Ibrayim Yusupov - Tanlawli shigarmalarinin 1 tomi

21

Palwaniyaz aǵa kuwaqılanıp,

"Hasla olay emes..." deptiler sonda.

"Maqtawdan qay nárse ketpeydi azıp? Ámiwdi marapat uyıǵı tepti.

"Asaw dárya", "Jáyhun dárya" dep jazıp, Dáryanı shayırlar qurıttı..." depti.

Al, endi búgin she?

Tawda muz erip,

Kanallar qaytadan qaqpaqlap aqtı. Jáyhun dárya jáne jilli kózlenip, Keń dalaǵa sıymay oyqaslap shaptı.

Bası tasqa tiydi jayınnıń biraq, Tas tarnaw aldında tıpdı jawızlıq.

Temir qollar dizgin tartqanda orap,

Attıń awızın jırttı beton awızlıq.

Jigirma bes tisli tas taraq penen

Janıwardıń jal-kuyrıǵın taradım. Jazǵı tań samalın dilmash tutıp men, Dáryadan bir neshe sawal soradım:

—Aytshı, aǵar bulaq anam Ámiwim, Bul saqıylıq saǵan qaydan darıǵan? — Tirishilik dunyasına analıq miyrim Mudam saqıylıqtı úyreter maǵan.

—Qaydan aldıń sonsha miyrimlilikti?

—Miyrim-shápáátti aldım kuyashtan. Onıń miyrim nurı túskende hátte,

Tawlarda muz erip, ot shıǵar tastan.

—Dárya, qaydan aldıń ullılıqtı sen?

—Kishypeyillikten, miynetkeshlikten.

22

—Kishipeyilikti úyrendiń kimmen?

—Ullı Jer ananıń pazıyletinen.

—Aytshı, jaqsılıq hám jamanlıq birge Seniń bir boyıńa qalay sıyısqan?

—Dárya da adamday. Insan ómirinde Sıyısıp jasaydıǵoy bul eki dushpan...

—Sen qayda barasań sonsha asıǵıp?

— Shól táńirisnniń asqan arıw qızı bar, Men edim ol qızdıń máńgi ashıǵı, Oǵan mıń jıl boyı kózim qızıǵar.

Ol endi oyanıp uzaq uyqıdan, Meni kúter, meni shaqırıp atar.

Bálkim Qaraqumnan, bálkim Qarshıdan,

Bilmedim, qay jerden maǵan ún qatar.

Shól qoymay gúllentip, gúwlep tasayın, Zaman bolsın qayıl, adamlar qayıl.

Sol sulıwdı tawıp shólin basayın,

Bos sawallar menen egleme, shayır!...

May, 1979-jıl

BÚGINGI KÚN

Aqsha bult dáryanıń arǵı jaǵına, Tıńayǵan padaday suwǵa qoydı bas. Nurlı uwıq shanshıp shańıraǵına, Otaw tigip atır keshpeli quyash.

Ótti sóytip, sheksiz waqıttan bir kún, Jáne japıraq tekti gúzgi shınarlar. Jáne quslar qayttı bir neshe dúrkin,

23

Qartlardan jas kemip, eseydi ballar.

Ómirimniń bir párshe janlı bólegi, Saǵan qullıǵım bar, miriwbetli kún. Enbegim, lázzetim, ıshqım, tilegim,

Táshwishlerim ketti boyıńda seniń.

Aqılǵa uǵras kelmes seniń gárdishiń, Álhábbiz, ne degen danasań óziń! Atqarıldı desek búgingi isiń, Erteńge awısıp qalasań óziń.

Búgin shala qalǵan dúnyanıń múlkin Erteń túpleymen dep jasaydı insan. Óter sóytip mudam ómirden bir kún,

Bir adım atlanar keleshek taman.

Nurıńnan ashıldı gúl-ǵumsha, ǵorek, Samal bolıp estiń, suw bop harladıń. Pal hárresi bolıp tınbay guwildep, Gúzdiń sońǵı gúlinen pal jıynadıq.

Rahmet, sen sergek tań berdiń maǵan, Quslar juǵırlısın, japıraq sıldırın. Shıq keppesten turıp ırısqı baǵımnan Shúkir etip úzdim miywanıń birin.

Úzip aldımdaǵı balaǵa berdim, Onıń quwanǵanı-quwanısh maǵan. Sonda seniń saqıy nurıńdı kórdim, Bala qolındaǵı qızıl almadan.

