Matematikani oqitiw metodikasi

tayarlaw toparları dástúri arqalı hám úyde ózbetinshe matematikanı úyrenip qanday bilim iyelewine baylanıslı.

Sonıń ushın 1-klassqa kelgenlerdiń bilimlerin anıqlaw, klass oqıwshılarınıń bilimlerin teńlestiriw, yaǵnıy tómen bilimge iye bolǵan oqıwshılardıń bilimlerin jaqsı biletuǵın oqıwshılarǵa jetkerip alıw wazıypası turadı. Oqıtıwshı tómendegi sistema menen oqıwshılar bilimin arnawlı dápterge esapqa alıp qoyadı:

1.Neshege shekem sanawdı biledi? 2.Neshege shekem sanlardı qosıwdı biledi? 3.Neshege shekem sanlardı alıwdı biledi? 4.>,<,= belgilerin paydalana ala ma?

5.Belgisizler menen berilgen qosıw hám alıwda bul belgisizlerdi taba ala ma?

6.Qaysı figuralardıń atların biledi hám sızıp bere ala ma? 7.Neshege shekem sanlardı jaza aladı?

8.Ońǵa, shepke, kem, artıq, awır, jeńil, teń sıyaqlı túsiniklerdi parıqlay ala ma?

9. Pul, baha, saat, minut, uzınlıq, awırlıq ólshem birlikleri menen qatnas qıla ala ma?

Balalardı tayarlawda tiykarǵı jumıs metodı analiz, sintez, salıstırıw, ulıwmalastırıw, klaslarǵa bóliw sıyaqlı aqılıy operaсiyalardı orınlaw bilimlerin qáliplestiriwge qaratılǵan bolıwı kerek. Bunday jumıslar oqıwshılardıń awızeki hám jazba sóylewin rawajlandırıwǵa úlken járdem beredi, matematikalıq bilimlerdi

ózlestiriwge qızıǵıwı kúsheyip baradı.

Baqlaw sorawları:

1.1-4-klaslarda matematika oqıtıwdıń tiykarǵı wazıypaları nelerden ibarat?

2.Balalardı matematika kursın úyreniwge tyarlawdıń tiykarǵı wazıypaların sanap shıǵıń.

3.1-3 hám 4-5-klaslarda matematika oqıtıwdaǵı sistemalılıqtı ámelge asırıwdıń tiykarǵı jolları qanday?

24

4-§. BASLAWÍSH KLASLARDA MATEMATIKA OQÍTÍW METODIKASÍNÍŃ DIDAKTIKALÍQ PRINСIPLERI

Hár bir talaba tómendegilerdi biliwi kerek: 1.Ańlılıq prinсipi.

2.Kórsetpelilik prinсipi.

3.İlimiylik prinсipi.

4. Izbe-izlik prinсipi.

5.Puxta ózlestiriw prinсipi hám taǵı basqalar.

6.Baslawısh mektepte algoritmler hám algoritmlerge úyretiw metodikası.

1. Matematika sabaqlarında tiykarǵı didaktikalıq maqsetler:

Hár bir sabaqta hár túrli didaktikalıq maqsetler gózlenedi, olar arasında birewi bas maqset bolıp esaplanadı, onı sabaqtıń tiykarǵı didaktikalıq maqseti delinedi.

Hár bir sabaqtıń maqseti sabaqlar sistemasınıń maqsetin anıqlap, onıń járdeminde oqıtılıp atırǵan temanıń mazmunın oqıwshılarǵa ashıp beredi. Bul jaǵdayda jańa túsinikler menen oqıwshılardı tanıstırıw bolsa, ekinshi jaǵdayda tanıstırılǵan túsinikti keńeyttiriw hám tereńlestiriw, úshinshisinde bolsa, ayırım bilim hám kónlikpelerdi payda etiw, tórtinshisinde bolsa, bilim, tájiriybe hám kónlikpelerdi tekseriw hám t.b.orınlanadı. Hár bir sabaqta joqarıda aytılǵanlardıń bir qanshası beriliwi múmkin. Ótilgenlerdi tákirarlaw aldın ótilgen bilimlerdi jańa sistemaǵa salıw, sonıń menen birge bilimlerdi tekseriwdi óz ishine aladı. Jańa materialdı bayan etiw hár qashan shınıǵıwlar orınlaw menen dawam ettiriledi.

