Ibrayim Yusupov - Tanlawli shigarmalarinin 1 tomi

61

Ańsat ǵana jan almaqtı gózledi, Biraq ta vertolet parıldan dárhal,

Bir "qanatlı doktor" ushıp keldi de,

Ájeldi tez quwıp shıǵardı úyden...

Bul jerde de is pitpesin bildi de, Ketti ol qalaǵa ashıwlı kúyde.

Ǵarrı metallurg joq búgin — erteń de, Tawıp alayın dep zavodqa bardı.

Kóz áyneksiz qarap alıp margenge, Ol jerde tas soqır bolıwdan qaldı.

Qara dizimine krest qoyalmay,

Kiyatırsa Ájel salbırap bası,

Qan basımı artıp, mádarı qalmay, Jatır edi biziń bir otaǵası. Qutı-qutı dáriler tur qasında, Reсeptler jerde shashılıp jatır. Sestra qız gúzetip tur qasında, Jeńgey telefonnan qıshqırıp atır.

Áy, dúnya! Qanday saq adam edi bul,

Ózin kúter edi qız aynasınday. Háptede úsh kún dem alar edi bul, Kurortsız jılı joq júrgen tasınbay. Jazatayım bir is bolıp júrer dep, Hátte minbes edi samoletke de. Mikrob—sekrob juǵıp júrer dep,

Úsh mezgil átir suw búrkti betke de. Kisiniń úyine barsa nábada,

Ózy qayta juwdı kása—shaynekti. "Fortochka abaysız ashıq qaldı ma" Dep tekserdi kirgen jayda áynekti.

Ya toba, taǵdirdiń dálkegin qara: Alpısta aǵayǵa kesel tap boldı.

62

Ájeldi kóriwden qorqıp biyshara,

Bir iyek qaqtı da, demde sap boldı...

"Áne is júristi" dep Ájel kúlip, Eńsesin kóterip, áste jóteldi. Jónekey júz gramm tartıp jiberip, Suw boyında júrgen shayırǵa keldi.

Á j e l

—Ho, shayır, yosh qalay?

Sh a y ı r

—Yosh jaman emes...

Á j e l

—Men— Ájel...

Sh a y ı r

—Xosh, xızmet? Kórip tur kózi Á j e l

—Bul adamlar nege ólgisi kelmes? Sh a y ı r

—Jaqsı bolsa nege ólmeyseń óziń?...

Á j e l

—Fausttay biyikke asılasań sen...

Sh a y ı r

—Páslikte gúybeńlew—saǵan berilgen. Á j e l

—Jurtqa — ásel, maǵan —ót qaltasaq sen. III a y ı r Hárre palın qorǵar záhári menen...

Á j e l

—Omar Halyam maqtap—maqtap sharaptı,

Nege ishpey, gúldiń túbine tókti? Sh a y ı r

—Pursat kerek ishiw ushın araqtı. Shayır árman etken ózinde joqtı...

Á j e l

—Haw, qalay pursat joq? Júrseń ǵoy mine,

Búlbul sestin tıńlap suwdıń boyında.

63

Bul jerde ne qarap júripseń qane?

Qanday maqset—ármanıń bar oyıńda? Sh a y ı r

(Ashshı mısqıl menen shayır bir kúldi.)

— Bizde at basınday árman bar, jora: Ómir boyı jırlasam da búlbildi, Qanday qus ekenin kórmeppen sirá...

Á j e l

—Jáne hákislendiń... Biraq, bilemen Búlbúl kóriw emes seniń ármanıń...

Jasırmayman, ólgenshe jek kóremen Bir tayıpa adamların dúnyanıń. Adamlıqtıń hám ómirdiń eń biyik Mánisin sonshelli ardaqlar olar. Muzǵa aylansa da, ólse de kúyip, Meniń temir logikamdı biykarlar. Olardıń ómirge degen ıshqısı Jaqınlasam, jalın bolıp sharpıydı. Olardıń ólimin "taǵdirdiń isi"

Dew qıyın, variantqa sıymas hár qıylı. Insaniyat ushın jan berer adam, Jasınday jarq eter, juldızday aǵar. Dárhal krest qoyayın dep qarasam, Qara dizimde ol joq bolıp shıǵar. Aqıl menen alar shınlıqtı jawlap, Jańartar insannıń góne dúnyasın. Juldızǵa jol izlep, kosmosta zuwlap, Ólse de tastıyıqlar óz ideyasın...

Shayır da ǵozası sol bir jańǵaqtıń, Oǵan pútkil dúnya — óz oshaǵınday. Dante, Gete, Pushkin yaki Berdaqtıń Meni kemsitkeni yadımda sonday. Násimiydi tabanınan tilgende,

Aytqan maǵan qansha ashshı gáplerin. Muwsanı moynınan darǵa ilgende,

64

Maǵan qarsı jazdı "Moabit dápterin". Adamnıń ómirge ıshqın qasterlep, Sen jırlasań, men pushayman etemen,

"Nege adam bolıp tuwılmadım" dep, Kásibimnen túńilip te ketemen...