Mayısqan shaqaǵa aǵash tiredim, Baqırdım jan qusap bir qanı qızba: "Jer-suwım, quyashım, azat eńbegim, Dańq siziń qudiretli awqamıńızǵa!"

24

Hám kettim jumısqa júrip jalma-jan, Boldı kernep talwas, jigerim-kúshim, Kúnim, seni mol jemisli almaday,

Insanıy mazmunǵa toltırmaq ushın...

May 1979-jıl.

SEN MÁRDANA XALÍQSAŃ

Tabısların tas bulaqtay iydirgen, Aqıl-zeyni hámmelerden alıqsań. Mártlik isin duyım jurtqa súydirgen, Paxtakesh xalıq, sen márdana xalıqsań.

Hesh kimde joq seniń miynetkeshligiń, Pildey parasatıń, záberdesligiń. Balǵadan qaymıqpas palwan tósligim, Abırayǵa tırısqısh dana xalıqsań.

* * *

Watan iygiligi maqsetiń birden.

Kewlińniń awmaǵı keń saray tórdey, Bergen wádeń tasqa basılǵan mórdey, Aytqan sózi bir durdana xalıqsań.

Paxta derjavası Ózbekstanım, Paxta bezer tájik, túrkmen bostanın.

Qırǵız, qazaq, ázer —kóp tuwısqanıń, Bir-birińe sen párwana xalıqsań.

Qaraqalpaqta sınnan ótken ǵayratıń, Tashawızdan gúrlep shapqan ǵıyratıń.

Xorezmdi tutqan ullı sawlatıń,

Gózzal Tashkent hám Ferǵana xalıqsań.

25

Hinji dáni dese arzır salındı, Jaylaw tolı súriw-súriw malıńdı, Tiri altınǵa tolı teńiz, kólińdi, Elge ırıs qazanı etken xalıqsań.

Baǵ hám palızlarıń shiyrin miywalı. Jaylar saldıń dárwazası xiywalı. Gúllentip Elliktey eski sahranı, Iyip turǵan bir árwana xalıqsań.

Qasımker tábiyat tonın teris kiyip,

Jezdesindey oynar janıńa tiyip,

Sonda hám jıl sayın qırmanıń biyik, Ǵayrat sınasqanda dara xalıqsań.

Qısı menen tonda suw alıp júrseń, Tuwdırarday bilek sıbanıp júrseń. Xanteńgedey bolsa quwanıp júrseń,

Paxta perzent bolsa, ana xalıqsań.

Tiyneklep, xanalap, bunkerlep jıynap, Toǵız ay tolǵatıp janıńdı qıynap, Gúzde qalalardı awılǵa aydap, Mudam xızmetińde qoyǵan xalıqsań.

Miynet maydanınıń palwanı da sen, Aq altın eliniń sultanı da sen, Shayırlardıń yoshı—ilhamı da sen, Kókiregi tolı nama xalıqsań.

Hár túp paxtań usar mehrigiyaǵa, Paxtası mol eldiń ırısı zıyada.

Jıl sayın dańqıńdı jayıp dúnyaǵa, Juldızı bálentten tuwǵan xalıqsań.

Noyabr. 1973-81 j.

26

POEZD EMES, ELDIŃ DÁWLETI KELDI

(Shımbayǵa birinshi poezd barǵandaǵı mitingte oqılǵan bayaz-qosıq, 22-fevral, 1980-j.)

Bul zaman jol salıp juldızǵa, ayǵa,

Ne isleymen dese ǵurbeti keldi.

Poezd qıshqırıǵı jańlap Shımbayda,

Bugin ullı toydıń sáwbeti keldi.

Shayda búlbil qonıp taza gúllerge,

Xosh qılıqlı shiyrin ziban tillerde

Qazı Máwlik bayaz etken ellerde,

Bizge hám mine sóz náwbeti keldi.

Arqanıń ardaqlı Shımbay jayları,

Kózge ısıq Kegeyliniń boyları,

Qutlı bolsın poezd kelgen toyları,

Poezd emes, eldiń dáwleti keldi.

Talay shejirelerde oqıp sózińdi, Tariyx dárbentinde kórdim ózińdi. Ínqılab samalı jelpip júzińdi, Taza turmıslardıń sawlatı keldi.

Tariyxıńdı tolǵar edim bul waqta,

Poezd bizdi kútip turmas biraqta...

