Ibrayim Yusupov - Tanlawli shigarmalarinin 1 tomi

41

Quslar, qonıp, ushıp atır,

Qızǵaldaqlar ósip atır.

Aq selewdin aydarınan

Jel sıypalap esip atır.

Kimler iship, tógip atır,

Kimler maqtap, sógip atır.

Jaǵasında jalǵız jartas

Nar buwraday shógip atır.

Sharshap kelgen birew sonda At suwǵarıp shólin bastı,

"Qaydan kelgen bulaq bunda?" Dep tepkilep turdı tastı.

"Áy, sen birew, jolıńdı bil, Tebingenshe tasta turıp! Kózin izlep bulaqtıń bul, Ne qılasań bas qatırıp...

Semey, 1977-jıl

SOVET BASHQURTSTANÍNA

(Qaraqalpaqstan ádebiyatı menen iskusstvosınıń Bashqurtstandaǵı kúnleriniń Ufada 1977-jılı

iyunde ashılıw saltanatında oqılǵan qosıq)

Baxıtlı elseń, bashqurt diyarı,

Jaralǵansań nurınan tańnıń.

Rossiyanıń jaqtı juldızları

Arasında kórip quwandım.

Men súyemen shın júregimnen

Jaslıq ómir, jańa dúnyańdı.

Ullı Lenin óz qolı menen

42

Dúzgen dańqlı avtonomnyańdı.

Men súyemen, gózzal Bashqurtstan,

Jerińniń taw, toǵay, jılǵasın.

Aq Edilden at sekirtip turǵan

Salawattıń shoyın tulǵasın.

Doslıq, baxıt, shadlıq bostanı,

Bashqurtstan—alsuw tań eli.

Qaraqalpaqsha ıntıǵıp janım,

Bashqurt bolıp súyemen seni.

Xalqıń qumar yoshlı miynetke,

Biyik máqsetlerdi gózlegen.

Palıńdı jegen ayular da hátte

Bal qurtınıń shaqqanın sezbegen.

Men de sonday izlep sóz palın,

Biyik lipalarǵa mineyin.

Palday shiyrin sóz tapsam, bárin,

Tuwısqanım, saǵan bereyin.

Meyli, meni bashqurt sulıwları Muhabbattıń otıpa jandırsın. Jandırsın da, Mustay Kárimniń Jır sháshmesi menen qandırsın!

Noyabr, 1976-jıl.

A ń l a t ı w: alsuw-sulıw, bal kurtı—nal hárresi

(bashqurtsha) I.Yu.

43

SAW BOL, SOVET TATARSTANÍ!

(Tatar ádebiyatı háı iskusstvosınıń Qaraqalpaqstandaǵı kúnleriniń ashılıw

saltanatında oqılǵan qosıq)

Qanday jaqsı—"nindáy áybát" bolǵan,

Bizdi izlep, tamır quwǵanıń!

At sabıltıp keldiń alıs joldan,

Rahmet saǵan, tuwǵanım!

Kel, murtımdı úykep murtlarıńa,

Bawırıma basıp súyeyin.

Kóp bolǵanbız seniń jurtlarıńda,

Húrmetińe bir bas iyeyin.

Sayran etip Qazan artlarında,

Shúráleniń toǵaylarında,

Sabantoyda shábátá ıshqında

Tırmasqanbız baǵanalarǵa.

Hám suqlanıp Kama boyındaǵı

Industriya juldızlarına,

Oylaǵanman, kudiret bar bolsa,

Usı shıǵar dep ózi sirá.

Ullı Lenin ozal basında Nurı túsip, baxıt bergen el.

Dańqlı Volga—Edil jaǵasında. Rossiyanıń payızlı panasında Shalqıp ǵana dáwran súrgen el! Rahmet saǵan, seniń júzlerińnen Kórdik nurın xalıq júreginiń. Átir suwı ańqır kiyimińnen

Kók shóbińniń, jer jeleginiń.