Sh a y ı r

Jasawdı súyiwdiń hám dóretiwdiń Biyik zańı menen kim ómir súrse,— Hájeti joq oǵan abay etiwdiń,

Ólim ol ushıp bir eskirgen nárse. Sep páslikte ańlıp, shubalıp júrip, Abaysız ayaqtan shalasań onı.

Ash kóz qara qustay oljańdı búrip,

Ushardan iyilip alasań onı.

Lekin onıń mártlik isi—taw bulaq, Astınan jol tawıp sen basqan tastıń, Aǵar qadimgidey biyikten qulap,

Onı kútip alar qudiretli tasqın.

Bul tasqındı bóger kúsh joq dúnyada, Tawdı jıǵıp, qara buwra bassań da. Tuwılıw, jaqsılıq—bolmaydı ada. Qanday qara kúshke awqamlassań da ...

Alǵıs qıstı jeńgen báhárge—jazǵa.

Ushardan oq jegen qos qanatlarǵa. Tún bawırın tilip aqqan juldızǵa, Shawıp baratırıp ólgen atlarǵa!...

** *

Sol gezde gúrp etti mıltıq dawısı, Búlbil sesti tındı, shayır quladı. Dawıl uyıtqıp ketti, ushtı kól qusı, Taw bawırında Ájel qashıp baradı...

65

Juwırıp baratırıp oyanıp kettim.

Kim ol? Bayron, Lermontov pa?—bilmedim.

Hám qızıqtım oǵan, hám shúkir ettim, Óytkeni, ol shayır... men emes edim...

Avgust, 1981-j.

** *

Gúzar joldan shette, tal sayasında,

Men jambaslap jatıp qosıq jazaman.

Shımshıqlar juǵırlap tóbemde sonda, Úyretiser qaytip jazıwdı maǵan.

Qarsımda munartıp awıl teregi, Qasımda sıńqıldap ılay suw aǵar. Gúwlep álle qaydan samal keledi,

Ol hám "bılay jaz" dep úyreter maǵan.

Házir xosh sezimler urqanın jayıp, Uyqasıp qaǵazǵa túsken waqtında, Hesh kim jazalmaǵan, sonday ájayıp, Qosıq shıǵar edi seniń haqqıńda.

Ne ilaj! Sen joqsań. Endi qosıqtar, Shıqpas qansha qálem súyretken menen, Samallar, adamlar, hátte shımshıqlar Maǵan "bılay jaz" dep úyretken menen.,.

66

MAQTUMQULÍNÍŃ JOLÍNA

MUŃ QALMAS

Jaz quyashı jaynap kúlgen shaǵlarda, Qara tawdıń qabaǵında toń qalmas. Opalı dos, seni kórgen shaǵlarda, Kózde qayǵı, kókirekte muń qalmas.

Dáwran atın minip kelse náwbeti, El súygen jigittiń tasar dáwleti. Insannıń insanǵa artsa húrmeti,

Gúlshanlarda ashılmayın gúl qalmas.

Iyilgen daraqta mol bolar miywa,

Peyli keń jigitke keń bolar dúnya, Kewliń seniń shalqıp aqqan bir dárya, Tar áyleseń sol dáryada suw qalmas.

Jigittiń xızmetin xosh kórse eli,

Dárpendire almas ǵıybattıń pili.

Kewil shańın juwsa miriwbet seli,

Zeyinler ashılıp, zárre kir qalmas.

El isine yoshlandırsa zamanıń, Jarasıqlı bolar súrgen dáwranıń. Doslarsız payanı bolmas dúnyanıń,

Heshkim oǵan eki tuwıp, bir qalmas.

BOLMASA

Qus balası bolıp ilinbes sanǵa, Búlbildiń xoshhawaz sesi bolmasa. Sazdı shertken menen kelmes namaǵa, Kewildiń bir ándiyshesi bolmasa.

67

Ádet qalar bálkim, kásiyet qalmas, Elge xızmet etpey jigit sınalmas. Kóp jasaǵan menen aqsaqal bolmas,

Parasatlı aqıl-esi bolmasa.

Birewler qartaysa ziyneti asar.

Eline sán berip, tórge jarasar.

Birewler urǵashı maymılǵa usar,

Mázn adam súwret túsi bolmasa.

Kimler jas qaytsa da, aqılı tolǵan,

Kimseler zuwqıldap til-jaǵı qalǵan. Atqa "shuw" degennen basqası jalǵan, Jası úlkenlik áwselesi bolmasa.

Kimdur, tirisinde-aq atın joqlamas. Insan bolıp, ishken duzın aqlamas. Berjaǵınan quyǵan menen toqtamas, Arjaǵında bir nársesi bolmasa...

