp bardı.

Ámirxan qapını japqan soń onı uzatqan kózdiń qarashıǵı qoldaǵı oramǵa awıp dirildedi. Ashıp jibergeni, sawsaqlarınıń tutıwǵa dimarı qalmay oramdaǵı aqsha pashka-pashkası menen sıpqanap, qaltıraǵan qollarınan tors-tors ayaǵınıń astına túsip attı». Bul Jerdashtıń aqshanı kórgendegi halatı burın bunday kóp aqshanı kórmegen Jerdashtıń sasqalaqlap esin joytıwı, albırawları onıń tap usı momenttegi qıymılın súwretlew arqalı jetkerip beredi.

Kórkem psixologiyalıq analizlew usıllarınıń bir túri detallar bolıp tabıladı.

38

«Turmıstı tipiklestiriwde onı kórkem obrazlı jetkeriwde, qaharman xarakteriniń qırların ashıwda, shıǵarma ideyasın sáwlelendiriwde onıń emocional tásir kúshin asırıwda kórkem detallar ayırıqsha xızmet atqaradı1».

Kórkem detallardı sheberlik penen paydalana biliw qaharmannıń ishki dúnyasın tereńnen ashıwdıń tiykarǵı usıllarınıń biri. Sh.Seytov qaharman psixologiyasın ashıp beriwde psixologiyalıq detallardan paydalanıwdıń asqan sheberi. Onıń «Kóp edi ketken tırnalar» povestindegi tırnalardıń,

«Qashqın» povestindegi aq quw, «SHırashılar» romanındaǵı shıra detalları menen,

«Xalqabad» romanlarında qollanılǵan detallardıń hár túrli formaları pikirimizdiń dálili boladı.

«Detallar hár qıylı boladı. Detal avtor yaki personajdıń sóylewlerinde,peyzaj,portret hám basqa da súwretlewler dawamında keltiriliwi múmkin»2

Ózbek ádebiyatshı alımı U.Normatovtıń pikirinshe detal degende shıǵarmadaǵı predmet, belgini túsinemiz. Biraq,bizińshe, shıǵarmadaǵı hár qanday predmetler, belgiler detal bola almaydı. Detal ádette anıq, obrazlı bolıp, tiykarǵı súwretlep atırǵan obektti sintezlep kórsetiwge xızmet qıladı. Detal kórkem shıǵarmanıń kompoziciyasında óz ornın tapqanda ǵana óz wazıypasın ótey aladı. Kórkem shıǵarmada detallardıń bir neshe túrleri qollanıladı. Máselen: predmetlik detal, psixologiyalıq detal, portretlik detal, obrazlı detal.

Biz sóz etip atırǵan Sh.Seytovtıń «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanında qaharmanlardıń ishki dúnyasın ashıp beriwde kórkem detallardıń sheber paydalanǵanlıǵın kóremiz. Romannıń ataması da detalǵa baylanıslı qoyılǵan.

«Aqtubada»ǵı Qızketkennen qol úzip ústin jap-jasıl qaplap ketken suwdıń, qısı menen muzında qatıp atırǵan iyt,

1Бобоев Т. Адабиѐтшунослик асослари . Тошкент: «Ўқитувчи», 2002, 77- б.

2Худойбердиев Э. Адабиѐтшуносликка кириш. Тошкент: «Ўқитувчи», 2003, 101- б

39

pıshıq, esheklerdiń báhár shıqqalı porsıp ketken bád iyisleri birinshi náwbette usı

úydiń ójirelerin, áywanların jaylatadı» (341-bet).

«Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» qaharmanlardıń ómiri menen tıǵız baylanısta súwretlenip, tariyxtıń bir jamanshıǵanaǵında tubalap qalǵan xalıqtıń turmısın, adamlardıń ruwxıy jaqtan azǵınlıǵın kórsetedi. Xalıqtıń sana-seziminiń, oy-órisiniń tubalap qalıwı, oylanbaytuǵın máńgúrge aylanıwı tınba bolıp bólinip qalǵan Aqtubanıń simvolikalıq obrazında beriledi.

Bul obrazlı psixologiyalıq detaldı paydalanıw arqalı jazıwshı qaharmanlardıń konkret sol dáwirdegi ishki psixologiyasın, qayǵılı turmısın sheberlik penen bere alǵan.

Aqtubanıń kómiliwi jámiyetlik turmıstaǵı ózgerisler menen qatar súwretlenedi. Yaǵnıy, xalıq tubalaw dáwirinen alǵa ilgerilip jámiyetti qayta qurıwǵa kirisedi. Adamlar da ózleriniń insanıylıq haq-huqıqların túsine baslaydı.

Kórkem tvorchestvolıq tájiriybelerdiń hám ilimiy izertlewlerdiń kórsetiwinshe obrazlı psixologiyalıq detallar shıǵarmada anaw yaki mınaw variantlarda, yaki sol túrinde ózgermesten bir neshe ret qaytalanıp otıradı hám sol arqalı ideya qaharman psixologiyası tereńlesip baradı1. Sh.Seytovtıń

«Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba» romanında Qızketkennen bólinip qalǵan Aqtuba kórinisi «Jaman shıǵanaqtaǵı Aqtuba», «tariyxtıń jamanshıǵanaǵındaǵı Aqtubada» degen sózler shıǵarmanıń birneshe ornında qaytalanıp turadı. Bul shıǵarma ideyasın ashıw menen birge qaharman xarakterin psixologiyalıq planda sáwlelendiriwde ayırıqsha xızmet atqaradı.

Jazıwshı qaharmanlardıń psixologiyasın dáwir menen tıǵız baylanıstırıp, psixologiyalıq jaqtan ashıp beriwde obrazlı psixologiyalıq detallardan ónimli paydalandı.

1 Есенов Ж. Шеберликтиң сырлары. Нӛкис: «Қарақалпақстан», 1986, 59 -б.

40