44

Írǵalıwın bolıq buwdaylardıń, Qaynawlarıp dańqlı Qazannın, Qaraǵaylı qalıń toǵaylardıń Xosh iyysin, sıldırawların; Ánkeylerdiń analıq miyrimin, Sáydash sazın, Toqay jırların, Kewillerdi máftún etetuǵın Edil boyınıń sanduwǵashların Alıp keldiń biziń elimizge, Íshqıńızda janıwımız ushın, Bir ómirge kewil tórimizde Sheshek atıp qalıwıńız ushın!

Turmıs usılay shadlıqqa tolsın, Shın baxıttıń sulıw bostanı, Juldızıń bárha joqarı bolsıp, Saw bol, sovet Tatarstanı!

1980-j.

E s k e r t i w l e r: shábátá—jóke qabıǵınan toqılǵan bashmaq gewish. Sabantoyda biyik bórene—baǵanga órmelep kim onı alsa, sol bayraq aladı. Jer jelegi—jabayı qulpınay. Ánkey—ana. Sáydash— ataqlı kompozitor. Saiduwǵash—bulbil. (I.Yu.)

TATARSTAN JOLLARÍNDA

Ǵarif Axunovqa

—Aytshı, kóp jasaǵan taynapır emen, Bunsha mıqlı, sawlatlısań ne degen?

—Qattı dawıllar kóp shayqaǵai meni (Batırdıń gúreste bekiser beli).

—Aytshı, sen, hawalı narat-qaraǵay,

Ne degen biyik hám dúziwseń sonday?

45

—Biyikke umtılıp ósemen mudam. Dúziw niyet bárha miyasar maǵan.

—Aytshı, suw boyında turǵan aq qayıń, Ne degen dilbarsań sen aynanayın. Sulıw jelbirewdi úyrendiń kimnen?

—Qazan qızlarınıń aq súlgisinen...

** *

Seniń kewliń mısal sawlatlı Qazan, Edil boylarında turǵan berik qorǵan. Munarlanıp Súyinbiyke minarı, Jaǵısıńa appaq tolqınlar urǵan.

Tańda kelsem, ullı jumısker xalıq

Seni aq quw kibi ortaǵa alıp, Álpeshlep júzdirip óz aydınında, Gigant zavodlarǵa enedi barıp.

Al men ruxsatsız adamday sonda,

Qalıp zavod derwazası sırtında, Keshke deyin esigińdi ańlıyman, Seni kútip Qaban kóldiń artında.

Aqsham kelsem, buzbasın dep uyqıńdı, Qazan mıń-mıń juldızların jaǵıp tur Bulshıq eti menen tikenli sımdı

Úzgen batır shayır seni baǵıp tur...

Aytshı, ne isleyin, arzıwlım meniń, Íshqıńa miyasar bolmaǵım ushın? Ózim tutqın bolıp hámirińe seniń, Júregińdi jawlap almaǵım ushın?

Mıń qosıqtan bir qosıǵım egerde

46

Seniń júregińe jol tawıp barsa, Bólep seni lázzet penen jigerge, Gúlińe muhabbat jamǵırı tamsa,—

Edil betten esken jeldey azanǵı,

Kewlińdi terbesem, sanduwǵash qusım,— Temirláń hám Groznıydıń Qazandı Jawlap alǵanınan zıyat men ushın.

** *

Úyge kelse bir dańqlı kisi, Aytamız da biz maqtanamız.

"Úyimizdiń kut perishtesi

Zıyat boldı" dep shadlanamız.

Eger Qazan maqtanar bolsa

Kelgen dańqlı qopaǵın sanap,

Tıńlar edn maqtanshaq dúnya,

Awzın ashıp, tamsaiıp ǵapa.

Bul Qazanda kimler bolmaǵan,

Kim tuwılıp, kimler turmaǵan!

Talay dańqlı jáhángir kelip,

Talay ullı shayır jırlaǵan.

Bul sháhárge kimler kelmegen! Petr patsha bunda túnegen.

Pugachevtan Pushkinge shekem, Bunda bolǵan Tolstoy ákeń.

Dúnyaǵa dańq jayǵan Gorkiyler Kaynap pisip usı Qazanda, Qıyın turmıs qamırın iylep, Zuwalanı úyrengen bunda...