Mekteplerdiń tájiriybesi sabaqtıń belgili strukturasın jaratadı, kópshilik oqıtıwshılar bul strukturaǵa ámel qılıp, belgili jaqsı nátiyjelerge erispekte. Ádette, sabaqtıń basında úy tapsırması tekseriledi yamasa ótken tema tákirarlanadı, soń ótken temadan soraw-juwap ótkeriledi. Sonnan keyin jańa material bayan etiledi hám onı bekkemlew ushın oqıwshılarǵa mısal hám máseleler sheshtiredi yamasa sorawlar beriledi. Sabaq aqırında úyge tapsırma hám oǵan kórsetpeler beriledi.

25

Ayırım jaǵdaylarda, bul maqsetlerden birewine baǵıshlanıwı múmkin. Áne, sol bir maqset sabaqtıń tiykarǵı didaktikalıq maqseti delinedi hám basqalar oǵan boysınadı.

2. Matematikadan sabaq túrleri

Baslawısh klaslarda matematikadan tómendegi sabaq túrlerin kórsetiw múmkin.

1)Oqıwshılardı jańa túsinikler menen tanıstırıw, jańa bilim hám kónlikpelerdi payda etiw sabaqları. Bul sabaqlarda esaplaw, grafikalıq yamasa másele sheshiw bilimleri payda etiledi.

2)Hár túrli shınıǵıwlar járdeminde jańa bilim, tájiriybe, kónlikpelerdi bekkemlew sabaqları.

3)Ótilgenlerdi tákirarlaw, ulıwmalastırıw hám sistemalastırıw sabaqları.

4)Keyingi jumısta qátelerdiń aldın alıw maqsetinde bilim, tájiriybe hám kónlikpelerdi tekseriw sabaqları. Hár bir matematika sabaǵında hár túrli didaktikalıq maqsetler ámelge asırılıwı múmkin: úy jumısın tekseriw, sabaqtıń hám temanıń maqsetin bayan etiw, aldın ótilgenlerdi tákirarlaw yamasa balalardıń turmıs tájiriybesin eske túsiriw jolı menen oqıwshılardı jańa materialdı ózlestiriwge tayarlaw, awızeki esaplaw ushın arnawlı shınıǵıwlar, jańa materialdı úyreniw (sabaqtıń tiykarǵı bólimi), balalardıń topar jumısı sıpatında

1-ózlestirilgen bilim hám kónlikpelerdi bekkemlew, úyrenilgen bilimlerdi esaplaw, shınıǵıw, bilim hám tájiriybelerdi qollanıw (sabaqtıń tiykarǵı bólimi), oqıwshılardıń ózbetinshe jumısları hám onı tekseriw, aldın ózlestirilgen materiallardı tákirarlaw, úyge tapsırma beriw, sabaqtı juwmaqlaw.

Sabaqtıń tiykarǵı struktura bólimlerin hár túrli metodlar menen birge alıp barıw múmkin.

Oqıtıwshı sabaq rejesin dúziwde tómendegilerdi itibarǵa alıwı kerek. Sol sabaq qanday bólimlerden ibarat bolıwı, olardı qanday izbe-izlikte jaylastırıw, olar ortasında oqıw materialın qalay bólistiriw, bul bólimler bir-birine qanday baylanısta, olar sabaqtıń tiykarǵı didaktikalıq maqsetin ámelge asırıwda jeterli shamada járdem bere ala ma hám t. b.

Baslawısh klasta matematika sabaǵınıń hár bir bólimin ulıwma didaktikalıq máselelerdi orınlawǵa qaratılıwı kerek. Sabaqtıń

26

bólimleri tiykarǵı didaktikalıq maqsetke qarap ózara baylanısqan bolıwı kerek. Óz aldına sabaq túrleriniń múmkin bolǵan strukturaların qarap shıǵamız.

Mısalı: oqıwshılardı jańa túsinikler menen tanıstırıw, jańa bilim hám kónlikpelerdi payda etiw sabaqları.

