Ibrayim Yusupov - Tanlawli shigarmalarinin 1 tomi

71

Kópler mashaqatlı sanardan bezer. Lekin sen bezbediń azaplı joldan, Kettiń arzıwlıńdı sorap alǵalı. Dúnya dep atalǵan túpsiz qurdımnan, Óttiń sazıń menen baylap darǵanı. Qatal Aid-qarańǵılıq patshası, Taxtında tırp etpey seni tıńlaydı. Saqal ushlarına tamıp kóz jası, Insanlıqtıń abzallıǵın ańlaydı. Muhabbat sazınıń kúsh-qúdireti,

Tas miytin jandı da porday úgiter. Húkimdardan házir ıktıyar ketip, "Yarıńdı áket" dep ruxsat eter. Biraq bul bir sonday aldamshı oyın,

"Pálektiń gárdishi" deser laqabın. Qaytıw iz bolmaydı jolında onıń, Kár etpes tilegiń, baylıq, ataǵıń...

Tek te insan ármanınıń tarınan Sharqana taǵılǵan tilsimli sazıń, Ólmeslik babında báslesip oǵan, Biyik hóner kúshi súrer lawazım...

Ayralıq samalı ıshqı gúlxanın Úrlep bir jandırsa, sóndirip bolmas. Ájel sazendeniń alsa da janın,

Muhabbat namasın oltirip bolmas. "Muwsa sen yar" bolıp min háwijińe, Dos jılap, dushpanıń pushayman etsin. Sazlarıń taralıp dúnya júzine,

Alıs áwladlardıń dadına jetsin. Shert, dostım, qıyamet namalarıńa, Ayralıqtıń úyi kúygey ilayım.

Men hám árman menen ketken yarıma Diydarlasıp, tilleskendey bolayın...

28-iyun, 1981-jıl. Moskva.

72

SHOYDANIYA

Shoydaniya atlı bir baǵ bar edi, Onda bir ájayıp daraq bar edi. Sol daraq astında kók skamya,— Ekewimizge bir altın tax bar edi.

Urıstan soń joq-juqnalıq kóp edi, Házirgidey abadanlıq joq edi, "Qayta tiklew" boldı xalıqtıń uranı, Quwarǵa dúnya joq, kewil toq edi.

Nókis jańa gúllep shól-bayabanda, Ǵumshalar ashılıp gúl qıyabanda, Ózimiz ekken baǵ jańa jetilip, Mármer fontanlar da joq edi onda. Georgin hám kannler dolanıp baǵıp, Panbarqıt aqshamlar juldızın jaǵıp, Payızlı keshlerde sayran etpege, Keler edi hámme bul baǵqa aǵıp.

Tanсa maydanshadan orkestr jańlap, Kino, estrada, kewilli ján-jaq.

Ballarǵa-átkánshek, qartqa-lekсiya. Shayır oqır edi qosıǵın tańlap. Aytsam sonda kórgen hálegimizdi,

Biykeshi uqqay dep tilegimizdi,

Janımızdı jallap qız jeńgesine, Kábap eter edik júregimizdi.

Tań atqapsha sayran etip júrgende, Jolıqpassań biytártiplik degenge. Búlbiller de sada edi sonıńday, Pulsız konсert berer edi tóbeńde. Ekewimiz hár keshte japıraq jamılıp, Muhabbat hámirine únsiz baǵınıp, Bazda tań atqansha otırar edik,

Bir jıl kórispegen yańlı saǵınıp.

Til jumsamay, qas-qabaqtan baǵısıp, Otırǵanda jas kewiller tabısıp,

73

Dúrkiresip ılaǵınday kiyiktiń, Sińlileriń óter edi shabısıp. Kózleriń tanaday jaytańlap qarap, Burımıńnıń ushın barmaqqa orap, "Apam urısatuǵın boldı, jiber" dep, Aytsańdaǵı kete almadıń biraq.

" Jaslıq dáwran turǵanında basımda, Sol bir aqshamları men ırasında, Oylamaǵan edim baxıt jóninde, Baxıt ózi otırǵansoń qasımda...

Sonıńday gúl jaslıq basıńnan ótse. Bolar ma yadıńa bir túspey ketse, "Ay-hay, shayır qartayıptı endi" dep, Meyli, jańa áwlad kústanı etse...

Keshe keshte jolım tústi sol baǵqa,

Seni joqlap azap shektim biraqta. Biz otırǵan jerde, skamyada,

Bir qız-jigit otır eken awlaqta.

Ushırasıwǵa usı jerdi saylaǵan, Eki jastıń baxtı bolsın jaynaǵan. Álle biri biziń balamızbeken,

Túnde ketip, nervańa kóp oynaǵań?...

Óttim málál bermey eki balaǵa, Baǵ usar qulaqqa urǵan tanaǵa, (Úy biykesi-televizor eneǵar, Keshte jurttı shıǵarmaydı dalaǵa).

