Mámleketlik kadastrlar tiykarları

BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI

«GEOGRAFIYA»

KAFEDRASÍ

«MÁMLEKETLIK KADASTRLAR TIYKARLARÍ» páninen

OQÍW METODIKALÍQ QOLLANBA

(5311500 – geodeziya, kartografiya hám kadastrı tálim baǵdarınıń studentleri ushın)

NÓKIS – 2018

I-BAP. MÁMLEKETLIK KADASTRÍ

1-TEMA. KADASTR JUMÍSLARÍNÍŃ RAWAJLANÍW TARIYXÍ HÁM MÁMLEKETLIK KADASTRLARÍN JÚRITIWDIŃ

TEORIYALÍQ HÁM HUQÍQÍY TIYKARLARÍ

JOBA:

1.1.Mámleketlik kadastrı túsinigi hám onıń mazmunı;

1.2Jámiyetimizde mámleketlik kadastrlarınıń siyasıy, ekonomikalıq hám

sotsiallıq áhmiyeti;

1.3.Respublikamızda mámleketlik kadastrların jaratıw hám júritiwdiń normativ huqıqıy tiykarları;

1.4.Mámleketlik kadastrların jaratıw hám júritiwde sırt el mámleketleriniń tájiriybeleri.

1.1.Mámleketlik kadastrı túsinigi hám onıń mazmunı

Házirgi waqtta kadastr dúnyadaǵı barlıq mámleketlerde júritilmekte, ol tábiyiy resurslardan paydalanıwdı, injenerlik iskerligin, ekologiyalıq, sotsiallıq hádiyselerdi esapqa alıw, jaǵdayın bahalaw, túsinigi menen baylanıslı.

Kadastr óz sharayatı menen birdey bolǵan aymaqlıq birliklerdi ajıratıwǵa, olardı kartaǵa túsiriw, sapa hám muǵdar kórsetkishlerinen paydalanǵan halda táriplewge mólsherlengen.

Áhmiyetlisi sonda shet mámleketler tájriybesinde kadastr túsinigin kóp jaǵdaylarda kóshpes múlk túsinigi menen baylanıstıradı. Sonıń menen birgelikte kóshpes múlk degende tómendegiler túsiniledi:

Jerge bekkem baylanǵan sanı hám muǵdarı haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa iye bolǵan, jer uchastkalarına hám basqa kóshpes múlklerge bolǵan múlkshilikti ulıwma xatqa alıw(dizimge alıw).

“Kadastr” sózi pútkil dúnyada tarqalǵan bolıp, tek ǵana Skandinaviya mámleketleri onıń ornına “Reestr” sózinenen paydalanǵan.

“Kadastr” sóziniń kelip shıǵıwın etimolog alımlar hár túrli túsindiredi. Máselen, francuz etimologı Blondxeym “kadastr” sózi grekshe

“katastikon” sózinen kelip shıqqan bolıp “jazıw dápteri” degen mánini bildiredi dep esaplaydı.

Basqa alım, Dobner (1892 j) “kadastr” sózin orta ásir latın sózi “kapitasrum” menen baylanıstıradı, bul sóz eki sózden “kapitum” hám “registrum” sózleriniń qosılıwınan dúzilgen bolıp, bólingen Rim wálayatları aymaqların bahalaw birligi “reestrı” degen mánini beredi.

Blondeymniń táriyipi 1185-jılda jazılǵan Veneciya hújjetlerine tiykarlanǵan bolıp, haqıyqatqa jaqınıraq dep tán alınadı.

1985-jılda kadastr hám jer maǵlıwmatları xalq-aralıq ekspertler toparı kadastrǵa keńrek ulıwmalastırǵan tárip berdi.

Kadastr–bul mámleket tárepinen jerge bolǵan múlkshilik maǵlıwmatlardı alıp barılıwı tárepinen tártipke salıw ushın anıq bir mámleket yáki rayon ortalıǵında múlkshilik uchastkaları shegaraların syomka qılıw nátiyjesine tayanǵan halda esapqa alıw.