Sabaqtıń barısı. Sabaqtı maqsetke muwapıq sonday baslaw kerek, hámme oqıwshılardı jumısqa, oqıw wazıypaların aktiv orınlawǵa dárhal tartatuǵın bolsın. Sol maqsette onsha úlken bolmaǵan ózbetinshe jumıslardı kartochkalarǵa jazıp barıw kerek, bul oqıwshılardan másele shártin jazbastan esaplaw nátiyjelerin ǵana jazıwdı talap etedi. Bunday ózbetinshe jumıslar oqıwshılardı jańa materialdı ózlestiriwge tayarlaydı.

Sabaqtıń birinshi bóliminde eger úy tapsırması mazmunı jaǵınan jańa materialǵa baylanıslı bolsa, onı tekseriw de múmkin. Eger úy tapsırması taza temaǵa baylanıslı bolmasa, taza temanı ótiwde oqıwshılar onı qollanbasa, ol jaǵdayda bilimlerdi bayan etiw sabaǵında úy wazıypasın tekseriw shárt emes. Solay etip, sabaqtıń birinshi bólimi oqıwshılardıń aktivligin hám dıqqatın asırıwǵa qaratılıwı kerek, bul basqıshta onsha kóp waqıt sarplanbawı kerek.

Oqıwshılar dıqqatın asırıw usıllarınan jáne biri sabaqtıń teması hám maqsetin anıq túsinikli bayan etiw. Bunda, álbette, oqıwshılardıń qızıǵıwshılıǵın arttırıw hám mashqalalı jaǵday jaratıw kerek. Mısalı: oqıwshılar tek esaplawdıń awızeki usılı menen tanıs bolsa, olarǵa eki, úsh xanalı sanlardı qosıw tapsırılsa, onda ózleriniń artıqsha bilim tájiriybelerin qollanadı.

Oqıwshılar belgili qıyınshılıqlardan ótedi. Solay etip, aldınnan úyrenilgen esaplaw proсesleri menen bul mısaldı orınlaw qıyın emesligine isenim payda etedi. Jańa awızeki usıldı ózlestiriw kerek. Sabaq áne sol usılǵa baǵıshlanǵan boladı.

Ekinshi jaǵdayda sabaq oqıwshılar menen qısqasha gúrrińlesiw menen alıp barılıwı múmkin. Bunday sabaqtan eger oqıwshılar bir xanalı sanlardı kóbeytiwdi túsindiriwde paydalanıw múmkin.

Jańa oqıw materialın oqıwshılardıń aktiv ózlestiriwine tayarlaw maqsetinde aldın ózlestirilgen materiallar tákirarlanadı, tákirarlaw xarekterindegi materiallar kóbinese awızeki esaplaw arqalı orınlanadı.

27

Sonday-aq, taza materialdı ózlestiriwge qaratılǵan mısal hám máselelerdi ózbetinshe sheshiwde múmkin.

Sabaqtıń ekinshi bóliminde taza matematikalıq túsinik beriledi yamasa arifmetikalıq mısallardıń jańa túri sheshiledi. Bul oqıwshılardıń bayanı yamasa gúrrińi arqalı alıp barıladı. Ayırım waqıtları oqıwshı bunı ózinshe tańlap alıwdı da usınadı. Mısalı, aldın ótilgen temaǵa baylanıslı másele yamasa mısal sheshiw maqset etip alınǵan bolsa, ol jaǵdayda mısallardı oqıwshılar bekkemlew, ózbetinshe sheshiw arqalı ózleriniń bilim hám tájiriybelerin asırıwı múmkin.

Jańa materialdı bekkemlew. Bul basqıshta oqıwshılarǵa keltirip shıǵarılǵan jaǵdayda, juwmaq, pikirlerdi eske alıw, onnan keyin bekkemlew xarakterindegi wazıypa beriw kerek. Bul wazıypanı orınlaw járdeminde taza bilim bekkemlenedi hám birinshi ret ámeliyatqa engiziledi. Birinshi wazıypalar ádette topar kórinisinde orınlanadı. Ayırım waqıtları mısal-máseleler ózlerinshe orınlanǵannan keyin, oqıwshılardan birewi taxtaǵa shıǵıp sol qaǵıydanıń durıslıǵın mısal, másele sheshiw arqalı kórsetip beredi.

