Qaraqalpaq ádebiyatın oqıtıw metodikası

ádep-ikramlılıǵı, gózzallıǵı mısallar menen baylanıslı túsindiriledi. Solay etip

A.Dabılovtıń lirikasın tallaw arqalı oqıwshılardı adamgershilikke, watanǵa hám tábiyatqa bolǵan súyiwshilikke tárbiyalaymız.

Oqıwshılarǵa baǵdarlamada berilgen S.Nurımbetovtıń lirikalıq qosıqların tallaw arqalı shayır sheberligin, qosıqlarındaǵı ideyalıq-tematikalıq baǵdardı, tárbiyalıq táreplerin úyrenip baradı. Shayırdıń 30-jılları jazılǵan

«Dawıtkól», «Suw alma», «Paxta haqqında aytıs», «Jalqawlarǵa» qosıqları kórkemlik jaqtan tásirli jazılǵan. Shayırdıń «Perzentim», «Watan ushın», «Jeńimpaz xalıq», «Ótesh batır», «Inimniń xatı» qosıqlarında urıs dáwirindegi qıyınshılıqlar, watandı qorǵaw, watanǵa súyiwshilik, miynet kóterińkiligin jırlaw menen birge jeńiske bolǵan bekkem isenim usaǵan ideyalar jırlanǵan.

Qosıqlardı tallaw barısında birneshe úzindilerdi keltirip, onıń mánisin túsindirip ótken maqul.

Tuwǵan eldiń ar-namısın alıp kel, Dushpannıń basına sawda salıp kel,

Jeńistiń namasın tezden shalıp kel,

Meniń saǵan tapsırmam sol perzentim – dep shayır xalıq perzentleriniń aldına azamatlıq wazıypa qoyadı. Qosıqtıń hárbir qatarında tınıshlıqtı buzıp kelgen dushpanǵa bolǵan jekkóriwshilik hám óshpenlilik sezimleri anıq berilgen. Ásirese jaslardı dushpan ústinen jeńiske erisiw ushın batırlıqqa, mártlikke, jigerlikke shaqırıw ideyası kúshli berilgen. Tallaw barısında bul máselelerdi túsindirip barıw kerek.

Qaraqalpaq ádebiyatı baǵdarlamasında berilgen materiallardı tallaw eń juwapkerli metodikalıq wazıypalardan esaplanadı. Soǵan qaramastan mekteplerde kópshilik jaǵdaylarda kórkem shıǵarmalardı oqıtıwda ayırım kemshilikler jiberiledi. Oqıwshılar úyde kóp kórkem shıǵarmalardı oqıp keledi. Biraq, solardı sabaq barısında tallaw ushın waqıt jetispey, nátiyjede oqıwshılardıń talapları esapqa alınbay qaladı. Kóp máseleler olar ushın túsiniksiz bolıp qaladı. Kórkem shıǵarmalardı tallaw barısında oqıwshılarǵa

243

járdem beriw kerek jerleri boladı. Bul máselelerdi ámelge asırıwda tómendegi metodikalıq máselelerdi esapqa alıw kerek:

Baǵdarlamada berilgen materiallardı tallawda kórkem shıǵarmanıń mazmunın hám onıń bóleklerin tallaw;

Hárbir sabaqta kórkem shıǵarmalardı tallawdıń principlerin esapqa alıw; Kórkem shıǵarmalardı tallawda, ondaǵı tekstti tallawdaǵı maqset hám usıllardı tolıq ózlestirgen bolıwı kerek.

Sabaq barısında S.Nurımbetov lirikasının tematikasın hám mazmunın tolıq bilip, hárbir qosıǵına tallaw jasaw zárúr. Máselen, «Shuǵıllarǵa» qosıǵınıń mazmunın oqıwshılarǵa túsindirip, qosıqtıń tárbiyalıq tárepleri aytıp ótiledi. Qosıqta búgingi kúnimizde xalıq arasında ushırasatuǵın ósekshi, ishi tar, qızǵanshaq hám jalatay adamlardıń xarakterin jaratadı:

Seni kúnleydi de, ishi janadı,

Joq jerińnen túrli qıyaw tabadı,

Tez qurıtıwdıń jolın izlep baǵadı,

Uyalmastay júzi bardur shuǵıldıń.