Shıqpasa shıqpasın, qalay zorlaysań...

Ómirimshe sen yadımnan qalmaysan. Shoydaniya! Jaslıǵımnıń bostanı,— Mıń-mıń ashıqlarǵa mákan bolǵaysań!

19-iyul, 1981-jıl

* * *

"Qız dáwranı" atlı altın taxtıńnan Túsip, qol uslasıp kettiń biz benen.

74

Jup qumırı bir uya soqqan waqtında, Qızıǵıp qaradıń miyrim júz benen.

Úy aldında ósken aq talǵa olar Uya salar edi shópshekten qurap.

Bazda taldı shayqap biydáwlet samal, Miynetin kúydirer olardıń biraq.

Aytqanıń esimde sonda kúlimlep: "Bular usaydı eken biz ekewimizge"...

Dep asıldıń hám de maǵan erkelep, Shadlı sezim oynap gúldey júzińde.

Sonda iske salıp júyrik qıyaldı,

Óz kewlimde qurdım bir altın saray. Hám aparıp sendey gózzal hayaldı, Tórge otırǵızıp degenmen bılay:

"Al, shalqı, súyiklim, bári sen ushın, Bárshe baylıq, hámme dáwranlar saǵan, Qudaydıń bir epsiz qumırı qusın Bilmey salıstırıp turıpsań maǵan ..."

Izzet penen kirip sen sol sarayǵa, Meniń bay kewlimniń patshası boldıń. Turmısımız shıray qosıp shırayǵa, Soqpaǵın basladıq ómirlik joldıń.

Quslar uya salıp palapanladı, Qansha báhár kelip, kókledi tallar. Kóp ishinen biziń úydi tańladı, Jeti jurttan kelgen ullı miymanlar.

Izzet penen atlap bosaǵamızdı,

Olar ayttı "kanday baysań" dep maǵan. Hám de shın kewilden alǵıslap bizdi,

75

Duwa qılǵan Ǵafur Ǵulamlar saǵan...

Bunday waqta neler túspeydi eske! Ómir shınlıǵınıń joldası-árman. Endi biz otırmız dawıllı keshte, Kózleriń múláyim, júziń páriyshan.

Kirpik ushlarıń lám qarasam bayqap, Ánekey, bir juldız aǵıp ta ketti. Mına qara dawıl aq taldı shayqap, Qumırı qus uyasın buzbasa netti!

Áne tolǵan aydı bulıt jasırdı, Buzılıstı hawa ırayımız da.

Júr, janım, dizemnen kóter basıńdı, Keteyik sol altın sarayımızǵa...

27-noyabr 1980-j.

** *

Kewil aspanımda juldızlar sónik, Ay da on tórtinde tolǵanın qoydı. Qıyallar hár túrli muqamǵa dónip, Joqtı-bardı árman qılǵanın qoydı.

Shaǵlap otırar edim toylarda burın, Endi barıp qalsam nábada oǵan, Qaptalımda bolmasa da bos orın, Kewlimde bir gúrsi bos turar mudam.

Sol gúrsi artınan kelip qasıma, Muńlı muzam "júr" dep áste sıbırlar. Hám áketip meni baspanasına,

Tań atqansha qosıq jazdırıp qıynar.

Qıynar ol jandırıp júrekgenemdi,

76

Seniń súwretińe kirip dolanıp. Súttey appaq árman bolıp sen endi, Uzaqlaysań tań sáwlesin oranıp.

Tań da atar, umıt bolar jekkelik, Biraq sawıqtırıp jan-júregimdi,

"Shayır, shayǵa júr!" dep erkelep kelip, Moynıma salmassań aq bilegińdi.

3-avgust 1981-j,

PAZÍYLET

Doslar keldi gúwlep men quwanǵanda, Tost aytıp, shadlı saz shaldı da ketti. Quwanıshımdı bersem almadı sonda, Hámmesi ózime qaldı da ketti.

Qayǵı tawı qaq jelkeden basqanda,

Doslar keldi "muńayma— dep – haslanda"

Arzan deńgeneni ayaqlasqanday, Qayǵımdı bólisip aldı da ketti.

** *

Búgin esitkendi erteń kóz kórer, Ómir jańalıqlar menen órleydi. Hátte qonaq kútiwler de ózgerer, Dáwirler dástúrge ırıq bermeydi.

Biraq biziń xalıqtıń shın insanlıǵı, Basqa is túskende miyribanlıǵı, Óli sıylawdaǵı beksultanlıǵı, Kommunizm tusında da elmeydi.

* * *

77

Bas ushıńda otırǵanda gúzetip, Súydim hám sırǵańdı qoydım dúzetip. Sonda mıyıq tarttıń shın muhabbatlı. Men abaysız uyıqlap ketippen qattı.

Kelispegen waqta adamnıń isi,

Ájeptáwir bolar kóringen túsi: Jol ortada atı ólgen bir kisi, Er-turman arqalap jayaw kelattı...