Hár bir múlkke anıq tártip nomeri beriledi–identifikator. Múlkshilik shegaraları hám tártip nomeri ádette iri mashtablı kartalarda súwretlenedi.

Kadastr menen “Kadastr syomkası” ataması baylanıslı bolıp, ol kóshpes múlk uchastkalarınıń shegaraları syomkasın bildiredi.

Kadastr túsinigi jer uchaskalarınan salıq alıw, múlkiy hám yuridikalıq huqıqlardı dizimnen ótkeriw ushın kerekli bolǵan sistemalı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.

Payda etiliw maqsetine muwapıq túri hám klassifikaciyasına qarap kadastr hár túrli mánige iye boladı.

Maqsetine qarap kadastrdı úsh úlken toparǵa ajıratıw múmkin:

1)salıq yaki fiskal (xaziyne)-salıq alıw ólshemin hám tártibin belgilew maqsetinde kóshpes múlkti klassifikatciyalaw (táriplew) ushın;

2)huqıqıy yaki yuridikalıq–múlkke iyelik huqıqın qorǵaw ushın;

3)kóp maqsetli–huqıqıy, ekonomikalıq, ekologiyalıq, qalasazlıq tarawlarına (spektrine) tiyisli wazıypalardı sheshiw, sonday aq aymaqlardıń rawajlanıwın rejelestiriw hám basqarıw ushın. Kóp maqsetli kadastr hár qıylı túrdegi obyektler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı: tábiyiy resurslar, infrastruktura, sotcial-ekonomikalıq hádiyseler h.t.b.

Kadastr haqqında tómendegi túsiniklerde bar:

Birdey kórinistegi kadastr, qandayda bir obyekt haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı (qurılma, tam, vodoprovod, kvartira h.t.b.);

Kóp túrli kórinistegi kadastr, qandayda bir túrdegi bir neshe obyektler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı (injenerlik infrastrukturası kadastrı, tábiyiy resurslar kadastrı, sociyallıq hádiyseler kadastrı h.t.b.)

Aymaqlıq principlerge muwapıq kóp túrli kórinistegi kadastr úsh túrli dárejede júritiledi:

Mámleketlik dárejesinde–ulıwma mámleket basqarıwı deregi retinde mámlekettiń barlıq aymaǵın iyelep aladı.

Mámleket regionları boyınsha–anıq bir wálayat (shtat, kray) aymaǵın iyeleydi.

Mámleket aymaqlıq bólimleri boyınsha–rayon (qala) aymaqta jaylasqan, kadastr esabına alınǵan bárshe obyektler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.

Kadastrdıń zamanagóy túsinigi, uzaq dáwir tariyxiy proceslerdiń nátiyjelerin óz ishine qamtıp alǵan. Ótken dáwir kadastrı iskerligin analiz qılıw hám onı búgingi kúnde jaqsıraq qollaw hámde isenim menen kadastrdıń keleshegin kóz aldımızǵa keltiriw imkaniyatın jaratadı.

Antik dáwirlerden baslap hár túrli mámleketlerde puqaralarǵa jerge iyelik qılıwdı bekkemlew zárúrligi hám salıq alıwdı támiyinlew jer kadastrın jaratıw hám juritiwge tiykar saldı.

Máselen, ótkizilgen arxeologiyalıq izleniwler sonı kórsetedi: biziń eramızdan 400 jıl aldın álleqashan Xoldeeda kadastr bar bolǵan–ılaydan jasalǵan taxtashalarǵa mixxatda (klinopista) jer uchastkası túsirilgen, tárep ólshemleri hám maydanı kórsetilgen. Biziń eramızdan 3000 jıl aldın Egipetlikler tárepinen kadastr syomkası ótkizilgen.

Bul isler nátiyjesinde islep shıǵılıp atırǵan jer uchastkasınıń shegaraları ornatılǵan, jer haqqındaǵı tolıq maǵlıwmatlar, jer uchastkasınıń shegarası hám maydanı, iyelik etiwshilerdiń atların esapqa alǵan halda dizimge alınǵan.