Oqıw materialınıń quramalılıǵına qarap hár qanday basqıshta da eń nátiyjeli jol tutıw kerek.

3. Baslawısh klaslarda matematika sabaǵına tayarlanıw

Matematika sabaǵına tayarlanıwda, birinshi gezekte, tema bir sistemaǵa keltirilgen sabaqlardıń ornın kórsetiw kerek. Onnan keyin oqıwshılarǵa taza sabaq materialı esabınan jumısqa qay dárejede tayarlanǵanlıǵın, bunıń ushın neni tákirarlaw kerekligin anıqlaw zárúr.

Sabaqqa tayarlanıw ushın oqıtıwshı matematika dástúrin, isshi rejesin, sabaqlıq hám oqıw qollanbaların, metodikalıq ádebiyatlardı hám kórsetpe qurallardı tayarlaǵannan keyin kelesi sabaqqa tayarlıqtı baslaydı. Eń dáslep, kelesi sabaq matematika dástúrinde qaysı orında, qaysı temalar menen baylanıslı jaǵdayda, túsiniklerdi nege baylanıstırıp túsindiriw kerekligin anıqlaydı. Bul sorawlardıń hámmesi bayan qılınǵannan sabaqtıń tiykarǵı didaktikalıq maqsetin hám onıń tipik ózgesheligin qatań anıqlaw kerekligi kelip shıǵadı. Bul sabaqtıń mazmunın anıqlawǵa járdem beredi. Sabaqtıń didaktikalıq maqsetinde usı mazmunınan olarǵa sabaqtıń strukturası

28

baylanıslıǵı kelip shıǵadı, yaǵnıy sabaqtıń ayırım bólimleriniń birlesiwi, olardıń organikalıq birligi sabaqtıń bólimlerin tolıqtıradı hám bir-birin baylanıstıradı. Sabaqtıń rejesin dúziwde temanıń didaktikalıq maqsetine juwap beriwshi tiykarǵı bólimlerin oylap dúziwden baslaw kerek.

Eger ol sabaq jańa bilimlerdi bayan etiwden ibarat bolsa, mısalı:

úsh xanalı sanlardı jazba qosıw haqqındaǵı tema bolsa, oqıtıwshı aldın oqıwshılarǵa qay jaǵdayda, jazba qosıw algoritmin bayan etiwdi, onnan keyin bolsa ótken sabaqtan nelerdi tákirarlaw kerekligin, bul tiykarda jańa temanı jaqsı ózlestiriw múmkinligin, yaǵnıy, temadan aldın úy tapsırmasın tekseriw kerek pe yamasa joq pa, taza temanı ózlestiriw ushın oqıwshılarǵa qaysı tapsırmanı usınıwdı oylap kóriwi kerek. Sonnan keyin oqıtıwshı qaysı oqıw materialı menen sabaqtıń hár bir bóliminiń qaysı metod hám usılların, qanday kórgizbeler tayarlaw hám qollanıw kerekligin esapqa aladı.

Sabaqtıń hár bir bólimin orınlaw ushın qansha waqıt talap etiwdi anıqlaw kerek. Belgili bolǵanınday, sabaqtıń eń úlken bólimi sabaqtıń didaktikalıq maqsetin sheshetuǵın bólimge qaratılıwı zárúr.

Sabaqqa tayarlıq kóriwde sabaqta oqıwshılarǵa beriletuǵın tapsırmanı orınlaw usılların kórsetiw, yaǵnıy mısal hám máselelerdi sheship, sxematikalıq jazıw hám grafikalıq jumıslardı tayarlaw, oqıtıwshılardı ózi ushın paydalı. Sabaqtıń maqseti, onıń strukturası hám mazmunı anıqlanǵannan keyin ǵana sabaqtıń rejesi dúziledi.

Sabaqtıń rejesinde onıń teması hám tiykarǵı didaktikalıq maqseti, paydalanılatuǵın kórgizbe qurallar hám onı bezew kórsetiledi. Tártip boyınsha sabaq bólimleriniń strukturalıq atı hám onıń mazmunı, múmkin bolǵanınsha shamalap ta kórsetiledi.

