Ibrayim Yusupov - Tanlawli shigarmalarinin 1 tomi

31

Usı jerde dóregen dep...

** *

Kóp awıllar qublamızda Gózzal jáne ǵurǵın keler. Qalalardan qashıp barıp, Ol jerlerde turǵıń keler. Biziń awıl bul dizimge

Kirmese de, kewli biyik.

Bunday awıl jer júzinde

Men oylayman joq pa diyip.

Qanaátshil xalqı sonday, Ne islese háli keler. Qız-kelini tuwǵan ayday,

Jigitleri dáli keler. Shópkerden jay salıp alsa, Bir "jiguli" alıp alsa, Qatereli qalalıǵa Qudamdalı bolıp alsa; Baǵ háremi bolmasa da, Úy qasında qorası kóp. Diyqanshılıq qılmasa da, Egis jerge talası kóp. Sheńgel qora qıspalatıp,

Buǵa baylap, mal saqlaydı. Arıǵın semirtip satıp, Bazar kúni shaljaqlaydı. Óńi túwe, túsinde de Qalaǵa bir barıp qaytar. Geshir-pıyaz ekpese de, Qawın-qamek alıp qaytar...

** *

Toqshılıqtıń saldarınan

32

Dástúri kóp oylap tapqan.

Qız uzatsa awılınan,

Túsken jerin jawday shapqan.

Toy berse de, qoy berse de,

Óz paydasın pitiredi.

"Kim neshe som ákeldi" dep, "Kók dápterden" ótiredi. Onnan keyin qonaqlardıń Basın qospay, bólip-bólip, Úylerine qońsılardıń

Kirgizedi ertip kelip.

Kórpesheni iyzep jatıp, Awqatın kuteseń sonsha. Ash júrekke aqtan tatıp, Basıń mıńǵırday bolǵansha, Tań aldında, qaytar waqta "Baqsıǵa shıq" dep keledi. "Shıqpasań da, baqsı pulın

Ber" dep, kózi jep qeledi.

Duwtarınıń qulaǵına

Pul qıstırsań, yoshar baqsı. (Bunday baqsılardan mına, Masqarapaz maymıl jaqsı.) Al hayallar sumka bılǵap,

Dasturxanlar awmasadı. "Shtampovka salıptı" dep, Abısınlar dawlasadı. Qonaqtı bir jerge jıynap,

Ortadan tamada saylap,

Qosıq tıńlap, tost aytısıp, Otırsań dá hámme shaǵlap! Kúyew qayda, kelin qayda? Birge otırıp, tilek aytsaq. Barǵan kisi qusap toyǵa, Lázzet alıp úyge qaytsaq...

"Biz joq-juqa zamanda da

33

Bul báleni kórmegenbiz. Ash-áptada bolǵanda da, Bayıw ushın toy bermegenbiz. Húrmet ienen betin ashıp, Kelinshekti sıylaǵanbız. Xalıq jıynalıp kewli tasıp, Baqsı, jıraw tıńlaǵanbız.

Orıs, ózbek hám basqa da Kóp bilimli xalıqlar bar. Jańa dáwirde hasla da Búytip toy bermeydi olar. Biziń awıl nege onsha,

Bunday shadlı, keń zamanda, Dástúrlerdi buzıp bunsha, Qısım qılıp atır janǵa?

Bul ne kórgensizlik, toba!

Hár murnında batpan samal...

Dep bayaǵı ata-baba Awnap túsip jatqan shıǵar...

** *

Awıl, awıl! Bári bir sen Jaqınsań jan júregime. Súymegende seni ábden, Bunday sózler keledi me! Seni degen waqlarımda, Saǵınıshıń molaytadı.

Bilimsizlew jaqlarıńdı Men aytpasam, kim aytadı?

Ay-hay, onda er azamat Jigitler bar edi sonday. Ilgir zeyin, kewli abad,

Bektursın hám Urzımbayday...

Ol jerde kóp joralarım,

34

Asıq atıp, láńki tepken. Qıl ótpestey araları, Ílayımız—bir qandekten.

"Narkom" deymiz, "parrıq" deymiz, Nuraddiyin, Kárimin de.

Nurım emes, "murın" deymiz, Laqabı bar bárinin de. Kóriskende jıl qusınday Úykelesip qalısamız.

Bir úyirdiń jılqısınday

Kisnep-kisnep tabısamız. Onnan keyin bir basa-bas

Otırıspa baslanadı.