47

Qonaq etip kútip alǵanda Házili bar aytar bul eldiń: "Ullılardıń bári Qazanǵa

Kelip—ketken... Sen jaqsı keldiń..."

Sonda ullı bolmasańdaǵı,

Sen Qazanǵa kelgen gezińde,

Gúllep birden kewlińniń baǵı,

Ullı sezineseń ózińdi.

Óytkeni Qazan—ulıqlar jolı, Sharapatı dáryaday tolı, Ullılıqtıń samatı menen Kóteredi kewlińdn birden.

Hám sonda sen súysinip ishten, Maqtanarsań quwanısh biylep: "Ulyaiovtıń izleri túsken

Kóshe menen kiyatırman" dep...

Iyun 1981-j. Qazan.

SABANTOYDA

Qara orman jiyeginde

Sabantoyı qızıpattı. Kim órmelep bórenege,

Kimler shólmek buzıpattı...

Kózińdi tas qılıp tańıp, Qolǵa sırıq uslatadı. Alǵa—artqa aylandırıp, "Ur endi" dep til qatadı.

Shólmek pe dep berip salsań, Sart etedi jerge sırıq.

Tawıp ura almay qalsań, Gúw kúliser hámme turıp...

Shlyapanı shıńǵıttım da,

48

Men ortaǵa shıǵıp kettim. "Bul is qıyın emes dım da," Dep ózimshe qıyal ettim. "Qonaq shıqtı, jol berińler: Kózin tańıp, sırıq beriń!"

Dep ǵawırlap qız-kelinler

Qoydı aldıma shólmeklerin. Jin shaqırǵan duwaqanday, Turdım biraz sobırayıp.

Ońǵa aǵay, solǵa aǵay!"

Der jigitler sıbırlanıp. Sıbırlıǵa kulaq saldım. Zeyin kózi menen serlep. Sırıǵımdı siltep qaldım, Shaqır-shuqır sındı shólmek. Jurt gúw etti qol shappatlap, Radio maqtap ketti: "Ózi-shayır, ózi-qonaq, Shólmek buzıwǵa da epli..." Kestelengen aq súlgiler "Durıs" degendey jelbireser. Shaǵlap qúlip qız-kelinler, Bizge sıylıq belgileser. Baratırman keyip ishten, "Way, hújdansız" dep ózime. Qızaraman óz-ózimnen, Qaray almay jurt kózine. Sebebi... kózimdi menin

Shala tańǵan edi sonda.

Qonaqshıllıq isletpes neni Biziń tatar tuwısqanǵa!

Almetev—Búgilme, iyun 1981-j.

49

RIMMAǴA

Kak xorosho: v stixax ya ne lgala...

Rimma Kazakoza

Samaldıń ótinde ásken aq qayıń

Qımtanıp jalınbas boranǵa, selge.

Dawıl mayıstırıp shayqaǵan sayın,

Appaq, tik ayaǵın nıq basar jerge.

Jamǵır jawǵan sayın turar shólirkep, Kók shawqım samalǵa oynar japıraǵı. "Sharshamay gúresip, ómirdi súy" dep, Jalıqpay jasawǵa ol shaqıradı...

Rimma, sen keshir meni, áziyzim,

Soń jazarman bul bir qosıqtıń izin.

Seni kórgen waqta biz túwe bálkim,

Sınshılar da tapbas naq aytar sózin.

Sebebi, sen tuwralı kim jazar bolsa,

Marapat sóz izlep hálek bolmasın.

Shaǵala asıralmas ketekke salsa,

Sınshı qálem shaynap, oyǵa talmasın.

Onnan kóre, jan-júregin sızlatıp,

Insan tirshiligi menen awırsın. Íssılarǵa kúyip, suwıqqa qatıp, Sol jekke qayıńnıń astında tursın.

Samaldıń ótinde turǵan aq qayıń,

Jasıl bir tartarı basta jelbirep,

Qız júregi bolıp Rossiyanıń,

Seni máftun eter, kewlińdi terbep.

Sezerseń mayısqaq, jińishke qayıńnıń