Miyman bolıp kelip nanıńdı jeydi,

Oy-bawırıńa kirip barıńdı jeydi, Úyińnen shıqqan soń janıńdı jeydi,

Qastıyanlıq isi bardur shuǵıldıń – dep kóbirek turmısta kórgenligin, kewline túygenlerin yumor hám satiralıq qosıqlarında tiykar etip aladı. Nátiyjede turmısımızda ushırasatuǵın unamsız hám zıyanlı illetlerdiń biri ishiwshilikti qatań áshkaralap kórsetedi. Shayırdıń «Áwere» qosıǵında ishimlik iship, más bolıp, ne sóylegenin bilmey qalǵan adamlardıń kúlkili háreketleri sınǵa alınadı. Oqıwshılardıń qatnasında shayırdıń hárbir yumor hám satiralıq qosıǵına tallaw jasaw kóp tárbiyalıq máselelerdi alıp keledi. Sebebi oqıwshılarda durıs sózli hám ádepli bolıw kónlikpeleri payda boladı.

Oqıwshılar S.Nurımbetovtıń poeziyasında ayrıqsha orındı iyeleytuǵın qubılıs - bul tımsal ekenin biledi. Shayırdıń tımsallıq shıǵarmaların tallap hám onıń áhmiyetin túsindiriw kerek. Dáslep tımsal haqqında teoriyalıq túsinikler beriledi. Tımsal - kórkem ádebiyat janrınıń biri bolıp, aqıl beriw, úgit-násiyat

244

mazmunınna iye bolıp keledi. Tımsal janrınıń usınday ózine tán ózgesheligi S.Nurımbetovtıń tımsallarında tolıq saqlanǵan. Tımsalǵa tán xarakterli belgi ondaǵı obrazlar tuwra mánisinde berilmesten, astarlı yamasa allegoriyalıq usılda súwretlenedi. Bunı biz S.Nurımbetovtıń «Nawqan qurt hám jılan dastıq», «May hám torta», «Qurqıltay hám qumırı», «Dızıldawıq hám sona» hám taǵı basqa tımsallarında kóremiz. «May hám torta» tımsalında torta mayǵa qarap, saǵan qaraǵanda adamlarǵa meniń paydam kóp tiyedidep maqtanadı. Lekin tımsaldıń juwmaǵında tortaǵa qaraǵanda maydıń abzallıǵı bılayınsha túsirdiriledi:

Aradan ótpey sál waqıt,

Aspaz tókti tortanı,

Sonnan beri torta dım,

Maqtanıwdan qorqadı.

Tımsaldı tallaw barısında haywanlar, quslar, ósimlikler, zat hám qubılıslardıń obrazların ashıp beriw kerek. «Diyxan hám jalǵızaq» tımsalında jalǵızaq diyxan ekken eginlerdi ház etip jewdi oylaydı. Biraq ol diyxannıń hiylesinen qutıla almay, onıń qazıp qoyǵan orına túsip óledi. Bunnan shayır miynet etpey sumlıq etiwdi oylaǵan ayırım adamlardı jalǵızaq obrazında súwretlew arqalı miynetsiz házlik izleme degen pikirdi bildiredi. «Miywa hám japıraq» tımsalın tallaw barısında oqıwshılar basqasha pikirlerdi ańlaydı. Dóretpeniń mazmunında miywa japıraqqa: Men adamlardıń kóziniń jawın alaman, men mazalıman, men adamǵa kerekpen - dep maqtanadı hám japıraqtı mısqıllap kúledi. Biraq japıraqsız miywa bolmaytuǵınlıǵı sıyaqı, jaslar tárbiyasız hám bilimsiz hesh nársege erise almaydı. ―Quwraǵan aǵashqa miywa piteme, Japıraqsız ózińdi bálent kóterme.‖- dep ayırım adamlardıń maqtanshaqlıǵın, aqıllılıǵın ashıp kórsetedi.