Keyinshelik (biziń eramızdan 1700 jıl aldın) Egiptta jańa syomka ótkizilgen, bunnan maqset jerdi bólistiriw hám kóshpes múlkten salıq alıwdı ámelge asırıw bolǵan. Alınǵan dáramattıń 1/5 bólimi salıq sıpatında tólengen, bul muǵdarda biziń dáwirimizge shekem ámel qılınıp kelgen. Bunday túrde alıp barıw tórt mıń jıldan artıq dáwir bolǵan, keyinshelik XX ásirde ol quramallastırılǵan.

Shama menen eramızdan 600 jıl aldın bar bolǵan Greciyadaǵı jámiyet dúzilisi bir qatar nızamlarǵa tiykarlanǵan bolıp, bul nızamlar kishi jer iyeleriniń qarızdar bolıwı, ózleri iyelegen jerlerin joǵaltıwǵa shekem alıp keldi. Eramızdan 594-jıl aldın maqsetli kadastrǵa ámel qılǵan Solona nızamshılıǵı jámiyette tártipti qayta tiklewge muwapıq boldı, kóshpes múlk boyınsha qarızlar biykar etildi, qulshılıq qarızları hám úlken-úlken jer maydanlarǵa (boslıqlarına) iyelik etiwdi biykar etti. Fiskal salıǵın alıwdı bekkemlew maqsetinde jerdi qayta bólistiriw ótkizildi.

Rimde birinshi kadastr eramızdan aldın VI ásirde Servi Tulli tárepinen payda etilgen bolıp “Tabules cenzuales” dep atalǵan. Bul kadasrda syomka kóshpes múlktiń perimetri boyınsha alıp barılǵan, jer túriniń quramı, oǵan islew beriw, sapası hám ónimdarlıǵı esapqa alınǵan halda salıq muǵdarı belgilengen. Syomka maǵlıwmatları múlk iyeleriniń sózlerinen alınǵan, eger maǵlıwmatlardıń durıslıǵına gúman tuwılsa jerdi ólshewshiler tárepinen tekseriw ótkizilgen. Kóshpes múlk maydanı waqıtqa, onı shúdigarlaw ushın sarıplanǵan qos ógiz sanına yáki egiw ushın kerekli bolǵan tuqımlıq muǵdarına qarap bahalanǵan.

Ullı Karl dáwirinde kóshpes múlkke salıq belgilengen bolıp ol ushir (dáramattıń onnan bir muǵdarı) retinde belgili. Biraq bunday salıqlardı jıynaw áyyem zamandaǵı Rim kitaplarındaǵı jazıwlarǵa tiykarlanǵanlıǵı sebepli, nátiyjesiz bolǵan. Feodalizm dáwirinde eramızdan aldıńǵı 900-jıldan 1200jılǵa shekem syuzerenler hám ruwxaniyler kóshpes múlkke bolǵan iyelikti hújjet qol qoyıw arqalı dizimnen ótkeriwdi qollap quwatlaǵan.

Italiyada 1162-jıllar átirapında fiscal maqseti menen jer kadastrı dúzilgen. Milanda 50 jıl dawamında (1260-1310 jıllar) kadastr syomkaları ótkizilgen, biraq syomka nátiyjelerinen salıq alıw dizimin ornatıw ushın maǵlıwmatlar alınbaǵan.

Angliyada birinshi kadastr 1066-jıllarda payda bolǵan, onıń maqseti kóshpes múlkke salıq belgilew bolǵan. Bul kadastr xalıq tárepinen “Bársheniń ulıwma sud kúni kitabı” (“Domesday book” yaki “Kniga Dnya Vseobshego suda”) dep atalǵan, egerde kimdir salıq shólkemlerin aldaǵan bolsa, aqıbette oǵan qarsı

qollanıwı múmkin bolǵan.