Sabaq konspektinde hámme detallar ilajı barınsha tolıǵıraq kórsetiledi. Gúrrińlesiwdi alıp barıwda járdem beretuǵın sorawlardıń barlıǵı yamasa kópshiligi kórsetiledi, oqıwshılardan kútetuǵın juwaplar oqıw jumısınıń metod hám usılları jazıladı.

Mısal hám máseleler sheshiw, sonday-aq, basqa jumıslardı orınlawda kórgizbeler jazıladı.

Solay etip, oqıtıwshı tómendegi jumıslardı orınlawı kerek.

1.Oqıw dástúri hám oqıtıwshı rejesinde sabaqtıń ornın anıqlaw.

2.Sabaqtıń tiykarǵı didaktikalıq maqsetin anıqlaw.

29

3.Sabaq mazmunın anıqlaw.

4.Sabaq basqıshların dúzip shıǵıw.

5.Sabaq rejesin dúziw.

6.Sabaq konspektin dúziw.

7.Sabaq ótiw metodların anıqlaw.

8.Hár basqıshta sarplanatuǵın waqıttı anıqlaw.

9.Sabaqta hám úyde beriletuǵın mısal máselelerdi sheship

shıǵıw.

10.Kórgizbe qurallardı tayarlaw hám t.b.

4. Matematika sabaǵın ótkeriw

Dúzilgen matematika sabaǵınıń reje yamasa konspekti oqıtıwshıǵa oqıwshılar menen orınlanatuǵın jumıs túriniń ulıwma jónelisi hám izbe-izligi, mısallar, algebralıq ańlatpa úlgilerin kórsetip turadı.

Oqıtıwshı sabaq ótiwde dúzgen reje yamasa konspektinen erkin paydalanadı, ayırım waqıtları, dúzgen rejesinen shetke shıǵıw zárúryatı tuwıladı, mısalı, oqıwshılar oqıtıwshılardıń bayanın tómen túsingen bolsa, qosımsha túsindiriw ótkeriledi, oqıwshılar qıynalǵan bolsa zárúrli járdem kórsetedi, bilimlerin bekkemlew ushın orınlanǵan shınıǵıwlar jetkilikli bolsa, ayırımların qaldırıw múmkin, yaǵnıy bilimlerdi oqıwshılar qanday túsingenligin biliw maqsetinde soraw, tapsırmalardıń orınlanıwın tekserip kóriw múmkin.

5. Matematika sabaǵın analiz etiw

Baslawısh klaslarda matematikadan sabaqtı analiz etiw hám bahalaw birinshi gezekte, onıń tálim-tárbiyalıq áhmiyetin kórsetedi, sonıń ushın sabaqtı juwmaqlaǵanda hár tárepleme onı qay dárejede dúzilgenligin hám ótilgenligin, házirgi zaman psixologiyalıqpedagogikalıq talaplar dárejesinde qalay orınlanǵanlıǵın hám tiykarǵı didaktikalıq prinсiplerin qalay qollanǵanlıǵın kórsetiw kerek. Sabaq analizi onıń mazmunı strukturasın, waqıttı bólistiriwdi, jumıs orınlaw usılları, qollanılǵan kórgizbe hám basqa didaktikalıq qurallardı kórsetiw kerek. Sabaqtı hár tárepleme qaraǵanda oqıwshılar iskerligin qalay asırǵanın, onnan qaysı orında aktivlik hám ózlerinshe islewi buzılǵanın, albırawshılıq bolǵanlıǵın, shaxstıń basqa tárbiyalıq táreplerin ámelge asırǵanlıǵın itibarǵa alıw kerek.

30

Sabaq analizi tómendegi baǵdarda beriliwi múmkin:

1.Sabaqtıń tiykarǵı didaktikalıq maqsetin túsindiriw hám tiykarlaw. Bunday tema boyınsha sabaqlar sistemasında analiz qılınǵan sabaqtıń ornı hám roli, basqa sabaqlar menen baylanıslıǵı, sabaqtıń mazmunın bahalaw hám durıs túsindiriliwi, onıń strukturası, jumıstaǵı metod hám usılları kórsetiledi.