T.Jumamuratovtıń lirikasın úyreniw ushın saat berilgen. Sonlıqtan shayır dóretiwshiligin úyreniw barısında shayırdıń lirikasın tallaw kerek. Onıń qosıqların tallaw barısında dóretpeleriniń mazmunı, kórkemligi, lirikalıq obrazdıń jasalıwı, tili usaǵan máselelerge ayrıqsha dıqqat bergen maqul. Shayır

245

qosıqlarınıń ideyalıq tematikalıq, janrlıq, kórkemlik jaqtan jetilisken. Onıń «Moynaqta», «Nókisim», «Ámiwdárya», «Shomanay» usaǵan qosıqlarında súwretlengen. T.Jumamuratovtıń yumorlıq hám satiralıq qosıqlarında ádepikramlılıq máseleleri tásirli súwretlengen. Sonday-aq shayır satirasında dúnyaparazlıq, nápsiqawlıq, menmenlik, jaǵımpazlıq usaǵan pás illetlerdi áshkaralaydı. Jaslardı insan degen ullı attı qásterlewge, adamgershilikke, jat qılwalarǵa qarsı gúreske, ádalatlıqqa tárbiyalaydı.

Belgili shayır I.Yusupovtıń dóretiwshiligi boyınsha sabaq barısında oqıwshılarǵa tálim-tárbiya beriw áhmiyetli máselelerden esaplanadı. Shayırdıń «Kúnshıǵıs jolawshısına», «Tuwısqanlıq», «Qara tal», «Kegeyli», «Ana tilim», «Shógirme», «Qobız», «Seksewil» qosıqlarında estetikalıq hám ádep-ikramlılıq tárbiya máselelerine ayrıqsha dıqqat bólingeni maqul. Bul qosıqlardı tallaw barısında ózine tán ózgesheliklerdi túsindiriw kerek.

Suw boyında shayqatılǵan janım, qara tal,

Maǵan balzam, sen tınıqtı shaqırǵan samal. Maǵan tuwısqan hár shıbıǵıń hám búrtikleriń,

Seniń astıń - kindigimnen qan tamǵan jerim. – dep qaratal arqalı ómirdiń gózzallıǵın, áhmiyetin túsindiredi. Shayırdıń «Kewil-kewilden suw isher» qosıǵında adam kewliniń oǵada názik ekenligi, hátteki insandı qorshaǵan janlı hám jansız tábiyattıń da adam balası sıyaqlı biri-ekinshisin izzet-húrmetine, mehrine, doslıq járdemine mútaj ekenligi óz-ara salıstırılıp súwretlenip, bul qosıqta tómendegishe juwmaq jasaladı:

Alıstaǵı asqar tawlar, Birin-biri kórmek bolar,

Sol ushın da biyik oylar,

Kewil-kewilden suw isher – dep sóz zergeri insanıylıq tuyǵılardı joqarı kóterińkilik ruwxta súwretleydi. Shayırdıń «Tuwısqanlıq» qosıǵın tallaw arqalı xalıqlar doslıǵın poetikalıq til menen súwretlep beredi.

Bir tandırǵa nan japtırǵan,

Mútáj zatıńdı taptırǵan,

246

Biymezgil esik qaqtırǵan,

Tuwısqanlıq, tuwısqanlıq.-dep xalıqtıń milliy úrip-ádetin, awızbirshiligin, miymandoslıǵın kórkem súwretleydi. I.Yusupov lirikasın tallaw barısında tómendegi máselelerdi túsindirip ótemiz:

Shayırdıń ana tili haqqında jazǵan qosıqların tallaw, tallaw barısında xalqımızdıń ómirlik azıǵı, ruwxıy baylıǵı bolǵan ana tiliniń qádir-qımbatın túsindiriw;