Franciyada birinshi kadastrlardıń málim bolıwı 1269-jıl. Dáslep “Esaplar kitabı” dep atalǵan kadastr jeńiske erise almadı. Tek ǵana Luyi XIV dáwirinde oǵan tiyisli bolǵan “Tabaqasına qaramay kadastr adamlardı teńlestiriw kerek” degen belgili sózinen keyin fransuzlar kadastr syomkası tiykarında fiskal dizimin qollay aldı.

Jańa era jıllarında islep shıǵılǵan ásbaplar hám usıllar kadastr ushın súwretke alıwǵa sezilerli dárejede tásir kórsetti.1608-jıl Galileo Galiley tárepinen 100 márte úlkeytirilgen teleskop oylap tabıldı. 1590-jılda Avstraliyalıq matematik Yan Priterius «Menzula Pritoryani» atı menen zamanagóy planshet tayarladı. 1730jıl birinshi teodolit oylap tawıldı.

Basqa túrdegi kadastrlardıń rawallanıwında Fransiya kadastrı ayrıqsha orınǵa iye dep esaplanadı. 1801-jıllarda Napoleon franciya aymaǵında kóshpes múlkke salıqtıń ádalatlı bólistiriwdi úyrenip shıǵıw ushın komissiya dúzdi. Onnan aldın 1800 ayrıqsha aymaqlarda kadastr ushın súwretke alıw isleri ótkizildi. Ótkizilgen isler nátiyjesinde esaplanǵan salıq muǵdarın basqa aymaqlarda da salıstırıw usılı menen qollaw kózde tutılǵan edi, biraq alınǵan nátiyjeler qanaatlandırarsız bolıp shıqtı, nátiyjede pútkil Franciya aymaǵın kadastr súwretke alıw kerekligi haqqında qarar qabıl etildi. Sol sebepli 1814-jılǵa shekem 12 million gektar aymaqta 36 million obyektlerde, 9 mıń aymaqlıq okruglarda syomka jumısları ótkizildi. Kadastr ushın súwretke alıw tiykarınan fiksal hám yuridikalıq xarakterde ótkizildi.

Bul waqıtqa kelip túrli mámleketler kadastr ushın súwretke alıwdı baslap jiberdi. Filip 11 patshalıq dáwirinde Ispaniyada birinshi mártebe kóshpes múlkti bahalaw boyınsha statistikalıq jumısları ótkizildi. Sonıń menen birgelikte oppoziciyadaǵı iri latın fundistler fiscal sistemasın nátiyjeli qollaw imkaniyatın

bermedi. Orta ásirde kadastr ushın súwretke alıw hám jer kadastrın júritiwdiń tiykarǵı printcipleri Rim imperiyası dáwirindegi kadastr islerinen kemnen-kem parq qılar edi (jerler arqan yáki jezla járdeminde tuwrı sızıqlı ólshengen, geometriyalıq bilimler hám esaplawlardan bos paydalanǵan), 1718-jılǵa kelip Milanlıq Djovanni Djakomo Marioni ilimiy usıllarǵa tiykarlanǵan jer uchastkalarınıń shegaraların triangulyaciya usılında hám poligonometriyalıq tarmaq penen anıqlawǵa tiykarlanǵan birinshi kadastrdı islep shıqtı.

Bul kadastr hújjeti retinde menzuladan paydalanıp 1:2000 mashtabta islengen bárshe awıl jámááları jaylasıw (situaсionnıe) kartaları esaplanǵan. Kartada ayrıqsha jámáálardıń iyeligindegi jer uchastkaları (parсellar), sonıń menen birgelikte iyeliktiń maydanı, topıraq túri, alınatuǵın sap payda kórsetilgen, bul maǵlıwmatlar salıqqa tartıw ushın tiykar bolıp esaplanǵan.

Bul kadastr óziniń sapası hám anıqlıǵı sebepli Milan kadastrı dep at alǵan, 1760-jıl 1-yanvardan baslap kúshke kiritilgen hám XIX ásirde Fransiya, Belgiya, Avstriya, Gollandiya, Shvetsariya kadastrların islep shıǵıw ushın úlgi esaplanadı.