2. Sabaqtıń mazmunınıń analizi.

Sabaq mazmunın analiz etkende esaplaw shınıǵıwların qanday qollanǵanlıǵın, matematikalıq túsiniklerdi sheshiwge qaratılǵan arifmetikalıq máseleler hám basqa shınıǵıwlardı orınlawǵa beriletuǵın metodikalıq bahada tómendegilerdi itibarǵa alıw kerek:

a)berilgen bilimlerdiń ilimiy juwapkershiligi hám jeterlishe qatańlıǵı,

b)úyrenilgen materialdıń kúshliligi hám túsiniw dárejesi, oqıwshılardıń jumıs proсesinde jeterli wazıypa menen támiynlengenligi.

v)sabaq materialınıń tálim-tárbiyalıq maqsetke tiyisliligi.

g) oqıw materialı mazmunın sabaqtıń barlıq bólimlerin támiyinlew dárejesi.

3. Oqıwshılar iskerligin birlestiriw hám baǵdarlawǵa baha. Sabaqta neshe oqıwshı yamasa barlıq oqıwshılar aktiv

qatnasqanlıǵın hám ózbetinshe iskerlik penen bilimlerdi iyelegenligi, oǵan qanday jol menen erisiw zárurligin aytıw kerek:

a)oqıw materialın, sonday-aq, jumıs metodın hám usılların tańlaw, oqıwshılardıń jası, olardaǵı bilim, tájiriybe hám kónlikpeler dárejesin esapqa alıw;

b)oqıwshılardıń individual hám kollektiv jumısların jaylastırıw;

v) oqıtıwda differensial qatnas jasaw;

g) jańa matematikalıq túsinik, jańa esaplaw bólimleri, máseleler sheshiwdiń jańa bólimleri menen tanıstırıw, bilim hám tájiriybelerin islep shıǵarıwda aldınǵı materialdı bekkemlewge jóneltiriwdegi jumıslar itibarǵa alınadı;

d) sabaqtıń hár bir bólimine waqıttıń ajıratılıwı;

4.Sabaqta qollanılatuǵın kórgizbe hám basqa didaktikalıq qollanbalardıń xızmetin kórsetiw;

5.Sabaq nátiyjesin bahalaw. Bahalawdıń zárúrli belgilerinen biri sol, sabaq óz maqsetine eriskenligi, hár bir oqıwshı tolıǵı menen

31

ózbetinshe jumıs qılǵanlıǵı, olardıń hámmesi oqıtıwshı basshılıǵında ámelge asırılǵanlıǵın kórsetedi. Sabaqtı analizlegende sol nárseni túsiniw kerek, sol jaǵdayda sabaq tuwrı bahalanadı, oqıwshılardı oqıtıw hám tárbiyalawdıń pedagogikalıq proсesleri bir maqsetke qaratılǵan bolsa.

Baslawısh matematika kursınıń eń kerekli ózgesheligi onıń ámeliy baǵdarlanǵanlıǵı. Eger joqarı klaslarda matematika dástúriniń bazı bir máseleleri teoriyalıq xarakterde bolsa, baslawısh mektepte hár bir taza túsinik, qásiyet, nızam ámeliy iskerlik nátiyjesinde hám ámeliy iskerlik ushın kiritiledi. 7-klasta, máselen, oqıwshılardıń tuwrı tórtmúyeshlik túsinigin ózlestiriwi, olar kelesi waqıtta tuwrı tórtmúyeshlik sıpatların biliwi, onıń qásiyetlerin logikalıq keltirip shıǵarıwdı hám ayırım qásiyetlerin dálillewdi biliwi, sıpatı, qásiyetleri hám qásiyetlerinen ámeliy máselelerdi sheshiw ushın paydalana biliwin bildiredi. Baslawısh klaslarda oqıwshılar tuwrı tórtmúyeshliktiń qarama-qarsı tárepleri teńligin ólshew jolı menen anıqlaydı hám tuwrı tórtmúyeshlikti jasaw, onıń perimetri hám maydanın ólshew hám esaplaw uqıbın iyeleydi.