Shayırdıń «Bul jer ele zor boladı», «Bazar jolında», «Begligińdi buzba sen», «Tırnalar», «Alıs áwladlarǵa», «Bayıwlı» qosıqlarınıń ideyatematikalıq baǵdarın tallap ótip, hárbir qosıqtıń mánisin, tárbiyalıq áhmiyetin túsindiriw;

Sóz sheberiniń «Aral elegiyası» qosıǵı arqalı ekologiyalıq, tábiyat gózzallıǵın bayan etiw;

Balıq oynar shalqar suwdıń tusında, Teńiz alıp ketken barlıq qusında, Adamnıń eń ázzi jeri usında,

Óz watanın taslap kete almas eken.-dep birese tábiyat apatshılıǵın súwretlese, ekinshi jaǵınan watanǵa degen sheksiz sezimler, poetikalıq súwretlewler tásirili berilgen.

Tańlarım oyanbas tolqın sestinen,

Qaylardan alarman onday kúshti men?

Duzlı shańǵıt kórgen kóller ústinen,

Bul jaǵısqa túspey barar tırnalar.-dep tırnalardıń obrazı arqalı ekologiyalıq apatshılıqtıń aqıbetleri, Aral teńiziniń qurıp ketiwi, shańǵıt, duzlı samallardıń aqıbetleri tásirli berilgen. Ekologiyalıq apatshılıqtıń saldarınan arqa rayonlardaǵı awıllardıń bosap qalıwı, olardıń suwsızlıqtan kóshiwi usaǵan máseleler durıs súwretlengen. Bunday ayanıshlı kórinisler shayırdıń «Bayıwlı» qosıǵı arqalı berilgen:

Teńiz tolqıp turǵan waqıtta irgede,

El qanday más edi keshe Urgede,

247

Júregim dawamas endi kórmege,

Mákanlap alıpsań óziń bayıwlı.-dep ekologiyalıq apatshılıq sebebinen qutı qashqan tábiyattı, adamlar táǵdirin salıstırmalı usılda súwretleydi.

Oqıwshılar I.Yusupovtıń qosıqların tallaw barısında hárbir qosıqtıń mazmunın hám tárbiyalıq táreplerin esapqa alıwı kerek. Sebebi, shayırdıń qosıqlarında ekologiya mashqalaları tásirli jazılǵan. «Bul jer ele zor boladı» qosıǵınıń ideya-tematikasında xalıqtıń keleshegi haqqında másele sóz boladı. Qosıqtıń hárbir qatarında tuwǵan jerdiń ózge jerlerdi qaytalamaytuǵın ózine tán tábiyiy ózgeshelikleri shayırlıq talant penen tolıp-tasıp jırlanadı.

Sabır etiń sál azıraq,

Duzlı shańǵıt degen gáp ne?

Kompus bolıp biz házir-aq,

Úyrenistik oǵan hátte.

Tegin emes tuwǵan topıraq, Beze almaydı adam degen, Tereń tamır urǵan daraq,

Watan degen, Watan degen! – dep búgin teńiz qaytqan bolsa, erteń náwpir suw kelip, ana tábiyatımız qayta gúllep jasnaydı degen ólmes ideyalardı súredi. Oqıwshılar bul ideyalardıń tárbiyalıq táreplerine túsinip baradı.

Lirikalıq shıǵarmalardı tallaw arqalı oqıwshılarǵa adamgershilik, ulıwma insanıylıq sezimlerdi tereńnen úyretip, olardı ádep-ikramlılıq, tábiyatqa bolǵan súyiwshilik sezimlerdi, estetikalıq tárbiyanı qáliplestirip, olardıń til baylıǵın, joqarı estetikalıq adamgershilik pazıyletlerin, sóylew til mádeniyatın jetilistirip baramız.