Rossiyada kadastr haqqındaǵı birinshi maǵlıwmatlar X ásirlerge tiyisli bolıp, jerdi bahalaw hám jer salıǵın jıynaw menen baylanıslı bolǵan, 1483-jılda Pskovda Cvyatagorskiy monastırı ushın jer ajıratıw isleri kartografiyalıq tiykarda shegara belgilerin ornatıw tártibinde islengenligi haqqında huqıqıy esletpeler bar. Rossiyada jer kadastrı kartografiyalıq materialları jerlerdi táriplew, jıynalǵan jazıwlar, gúzetiwler, baqlaw, shegara belgilerin ornatıw (mejevıx) kitapları hám orında ótkizilgen (naturada) jer ólshew isleri nátiyjeleri tiykarında dúzilgen.

Jer ólshew jumısları shegara sızıqlarınıń uzınlıǵın ólshewden ibarat bolǵan “mernoy vervyu” (uzınlıǵı 80, 40, 20 sajenǵa teń arqan, 1 sajen 2,1336 metrge teń bolǵan). Shegara sızıǵı jerdegi egin túrine qarap ornatılǵan hám “jaqsı”, “orta”, “arıq” («dobruyu», «srednyuyu» i «xuduyu») jer dep ajıratılǵan.

Respublikamızda kadastr sistemasın rawajlandırıw hám Ózbekstannıń tiykarǵı baylıqlarınan bolǵan jerden nátiyjeli paydalanıw maqsetinde 1998-jılda Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń qararı menen «Jer kodeksi» hám «Mámleketlik jer kadastrı haqqında»ǵı nızamǵa jámiyetimizdiń rawajlanıwı, bazar ekonomikasınıń jánede keń ámelge asırılıwı, awıl xojalıǵında ámelge asırılıp atırǵan islerdi esapqa alǵan halda kópǵana jańalıqlar kiritildi.

1.1. Jámiyetimizde mámleketlik kadastrlarınıń siyasıy, ekonomikalıq hám sotsiallıq áhmiyeti

Mámleketlik kadastr Mámleketlik kadastrları birden-bir sistemasınıń quramlı bólegi esaplanadı hámde ol mámlektlik kadastrında júritetuǵın tábiyiy, xojalıq obyekti yáki basqa obyekt belgili túriniń geografiyalıq jaylasıwı,

huqıqıy dárejesi, muǵdar, sapa kórsetkishleri hám bahası jańalanıp turılatuǵın maǵlıwmatlar hám hújjetler diziminen ibarat boladı.

Kadastr túsinigi “Salıqqa tiyisli predmetler dizimi” mánisin ańlatıwshı latın sózinen kelip shıqqan. Basında kadastr jer salıǵı predmetine arnalǵan kitap (reestr) retinde túsiniler edi, keyinshelik ol mámleketlik dizimge alıw-bahalaw jumısları mazmunına iye boldı.

Áyyemgi tariyxiy qoljazbalar hám estelikler jer kadastrı eramızdan aldınǵı júzlep jıllar aldın áyyemgi Greciyada, Egipetde, Rimde, Qıtayda bar bolǵanın dálillep beredi.

Zamanagóy Evropa jer kadastrı siteması kóp tárepten onıń túsinigi hám mazmunın ashqan Napoleon menen baylanıslı. Biraq hámme mámlekette kadastr rawajlanıwı óz sharayatları hám dástúrlerine tiykarlanadı, sonıń ushın dúnyada eki birdey kadastr sistemasın tabıw múmkin emes. Sonısı qızıq, mámleketimiz aymaǵında ótken ásirde qazı tárepinen júritilgen “Temir dápter” atlı kadastr kórinislerinen biri ámel qılǵan.

Kadastr túsiniginiń zamanagóy táripi retinde sonı aytıw múmkin, kadastr– mámleketimiz aymaǵındaǵı tábiyiy resurslar hám insan jaratqan materiallıq hám ruwxıy baylıqlardıń sońǵı jaǵdayına tiyisli maǵlıwmatlardı saqlaw hám paydalanıwshılarǵa usınıs etiw sisteması.