** *

Aqquw qusqa tiydi ájeldiń oǵı,

Aq ıyıǵın silkip óldi de ketti.

Biysáwbet azadan buzılıp jubı, Diydar kórmeslikke qoydı da ketti.

Qara tas ústinde appaq músinde, Aqquwdıń jatqanın kórdim túsimde...

Bizdi hayran etip gúl máwsiminde, Dúnyaǵa bir sulıw keldi de ketti.

* * *

Dos yaranlar úyli-úyine tarasıp, Óziń menen óziń qalar geziń bar. Ballar jáne "apam" desip jılasıp, Júrekti qıyqalap atqan sezim bar.

—Qoy, jılawıq bolmań... Shay qoyıń qáne...

Kim ata-anasın baylap júr belge...

Bir sigaret shegip keleyin jáne...

Kelgensoń basqa da aytar sózim bar...

* * *

78

Atıń súringende aqıldan saspa, Tur da shańıńdı qaq, urma atıńdı. Basqa is túskende sır berme hasla, Joqarı tut erlik inabatıńdı.

Námartler bundayda barıp tasaǵa, Júginedi sharap tolı kásaǵa. Ǵam-qayǵı mártlikti jaqtırmasa da, Ómir jaqsı kórer mártlik zatıńdı.

** *

Keshte sharshap kelip, kep-keń úyimnen

Kewlim otırarǵa orın tappadı. "Ólmektiń izinen ólmek joq" degen. Erkek janım bul naqıldı jaqladı.

Sóytip, maqul kórdim talap etkendi, Biraq serlep kórsem ótken-ketkendi:

Saǵan usaǵanlar taptırmas endi, Usamaǵanlarǵa kewil shappadı...

** *

"Jaslıq" vokzalınan shıqtıq basında, Talay mánznl bastıq, jollar ráwan. Sen qaldıń "Ayralıq" stanсiyasında, Men aynanı sabap ketip baraman.

— Sabır et, jolawshı!—destiler bizge, "Árman" stanсiyası barar jer sizge. Bul poezd biraqta qaytpaydı izge, Kelmes bir ketkenler biziń aradan..."

* * *

79

Biz ekewmiz ekken náller miywalap, Qan juwırdı qandil sınap júzine.

Tań sáhárde pisken almaǵa qarap, "Ol bolǵanda edi" deymen ózime.

Sensiz kelip jetken birinshi gúzde, Alma úzip berdim kishkenemizge.

Sol qızalaq kúlip quwanǵan gezde, Ap-anıq kórinip kettiń kózime...

Avgust, 1981-jıl

** *

Kepti mine jas topıraǵıń, Sensiz ómir súremen endi. Bul jollardıń endigi jaǵın. Ózim júrip kóremen endi...

Qızıq edi-aw bul joldıń bası: Báhár ayı, baǵdıń arası, Túnlerde de nur shashqan edi

Ashıqlıqtıń altın quyashı. Biz astında ushırasqanda,

Tal da ózin baxıtlı sezgen.

Juldız sıǵalasıp aspanda, Samallar da uyqıdan bezgen...

Túslerimde men oyaw qalıp, Óńimde tús kóremen endi. Saǵınıshlardıń otında janıp, Sensiz ómir súremen endi.

Mine jalǵız baraman jolda.

Álle qashap tús awıp ketken. Gúzgi quyash alıslap, ol da— Qızıwı mol shaǵınan ótken.

Jar basında jalǵız kógershin Nege ısıq desem kózime,

80

Jekkelikte ol qus ta búgin Usap qalǵan eken ózime.

Suw boyında turǵan qos shınar Sonsha nege sawlatlı desem, Bir-birine es bolıp olar,

Jubın-jazbay turǵannan eken. Meyli heshkim jalǵız bolmaǵay, Dúnya juptan dóregen endi. Kólde qıslap qalǵan tırnaday, Sensiz ómir súremen endi. Alǵıslarım bolmaydı ada,

Birge ótken dáwranıń ushın,

Sonshelli pák, sonsha azada, Nur sáwleli bolǵanıń ushın. Kók dumanlı perdesin jawıp, Qashıqlatar jıllar arasın. Waqıt degen hikmetli táwip Emler deydi júrek jarasın.

Birewlerdi sen be dep qalıp, Jasırınıp eremen endi.

Juldızlarǵa qarap oylanıp, Seni saǵınıp júremen endi.

Jol azıǵın qay jerde tawsıp, Qaysı jerge tartıp nesibi, Keshke qalǵan jalǵız jolawshı, Qaǵar ekei kimniń esigin?

Ómir bálkim sharshap baratqanda Bulaq bolıp aǵar aldımnan.

Sol bulaqtan iship atqanda da,

Ańqam kewip shóllermen saǵan. "Mánzil uzaq ele" deseń de, Jalǵız júrip kelemen endi. Sensiz dáwran tilemesem de, Sensiz ómir súremen endi.

16-iyul 1981-j,