Haqıyqatında da poeziyalıq shıǵarma insanlarǵa ruwxıy tásir etiwi ushın adamlardıń estetikalıq talabın qanaatlandırıp súysinip oqıwı ushın, oqıǵan kitap oqıwshısın ózine eriksiz tartıwı ushın tereń mazmunlı, joqarı ideyalı, obrazlı bolıwı kerek. Shayır lirikasında turmıstı obrazlı túrde sáwlelendiriwde eki nárse kózge túsedi. Birinshiden, kórkem shınlıqtı kórsetiwde shayırdıń ózine tán ózgesheliginde, ekinshi, shınlıqtı qayta dúzip dóretip shıǵıwda jámiyetlik,

248

xalıqlıq ideyaǵa tuwra kelmeytuǵın jerlerdi shıǵarıp taslawǵa, kórkemlik fantaziya jolı menen idealǵa jaqınlastırıw ushın keń túrde oy órisi bolıwı kerek.

5.Ádebiyat sabaǵında qosıqlardı didaktikalıq usıl menen tallawdıń áhmiyetin túsindirip beriń.

6.Ádebiyat sabaǵında poemalardı didaktikalıq usıl menen tallawdıń ózgesheligin túsindirip beriń.

7.Akademiyalıq liceylerde ádebiyat baǵdarlamasındaǵı berilgen lirikalıq materiallar boyınsha ótkeriletuǵın tallawdıń túrlerin túsindirip beriń.

8. Kásip óner kolledjlerde ádebiyat baǵdarlamasındaǵı berilgen lirikalıq materiallar boyınsha ótkeriletuǵın tallawdıń túrlerin túsindirip beriń.

9. Ádebiyattı sabaǵında lirikalıq shıǵarmalardı tallawdıń áhmiyetin túsindiriń.

249

§ 17. Dramalıq shıǵarmalardı tallap úyreniw

Qaraqalpaq ádebiyatın oqıtıw metodikasında dramalıq shıǵarmalardı tallap úyreniw dıqqattan shette qalǵan metodikalıq máselelerdiń biri.

Oqıwshılar sabaq barısında ótkerilgen dramalıq shıǵarmalardı tallaw arqalı bul janrdıń ideyalıq-tematikalıq hám janrlıq ózgeshelikleri haqqında túsinikke iye boladı. Ulıwma orta bilim beriw mektepleri, kásip óner kolledji hám akademiyalıq licey oqıwshılarına arnalǵan baǵdarlama hám sabaqlıqlarında dramalıq shıǵarmalar orın alǵan. Máselen, 2007-jılı Á.Paxratdinov,

K.Allambergenov, M.Bekbergenovalar tárepinen shıǵarılǵan sabaqlıqta dramalıq shıǵarmalar tuwralı maǵlıwmatlar berilgen.115 Kásip-óner kolledjleri oqıwshıları ushın qaraqalpaq ádebiyatı sabaqlıǵı Q.Orazımbetov hám Q.Járimbetovlar tárepinen shıǵarıldı. Bul sabaqlıqta da dramalıq shıǵarmalar boyınsha materiallar bar.116

Dramalıq shıǵarmalardı tallawdıń túrlerine dıqqat awdarıw maqsetke muwapıq boladı. Ádebiyatshı muǵallim dáslep dramalıq shıǵarmalardı izertlewshi ilimpazlardıń miynetleri haqqında maǵlıwmatlarǵa iye bolıwı tiyis. Haqıyqatında da ádebiyattanıw iliminde filologiyalıq tallawdıń ózi ne, ol qanday maqsetlerdi kózde tutqan halda ámelge asırılıwı kerek degen sorawga juwap beretuǵın bir qıylı juwap joq. Hárbir sınshı kórkem shıǵarmanıń ilimiy tallawın ózinshe belgileydi. Máselen, B.Bobilevа óziniń «Milliy joqarı oqıw orınlarında kórkem tekstti filologiyalıq tallawdıń teoriyalıq tiykarları» temasındaǵı doktorlıq dissertaciyasında ilimiy tallawdıń maqsetin bılayınsha túsindiredi: ‗‗Kórkem tekstti filologiyalıq tallawdaǵı tiykarǵı maqset avtordıń obraz jasawdaǵı sheberlikleri kórinedi. Usı jaǵday filologiyalıq tallawda esapqa alınıwı kerek‗‗.117 Sonday-aq S.S.Magdievanıń metodikalıq miynetlerinde dramalıq shıǵarmalardı oqıtıw boyınsha bir qansha izertlew

115. Ә.Пахратдинов, К.Алламбергенов, М.Бекбергенова. Қарақалпақ әдебияты. Нӛкис, «Билим», 2007. 116. Қ.Оразымбетов ҳәм Қ.Жәримбетов. Қарақалпақ әдебияты Нӛкис, «Билим», 2006. 200 бет.