Sentyabr, 1980-j

ǴAZLARDÍŃ QANATÍNDA

Qıyqıwlap quslar taǵı, Sap tartıp baratır ma? Ketkendey jaslıq shaǵım, Ǵazlardıń qanatında.

Ekewymiz kóp qıdırǵan, Suwlardıń jaǵasında. Ekewmiz kóp otırǵan, Tallardıń sayasında,— "Ushırattım ulımızdı, Qız benen baratırǵan. Kózleri mende emes,

68

Ǵazlardıń qanatında.

Kóklemde keler qaytıp, Bul quslar baratırǵan. Jaslıq shaq qaytıp kelmes, Ol solay jaratılǵan...

Súyiklim, qayǵılanba, Jıllarǵa ara turma,

Ǵam-qayǵıń ketsin bári, Ǵazlardıń qanatında.

1978-jıl.

* * *

Úyińniń artındaǵı shoq kendirlikte, Uslap alǵanımda tuwladıń jılap...

Sol bir kendir iysin men endilikte, Hesh bir átir suwdan tappadım biraq.

Túste jatsam uyqı bermedi shıbın, Sharshıńdı sheshtiń de, japtıń júzime. Sol sharshıńnan shıqqan shashıńnın iyisin Hesh bir átir suwdan tappadım ele.

Besik balası bar úyge engende, Bir jıllı lep keler hádden zıyada, Sút tatıǵan sol analıq iyisindey,

Átir suw hesh qashan bolmas dúnyada.

Sentyabr 1980-j.

YADÍMA TÚSTI

Serińe dóneyin gúl júzli peri, Ashıqlıq báhári yadıma tústi. Ǵoshshaq jigit, arıw qızlardıń eli,— Kegeyli boyları yadıma tústi.

69

Jigitleri hár xızmetke jaraǵan,

Konaq kelse, qoy súyregen qoradan.

Alqımı aq súyek, haslı qaraman, Koshadás duwtarı yadıma tústi.

Tal kibi tawlanıp, quwday taranıp, Ash tuyǵınday kıya baǵıp qaranıp, Xanatlas kóylekler shıqsa dolanıp, Kırǵawıldıń pári yadıma tústi.

Irgeńdi izlesem eller kórinbes, Ózin júrgen soqpaq jollar kórinbes, Bizler at baylaǵan tallar kóriibes, Jengeńniń dilwarı yadıma tústi.

Anası aldında iybenip qarap,

Atasın kórgende turdım albırap, Bir dilbardıń tulımshaǵı salbırap, Qız bolǵan jayları yadıma tústi.

Laqabın sorasań arshan-tamǵalı, Yar jamalın kórip miyrim qanbadı. Ibrayım der, hásiretińde janǵalı, Qayta bastan bári yadıma tústi.

70

ORFEYGE3

Shal, dostım, gúńirentip tilla sazıńdı, Shert qıyamet dártli namalarıńnan. Árman menen ketken sárbinazıńdı, Bári bir, qaytarıp berealmas saǵan. Jaratıwshı kúsh bar bul tábiyatta,

Ol ózi anadur, ol ózi doktor.

Tuw deseń, tazadan tuwar, biraqta,

Ájelge onıń hám sharası joqdur. Tasqınlar tartılıp, basılar boran, Kifarańnan shıqqan sırlı hawazǵa. Arzıwlıńdı shaǵıp óltirgen jılan, Basın tasqa urıp oynasın sazǵa...

Sen hámmege tańsıq jılqusı ediń, Erke ulı ediń gúl tábiyattıń.

Sen onıń eń yoshlı jırshısı ediń, Arzandası ediń pák muhabbattıń. Gózzal Evridika ıshqında janıp, Arıw saylap kushtıń shın periyzattan. Talay kirjaǵalar sonda qızǵanıp, Íǵbal aydınıńa kesekler atqan...

Juzimniń suwınan sharap etkende,

Hárkim iship, ózin kaharman sezer.

Muhabbat mártlikti talap etkende,

3 O r f e y—áyyemgi grek mifologiyasındaǵı ájayıp sazende jigit. Onıń súyiklisi Evridikanı jılan shaǵıp óltiredi,

Orfey óz yarınıń janın sorap, jer astı patshalıǵına sapar shegedi. Ol qarańǵılıq patshası qatal Aid aldında óziniń kifara atlı altın sazın sonshelli yoshlı, dártli namalarǵa shertedi, nátiyjede miyrimsiz húkimdardıń tas júregi e rip, Orfeyge yarın alıp ketiwge ruxsat beredi. Biraq ayralıq dártinen sabır-taxatın joǵaltqan Orfey jer astınan jaqtı dúnyaǵa shıǵar jerde abaysız shártin buzıp, artına qarap qoyadı, Sonda izinde erip kiyatırǵan Evridika qaytadan árwa q - kóyleńkege aylanıp, kózden ǵayıp bolıptı-mıs. (I. Yu.).