Kim zeyinli, kim osamas,

Bári ashıp taslanadı. Shaǵal máslik qızıp beti,

Jıqqın qusap urıp keter.

Basqınıń kóp baytóbeti Bir bayǵusqa minip keter. Sóz iynesin sabaqlasa,

Qamırdan qıl suwırǵanday. Kim basqıǵa shıdamasa, Shıǵa qashıp juwırǵanday. Jılarıńdı, kúlerińdi

Ya bilmeseń ne derińdi. Azlı-kópli abıraydan Úzgendeyseń gúderińdi.

Dana bolar nadanıń da,

Qarsılıǵıń qurı keter.

Olaq degen adamıń da, Solaq penen urıp óter. Otırǵızıp júresinen, Tuwdırǵanday enesinen...

Saqla, quday! Qaraqalpaqtıń Basqı degen bálesinen! Gáptiń bunday astarlısın,

35

Máddelisin, dastarlısın; Házil sózdiń kóp qırlısın, Gúláńgirdey tepkirlisin;

Iyik jopsa ǵarrekshidey,

Dúrbeze bop shıǵatuǵın, Shıbıp tutqan órmekshidey, Qumırısqaǵa talatıwın; Tildiń sonsha tereńligin, Sóz сexınıń sheberligin; Tolqın bolıp júgiretin Kúlkiniń bul qudiretin—

Joq shıǵar dep oylayman men

Bul awıldan basqa jerde: Kúlki jurtı—Gabrovo, Atı shıqqan Aqsháhárde...

"Erteń túste biziń úyde Bolamız" dep biri shıǵar. Ekinshisi "náwbet—bizde" Dep dawısı iri shıǵar.

Bir defiсit tawarday aq,

Saǵap gezek turar bári. Basın joytqan bayǵus qonaq, Hámmesine bolar dári. Azanǵı shay halqasına, Qaymaq qoyıp pal qasına,

Qonaq kelse, quwanǵannan Jatıp isher shalqasına. Kúni-túnp qonaq kúter Dizde dińke qalmaǵansha.

Besjapqa bir súńgip alıp, Bastı dúzep almaǵansha...

** *

Qaytar waqta úlken joldan

36

Awılıma bir qarayman.

Keleshegin boljap aldan,

Qıyal baǵın aralayman: Sonda qıyal bostanımda Sulıw jaylar qatar-qatar,

Baǵ háremli qıyabanda Gózzal awıl gúllep jatar. Kompleks óndirisli

"Bizde ullı kúsh" dep turǵan

Mashinalar túrli-túsli Knopkaǵa islep turǵap. Jeri tegis keń taqtalıq, Eginleri bolıq sonday. Jańa mektep, klub salıp,

Zamanagóy bolǵan qanday! Eski ata mákanlarda Shashaw jatqan háwliler joq Kebir menen ızǵarlar da

Qurıtılǵan egis jer bop.

Tabısı mol, isi alıq, Sovxozımız alǵa ketken. Óz waqtında aylıq alıp, Intimaqlı miynet etken.

Ferması joq, tamǵa súyep,— Sıyırların sawatuǵın.

Ot ornına svodka jep, Kıstan zorǵa shıǵatuǵın. Jesir qatınnıń múlkindey Texnikası jayrap jatpas. Silpilese kún ebindey,

Mashnnalar jolda batpas.

Basshılar joq bayaǵıday, Tek planın oylaytuǵın. Kómekshnge jutap uday, Oqıwshını jumsaytuǵın...

Iske asadı bunıń bári,

37

Házir zaman soǵan kóshti.

"Gigant" sovxoz tanaları "Durıs" desip móńiresti...

Dekabr, 1981-j.

USÍ JURTQA HAYRANMAN...

Uwlı hárreden pal alıp,

Pal ashıtıp, bayramlar...

Júrgen jeri danalıq,

Usı jurtqa hayranman.

Islegen isin qaray tur,

Sózge sheshen —orator.

Bárin bilip baratır,

Usı jurtqa hayranman.

Qız alısın qaylardan,

Dos tawıp uzaq jaylardan,

Oyda joqtı oylanǵan,

Aqılına hayranman.

Bes biydaydan—bir shórek,

Bir shigitten—júz ǵorek,

Shıbıq shanıshsa,—bayterek,

Bilimine hayranman.

Tuxımnan qawın torlatar,

Shólge bostan ornatar,

Toy berip, ılaq oynatar,

Baqsı aldırıp qaylardan.