117 Бобилева. В.Г Теоритические основы филологического анализи художественного текста в национальным педвузе, диссертация на соискание учѐной степени доктора педагогигических наук. М. 1991 г. c.121.

250

jumısların alıp bardı. Ol bul másele boyınsha bılay dedi: «Dramalıq dóretpelerdi oqıtıw eń qıyın metodikalıq máselelerdiń biri»118.

Basqa da alımlardıń miynetlerinde dramalıq shıǵarmalardıń oqıtılıwına pikirler bildirilgen. Solardan ádebiyattı oqıtıw metodikasın izertlewshi ilimpazlar Q.Yuldoshev119, B.Tuxliev120, Á.Paxratdinov121 h.t.basqalardıń miynetlerinde pikir aytılıp, olardıń pikirinshe dramalıq shıgarmalardı oqıtıw poeziyalıq hám prozalıq shiǵarmalardı oqıtıwdan kóp ózgeshelenıp turatuǵınlıǵı ashıp beriledı. Máselen, prof.Á.Paxratdinov ―Qaraqalpaq ádebiyatın oqıtıw metodikası‖ miynetinde: ―Qaraqalpaq ádebiyatınıń muǵallimi oqıwshılarǵa bul dramalıq shıǵarmalardıń qanday ekenligin olardıń lirikalıq hám eposlıq shıǵarmalardan tiykarǵı ayırmashılıqların kórsetiw kerek jáne de onı klassta analizlewdiń konkret metodların belgilewi kerek.‖122-dep atap kórsetedi. Ilimpazdıń pikiri boyınsha dramalıq shıǵarmalardı oqıtıwdıń ózine tán ózgesheligi bar ekenligi aytıladı. Jáne de ádebiyattanıw ilimi menen birlikte dramalıq shıǵarmalardı oqıwshılarǵa úyretiwde adebiyatshı muǵallimlerden teoriyalıq sawatlılıq talap etiledi. Qaraqalpaq ádebiyatında dramalıq shıǵarmalardı izertlew ayırım alımlar tárepinen qolǵa alındı. Prof.Q.Ayımbetov ―Qaraqalpaq kenes dramaturgiyasınıń tariyxınan oscerkleri‖ miynetinde dramaturgiyanıń tariyxı hám dramalıq shıǵarmalar keń tallanǵan123. Teatr sınshısı B.Tursınov ―Qaraqalpaq dramaturgiyası hám teatrınıń rawajlanıwına awdarma pesalarınıń tasiri‖ degen miynetinde dramalıq shıǵarmalardı ilimiy jaqtan tallap ótken124. Bulardan basqa Á.Nasrullaev, T. Allanazarovlar tárepinen

118.Магдиева С.С.Изучение драматических произведений на уроках литературы /Учебное пособие. ТГПИ имени Низами. 2004. c.105., Магдиева С.С. Форма притчевого мышления в пьесе Ш.Башбекова «Ежики без колючек // Преподавание языка и литературы , №3, 2000 г.

119Йўлдошев Қ. Адабиѐт ўқитишнинг илмий-назарий асослари. Тошкент. «Ўқитувчи», 1996.,

Йўлдошев Қ., Мадаев О., Абдураззоков А. Адабиѐт ўқитиш методикаси. Тошкент-1994., Зуннунов А.

Ўзбек адабиѐти методикаси тарихидан очерклар. Тошкент. «Ўқитувчи», 1992. Хусанбоева Қ. Адабиѐт

– маьнавият ва мустақил фикр шакллантириш омили. Тошкент-2009., Хусанбоева Қ. Адабий таьлимда мустақил фикрлашга ўргатиш асослари. Тошкент-2003.