Mámleketimiz ǵáresizlikke erisip, bazar ekonomikasına qaratılǵanlıǵı sebepli xojalıq júritiwdiń jańa usılları hám principlerin kúndelikli turmısqa engiziwdi talap etedi. Mámleket, shólkem yáki puqara tárepinen qandayda bir materiallıq baylıq túri, proces, obyekt boyınsha belgili bir ekonomikalıq kurstı ámelge asırıw olardıń usı kurs waqtındaǵı muǵdar hám sapa jaǵdaylarına, ólshem bahalarına, huqıqıy jaǵdaylarına tiyisli tolıq, tuwrı hám operativ maǵlıwmatlarına iye bolıwdı talap etedi. Tarmaq hám aymaqlıq kadastr xizmetleri áne usı talaplardı qandırıw maqsetinde dúzilgen.

Tábiyiy hám materiallıq baylıqlar bir neshe túrlerge bólingenligi ushın teń ráwishte mámleketlik kadastr sistemasında bir qansha tarmaq kadastrların óz ishine aladı. Máselen, jer kadastrı, energetika resursları kadastrı, haywanat dúnyası kadastrı, temir jollar kadastrı, bina hám obyektler kadastrı, suw resursları kadastrı, toǵay kadastrı, mádeniy estelikleri hám tariyxiy estelikler kadastrı, baylanıs kadastrı h.t.b. Mámleket aymaǵındaǵı hár qanday baylıq yáki jer astı, jer ústinde jaylasqanlıǵı sebepli usı kadastrlar ishinde jer kadastrı ayrıqsha orın iyeleydi.

Xalq xojalıǵınıń bárshe tarmaqlarında ótkizilip atırǵan ekonomikalıq islerdiń rawajlanıwın esapqa alıp, tábiyiy hám xojalıq resurslarınan aqılǵa muwapıq paydalanıw hámde olardı qorǵawdı basqarıw sistemasın islep shıǵıw

hámde aymaqlardıń tábiyiy-ekonomikalıq nátiyjeliligin ulıwmalıq analiz qılıw hám bahalaw eń zárúr wazıypalardan biri esaplanadı.

Bazar ekonomikasınıń tiykarǵı elementlerinen esaplanǵan kadastr sisteması Ózbekstan Respublikası rawajlanıwınıń tiykarǵı printcipleri hám mazmunına tolıq muwapıq keledi. Búgingi kúnde ekonomika tarawlarındaǵı ózgerislerdi tereńlestiriwde belgili orın iyeleydi.

Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi tárepinen 2000-jıl 15-dekabrde qabıl qılınǵan Ózbekstan Respublikasınıń “Mámleketlik kadastrı haqqında”ǵı nızamı mazmunı hám mánisi menen mámleketimizde Mámleketlik kadastrların jaratıw hám júritiw principleri tolıq belgilep berdi.

Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2005-jıl 16 fevralda qabıl qılınǵan “Mámleketlik kadastrları birden-bir sistemasın jaratıw hám júritiw tártibi haqqında Nızamdı tastıyıqlaw haqqındaǵı 66-sanlı qararı tiykarında respublikamızda 21 mámleketlik tarmaq kadastrların jaratıw hám júritiw boyınsha tiyisli ministrlikler, mámleketlik komitet hám mekemeler juwapker etip tayınlanǵan.

Mámleketlik kadastrları birden-bir sisteması (MKBBS) mámleketlik kadastrlarınıń bárshe túrlerin birlestiriwshi kóp maqsetli informaciya sisteması bolıp onı júritiw “Jergeodezkadastr” mámleketlik kamitetine júkletilgen.

“Jergeodezkadastr‟‟ mámleketlik kamiteti ózine júklengen wazıypalardı orınlawda ministrlikler, mámleketlik kamiteti mekemeler hám jergilikli mámleketlik hákimiyat organların mámleketlik kadastrdı júritiw tarawındaǵı iskerligin muwapıqlastırıw hám mámleketlik kadastrdıń birden-bir sistemasın júritedi.