Oqıwshılarda baslawısh mektepte qáliplesetuǵın ámeliy uqıplılıqlardan kópshiligi pútin orta mektep matematika kursı ushın tiykarǵı áhmiyetke iye, biraq, túsinikler haqqında bunday dep aytıw múmkin emes. Mısalı, san haqqında 3 hám 4-klaslar oqıwshıları iye bolǵan túsinikler túpten parıq qıladı. Biraq, tómendegi klaslarda qáliplesetuǵın arifmetikalıq ámellerdi jazba hám awızeki orınlaw uqıpların da awızsha, orta klaslarda da, joqarı klaslarda da paydalanıladı.

Solay etip,oqıwshılarda puxta ámeliy oqıw hám tájiriybelerdi qáliplestiriw baslawısh klass oqıtıwshısınıń tiykarǵı wazıypalarınan biri. Bunda ol ózara baylanıslı eki metodikalıq mashqalanı sheshiw kerek:

1) belgili ámeliy jumıslardıń orınlanıw proсesi mazmunın detallastırıw hám konkretlestiriw; 2) oqıwshılardıń bul jumıslardı ózlestiriwi metodikasın hám ózlestiriw ústinen nátiyjeli baqlawdı islep shıǵıw.

Aytayıq, bir proсesti elementar jumıslardıń shekli, qatań izbeizligi sıpatında súwretlew múmkin bolsın (elementar jumıs dep, orınlanıw proсesi belgili bolǵan jumıstı túsinemiz). Berilgen

32

proсesti ámelge asırıw ushın qaysı elementar jumıslardı hám qaysı izbe-izlikte orınlaw kerekligin kórsetiwshi buyrıq algoritm dep ataladı.

Eger bir jumıstı orınlaw algoritmi belgili bolsa, ol jaǵdayda onı ámelge asırıw uqıbın qáliplestiriw, ulıwmalastırıp aytqanda, oqıtıp atırǵan balaǵa onı jetkiziwden ibarat bolıwı múmkin. Solay etip, algoritmlerdi islep shıǵıw zárúrli metodikalıq áhmiyetke iye, algoritmlerdiń ózleri oqıtıw temaları boladı.

Algoritmlerdi oqıtıw teması sıpatında dúziwde joqarıda kórsetilgen tiykarǵı talaplardan tısqarı jáne bir qatar didaktikalıq shártlerdi de esapqa alıw kerek. Bir qıylı jumıslar klasınıń ózi ushın hár túrli algoritmler dúziliwi múmkin bolıp, olar bir-birinen elementar jumıslar sanı hám olardıń kerekligi menen parıq qıladı. Sol sebepli úyrenilip atırǵan algoritm tárbiyalı tárizde beriliwi jáne eń kem sandaǵı jetkilikli sanda elementar jumıslardan ibarat bolıwı kerek.

Baslawısh klaslar oqıw materialına qaraǵanda bir neshe varianttaǵı algoritmlerdi kórip shıǵamız. Sınıq sızıq uzınlıǵın anıqlaw algoritmin kóremiz.

A1: 1. Sınıq sızıqtıń hár bir buwının ólshew. 2. Alınǵan mánisler qosındısın tabıw.

A2: 1. Sınıq sızıq buwınları uzınlıqları qosındısına teń kesindi jasaw.

2. Payda bolǵan kesindini ólshew.

Eki xanalı sandı bir xanalı sanǵa bóliw algoritmlerin qaraymız. Usı klass ámellerin úyreniw waqtına kelip, oqıwshılar bóliw kestesin biledi, nol menen tamamlanatuǵın eki xanalı sandı bir xanalı sanǵa bóliwdi hám qosındını sanǵa bóliwdi biledi. Eger bóliwdi názerde tutatuǵın bolsaq, sonday ámeller hám tek solar ǵana oqıwshılar ushın elementar jumıs boladı.

A3: 1. Bóliniwshini eki qosılıwshınıń qosındısı kórinisinde sonday ańlatıw kerek, olardan biri maksimal sandaǵı anıq onlıqlar bolıp, bóliwshige bólinsin.

2. Qosındı bóliwshige bólinsin

A4: 1. Bóliwshini eki qosılıwshı qosındısı kórinisinde ańlatıw,