120Тўхлиев Б. Адабиѐт ўқитиш методикаси. Тошкент, 2010.

121Ә. Пахратдинов. Қарақалпақ әдебиятын оқытыў методикасы. Нӛкис «Билим», 1992;

122Қарақалпақ әдебиятын оқытыў методикасы. Нӛкис. «Билим», 2004. .

123Айымбетов. Қ Қарақалпақ драматургиясының тарийхынан очерклер ''ҚМБ'', Нӛкис, 1963, 80-бет 124 . Турсынов Б. Қарақалпақ драматургиясы ҳәм театрының раўажланыўына аўдарма пьесаларының тәсири. Нӛкис «Қарақалпақстан» 1984. Алланазаров Т. Некоорые вопросы историй каракалпакской советской драматургий. Нукус. ''Қарақалпақстан'', 1987.

251

hár tárepleme izertlenip, birqansha teoriyalıq juwmaqlarǵa kelip, ádebiyattanıw iliminiń rawajlanıwına ádewir tásirin tiygizgen. Biraq bul ilimiy miynetlerde dramalıq shıǵarmalardı mekteplerde oqıtılıw máselesi aytılmaǵan.Tek dramalıq shıǵarmalarǵa tariyxıy salıstırıw, filologiyalıq tallawlar islegenligi belgili. Usı kózqarastan ulıwma orta bilim beriw mekteplerinde, kásip óner kolledji hám akademiyalıq liceylerde dramalıq shıǵarmalardı tallawdıń usılların tereńnen úyreniw kerek.

Qaraqalpaq ádebiyatı baǵdarlamasında dramalıq shıǵarmalardı úyreniw ushın birneshe saatlar ajıratılǵan. Ádebiyatshı muǵallim baǵdarlamada berilgen dramalıq shıǵarmalardı oqıtıw barısında birqansha metodikalıq hám teoriyalıq ádebiyatlardı basshılıqqa aladı. Sabaqqa tayarlıq barısında dramalıq shıǵarmalardıń janrlıq qásiyetleri hám teoriyalıq qaǵıydaları boyınsha ilimiy miynetlerden maǵlıwmatlar alıwı tiyis. Solay etip ádebiyatshı muǵallimler teoriyalıq pikirlerin bayıtıp baradı. Bul usıllar oqıwshılardıń tıyanaqlı bilim alıwına tolıq múmkinshilik boladı.Bunıń áhmiyetin bılayınsha túsindiriwge boladı. Birishiden, ádebiyatshı muǵallim oqıwshılarǵa drama hám onıń túrleri boyınsha teoriyalıq túsinikler berip, olardıń drama janrı haqqında pikirlerin rawajlandırıp baradı. Ekinshiden, ádebiyat baǵdarlamasında berilgen dramalıq shıǵarmalar boyınsha izertlengen ilimiy jumıslardan siltemeler keltirip kirispe sózin bayıtadı. Solay etip, sabaq barısında oqıwshı jaslarǵa drama haqqında bılayınsha teoriyalıq anıqlamalardı alımlardıń miynetlerinen keltiriwi múmkin:

―Drama grek sózi, bizińshe – háreket, dialog formasında quralǵan saqnalıq shıǵarma. Drama turmıs shınlıǵın jıynaqlap, tereń konfliktler tiykarında adam xarakterlerin háreketler arqalı ashıp beretuǵın adebiyattıń janrı.‖125-dep pikir bildiredi. Usınday anıqlamalar túsindirilip bolınǵannan keyin dramalıq shıǵarmalardı filologiyalıq hám didaktikalıq tallaw usıllarına dıqqat awdarıladı.Sonlıqtan ádebiyatshı muǵallimler tallawdıń áhmiyetine itibar bergen maqul. Usı kózqarastan birneshe alımlardıń dramalıq shıǵarmalardı

125 Axmetov S., Sultanov Q. Ádebiyattanıw. Nókis, ―Qaraqalpaqstan‖, 1987.207-bet.

252