Mámleketlik kadastrdıń birden-bir sistemasın júritiw metodalogiyasın ilimiy principlerin hám kontsepsiyaların islep shıǵıw mámleketlik kadastrdı júritiwshi mápdar ministrlikler mámleketlik komitetleri hám mekemeleri tárepinen belgilengen bolıp búgingi kúnde Mámleketlik kadastrların jaratıw hám júritiw barısında tolıq normativ-huqıqıy baza jaratılıp húkimetimizdiń qararları menen mámleketlik kadastrların júritiw hám jaratıw haqqındaǵı nızamlar tastıyıqlanıp iske túsirildi.

Házirgi waqıtta mámleketlik kadastrları: jer, kánler, paydalı qazılmalar hám texnogen proceslerdiń júzege shıǵıw jaǵdayları mámleketlik kadastrı; mámleketlik suw kadastrı; mámleketlik toǵay kadastrı; qorıqlanatuǵın tábiyiy aymaqlar mámleketlik kadastrı; imaratlar hám obyektler mámleketlik kadastrı; gidrotexnika obyektlerı mámleketlik kadastr; mádeniy miyras obyektleri mámleketlik kadastrı; avtomobil jolları mámleketlik kadastrı; temir jollar mámleketlik kadastrı; baylanıs obyektleri mámleketlik kadastrı; energetika obyektleri mámleketlik kadastrı; shıǵındılardı kómiw hám utilizaciya qılıw

orınları mámleketlik kadastrı; tábiyiy qáwpi joqarı bolǵan zonalar mámleketlik kadastrı (qáwipli geologiyalıq protcesler bólimi) kartografiyageodeziya mámleketlik kadastrı boyınsha tematikalıq qatlam kórinisindegi maǵlıwmatlar MKBBS oraylıq maǵlıwmatlar bazasına kiritip kelinbekte.

Búgingi kúnde Mámleketlik kadastrları maǵlıwmatları tiykarında geografiyalıq information sisteması qatlamları jaratılmaqta. Bul orında mámleketlik jer kadastrı maǵlıwmatları ayrıqsha áhmiyetke iye.

Mámleketlik jer kadastrın júritiwdiń tiykarǵı maqseti–ekonomikanı rawajlandırıw, jer uchastkalarına bolǵan huqıqlardıń kepilliklerin támiyinlew, jerlerden aqılǵa muwapıq paydalanıw, olardı qorǵaw ushın kadastr maǵlıwmatlarınan paydalanıwdıń huqıqıy tiykarların belgilewden ibarat.

Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar hám Tashkent qalası aymaǵında jaylasqan jer uchastkaları boyınsha kadastr hújjetleri tayarlanıp, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardı jer uchastkasına tiyisli bolǵan huqıqları mámleketlik diziminen ótkizilmekte, usı menen birgelikte jerden paydalanıwshılar kesiminde rayon, qala hákimlikleriniń tastıyıqlanǵan qararları tiykarında jer esabatı tayarlanıp, wálayatda ulıwmalastırılǵan halda “Jergeodezkadastr” mámleketlik kamitetine hár jıl juwmaǵı boyınsha 1-yanvar jaǵdayına baylanıslı usınılıp atır.

Házirgi kúnde yuridikalıq hám fizikalıq shaxslardı jer uchastkasına bolǵan huqıqları mámleketlik diziminen ótkizilip, dizimge ótkiziw protcesindegi maǵlıwmatlar Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar (rayon hám qalalar kesiminde) hám Tashkent qalası boyınsha náwbetshi elektron kartalarǵa kiritilmekte.