Úyin tósep palastan, "Qonaq ber" dep talasqan.

Gá urısıp, jarasqan Minezine hayranman.

38

Ol quwsa, dúnya qashıp júr,

Tiyneklep jıynap tasıp júr,

Bir waqta burqıp shashıp júr,

Tawıp alǵanday maydannan.

Zeyini ilgir qırǵıydan,

Erlese kúndey nur quyǵan.

Qapelimde qıltıyǵan

Baz birine hayranman.

Tuwrılıqqa tán bergen,

Namıs ushın jan bergen.

Olpı-solpı keń kelgen

Sawlatına hayranman.

Jamanlıq etpes ómirde, Jaqsı sózge semirgen, Qıyınlıqtı jemirgen Ǵayratına hayranman.

Usınday jurttı súymegen,

Ullılıǵın kórmegen,

Bilgishsinip sóylegen

Nadanlarǵa hayranman.

KELDIM

(Húrmetli ustaz shayır Suláyman Rustemge qarata aytılǵan bul házilnama qosıq Ázerbayjanda

Ózbekstan ádebiyatı menen iskusstvosı kúnleriniń ádebiy ashılıwında oqılǵan, 6-iyun, 1979-j. Baku)

Arzım esit meniń Suláyman aǵa,

Bir yar sawdasına tústim de keldim.

Siziń pampıǵ,—biziń paxtamız kibi

39

Appaq bulıtlardıń ústinde keldim.

Aral teńizinen, Jáyhun gúlinen, Baǵı-bostan Xorezmniń jerinen, Shan-sháwketli qaraqalpaq elinen Qardashlıq sálemip aldım da keldim.

Altın Ferǵanadan, Ándijanımnan, Gúrkiregen Tashkent bostanlarınan, Hawalı Samarxand sáyqallarıpan

Tarlan kewlim qus bop ushtım da keldim.

Shanlı Ózbekstan—shadlıq dúnyası, Kóginde barq urǵan baxıt kuyashı. Shayır Zulfiyanıń gózzal muzası

Bizge hámdam bolıp yoshtım da keldim.

Aytın ol páriyge, bir beri baqsın, Aslı Káram kibi otlarǵa jaqsın. Sońıra máyli bizdi Kóykólge jıqsın, Diydar kórmekliktiń qastında keldim.

Buyırsın, choq gózzal ǵoshma pitermen, Hazardan qırq márte júzip ótermen. Arshın-malshı bolıp izlep ketermen, Aytıń, maldan, bastan keshtim de keldim.

Qalpaǵım qaradur, kewilim aqdur,

Júregimiz jaqın, ara uzaqdur. Hárgiz ózgelerde qıyalım joqdur, Íshqı sharabınan ishtim de keldim.

Áziz—múbárákdur bul topıraq maǵan, Iz túsken Waǵıyftıń ayaqlarınan. Vurgupnıń tırna kóz bulaqlarınan Áksi—jamalıńdı kórmege keldim.

40

Kerdim ol gezzaldı Muǵan shelinde,

Lenkorannıń ter ashılǵan gúlinde.

Araz dáryasınıń aqqan selinde

Seslerin yad etip turmaǵa keldim.

Gúz paslında kórip anıń júzini,

Sharap bolıp aqtı Shemaq júzimi.

Jipekke zer tikkei Sheki qızınıń

Táriypine dástan jazbaǵa keldim.

Ol qız patshasıdur keń dalalardıń,

Sheshegidur biyik qarlı tawlardıń.

Batır neftshiler, pampıǵshılardıń

Altın qollarınan súymege keldim.

Qardashlıq sezimi júrekte, qanda,

Rahmet miynetkesh, azat insanǵa.

Eshk olsun sovetlik Ázerbayjanǵa!

Mudam xızmetinde turmaǵa keldim.

Túsinikler: pampıǵ— paxta (bizdegi "mamıq" degen sózge mániles), sayqal — saltanat, Astı Káram — ázerbayjanlardıń ashıqlıq qıssasınıń qaharmanı,

Kóykól —Kókkól, choch gózzal ǵoshma - kutá sulıw qosıq. Ter ashılǵan - taza ashılǵan, Xazar—Kaspiy teńizi.

Eshk olsun—dańq bolsın. I. Yu.

BULAQ

Sırbay Máwlenovke

Ústinen bult kóship atır, Jolawshılar iship atır, Aq bókenler ıssılasa,

Aqsham kelip túsip agır.