Búgingi kúnde bárshe rayon, qala jer dúziw hám kóshpes múlk kadastr xizmetleri awıl xojalıǵı eginlerin tez hám anıq ólshewin ótkiziw, topogeodeziya jumıslarınıń sapasın asırıw maqsetinde eń zamanagóy 160 komplekt joldas sistemalı geodeziyalıq ásbap-úskeneler hámde olarǵa tiyisli dástúriy táminatlar, zamanagóy kompyuterler, sonday aq jeke dástúriy sistemanı engiziw maqsetinde wálayat basqarmaları hámde rayon bólimleri ArcGIS dástúriy taminatı menen támiyinlengen.

Mámleketlik jer kadastrı maǵlıwmatları hár bir yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa tiyisli jer uchastkalarına bolǵan huqıqları belgilengen tártipte rayon hám qalalarda mámleketlik dizimnen ótkizilgennen soń, orınlarda maǵlıwmatlar bazası jaratılmaqta hám koordinatalar sistemasında keste formasında Mámleketlik kadastrları jeke sisteması maǵlıwmatlar bazasına kiritip barılmaqta.

2004-jılǵa shekem bolǵan dáwirde kóshpes múlkke bolǵan huqıqtı mámleketlik diziminen ótkiziw shólkemlestiriw tárepinen kóshpes múlk túrine qarap úsh birdey (Mámleketlik jer kamiteti, «Ózgeodezkadastr» bas basqarması hám TIKB) shólkem arqalı ámelge asırılǵan.

Ministrler Kabinetiniń 2004-jıl 19 oktyabrdegi 483-sanlı qararına muwapıq úsh kárxana qosılıwı menen qayta dúzildi hám kóshpes múlkke bolǵan huqıqlardı mámleketlik diziminen ótkiziw hám kadastrdı júritiw isleri «Jergeodezkadastr» mámleketlik komitetine júkletildi. Huqıqlardı mámleketlik diziminen ótkiziw «Jergeodezkadastr» mámleketlik komitetinıń rayon (qala) bólinmeleri tárepinen ámelge asırılmaqta.

Húkimet qararına muwapıq, házirgi waqtda, kóshpes múlkke bolǵan huqıqlardı mámleketlik diziminen ótkiziwdiń kompyuterlestirilgen birden bir milliy sistemasın jaratıw boyınsha, jetekshi sırt el mámleketler tajiriybesin esapqa alǵan halda «Jergeodezkadastr» mámleketlik kamiteti tárepinen «Mámleketlik investiciya dástúri» ámelge asırılmaqta.

Keleshekte kóshpes múlk haqqında atributiv hám grafik maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan birden bir maǵlıwmatlar bankı jaratılıwı kózde tutılmaqta.

1.3. Respublikamızda mámleketlik kadastrların jaratıw hám júritiwdiń normativ huqıqıy tiykarları

Kodeksler:

1.Ózbekstan Respublikası Puqaralıq kodeksi. (Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń 29.08.1996 j. 257-I-san qararına muwapıq 1997-jıldıń 1 martınan kúshke kiritilgen).

2.Ózbekstan Respublikası Jer kodeksi. (ÓzR 30.04.1998 j. 598-I-san Nızamı menen tastıyıqlanǵan ÓzR 30.04.1998 j. 599-I-san Nızamı menen ámelge kiritilgen).

3.Ózbekstan Respublikası Qalasazlıq kodeksi. (Ózbekstan Respublikasınıń 04.04.2002 j. 353-II-san Nızamı menen tastıyıqlanǵan. Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń 04.04.2002 j. 354-II-san Nızamına muwapıq ámelge kiritilgen).

4.Ózbekstan Respublikası Úy-jay kodeksi (1998 jıl 24 dekabrdegi 713-I- san Nızam menen tastıyıqlanǵan 1998 jıl 24 dekabrdegi 714-I-san Qararı menen ámelge kiritilgen).

5.Ózbekstan Respublikasınıń Salıq kodeksi. ( 2007 jıl 25 dekabrde 136san Ózbekstan Respublikası Nızamı menen tastıyıqlanǵan).

Nızamlar:

1.Ózbekstan Respublikasınıń Mámleketlik kadastrı haqqındaǵı Nızamı.

(15.12.2000 j. N 171-II)