"Daesh, Qara ózek!", arjaǵı Taxta, Júrip ketetuǵın máwleti keldi.

Qansha kóp tiyeseń paxta, salıńdı,

Bul jol sonsha ǵurǵınlatar halıńdı.

Bul naǵız aydın jol, nanı qalındı,

Ishseń suw ornına sherbeti keldi.

Shayırlar dur shashıp shiyrin tillerden,

27

Zaman súyinshi sorap biziń ellerden, Amangúl, Baǵdagúl, Raygúllerden Jolashardıń qáde-qáwmeti keldi.

Táriypin aytayın bul kelgen zattıń, Teplovozda kúshi altı mıń attıń, Abadanlıq penen mádeniyattıń Aǵar bulaq ırıs dáwleti keldi.

Sarras relsleri soldat qayıstay,

Ushqan qustan, esken jelden qalıspay, Taw tiyeseń tartıp keter qayıspay, Ullı texnikanıń qúdireti keldi.

Shımbayda shay iship shıqsań esikten, Poezd minip terbeleseń besikte.

Tek bolǵanı miner waqta keshikpeń,

Gudok shalsa, jurer múddeti keldi.

Arba emes, bul asıqpay bararǵa, Taksi emes sawdalasıp turarǵa, Zamanınıń suw tulparı bul arba, Saqıy dáwranlardıń himmeti keldi.

Umıt bolar ne qıyınlıq kórgeniń,

Shifer izlep, taxtay sorap júrgeniń. Taqıyatastan kómir tasıp búlgeniń, Bári umıt bolar áwmeti keldi.

Ketseń bir kufede tórt adam bolıp, Máskewge bararsań eki tań qonıp. Poezd emes, aytsam ataǵın tolıq:

Zamannıń kóshpeli jánneti keldi.

Tashkent hám Nókistiń tayar jayları, Sibirdiń kók súzgen qaraǵayları,

28

Áljir apelsini, hindi shayları,

Stanсiyańa túser náwbeti keldi.

Rahmet ádillik, danalıqlarǵa,

Turmıs qanday tolı jańalıqlarǵa!

Bizler ılaq baqqan dalalıqlarǵa

Búgin kommunizm kelbeti keldi.

Mıń alǵıs bul joldı salıp kelgenge,

Tulpardı noqtalap alıp kelgenge.

Zaman qádirin biliń, dáwran súrgenge,

Shadlı turmıslardıń ziyneti keldi.

Kewil shaǵlap ushqan qustay talpınar,

Ullı eldiń tuwısqanlıq saltına.

Azamat, miynetkesh Shımbay xalqına

Partiyanıń ullı húrmeti keldi!

KEWLIŃNIŃ KÓSHPELI KÚNI BOLARMAN

(Gazoshaq—Tórtkúl karer temir jolın salıwǵa arnalǵan Tuyemoyındaǵı mitingte oqıldı, sentyabr

1980-j.)

Temir jol diydiler meniń atımdı,

Mol dáwlet, baxıttıń jolı bolarman.

Dúnya biler meniń haslı zatımdı,

Abadanlıq penen tolı bolarman.

Relsimdi tartsań qıya shóllerge, Jaziyrańdı jaynatarman gúllerge, Írıs—nesiybe tasıp elden ellerge,

Turmıstıń tawsılmas káni bolarman.

Barǵan jerim abat, zawqı-sapalıq,

29

Maǵan júkler bolsań tawdı qoparıp, Háp zamatta túsirermen aparıp, Zamannıń sharshamas pili bolarman.

Sarras tuwrılıqtı súyer jollarım, Men barsam uzayıp qalar qollarıń. Bunnan beter ǵurǵınlasıp hallarıń, Aydın jollarıńnıń piri bolarman.

Gazashaqtan tartsań meni qay kúnde, Dúldil emes, men atlarman Jáyhúndi, Waqtın xoshlap, shad etermen xalqıńdı, Kewlińniń kóshpeli kúni bolarman.

Atı Túyemoyın, táriypi dástan, Awızlıǵı beton, noqtası tastan,

Poezdlar ótkende mıńq etpes haslan,

Ustasınıń sharap—sháni bolarman.

Xorezm, qaralpaq, túrkmen ǵardashım, Bir aydasqan kóp zamannıń arbasın, Poezd minip qaysı elge barmasın, Barlıq jerde doslıq káni bolarman.

Dáryanı atlasam shóller gúl bolar, Tórtkúl degen bir ájayıp el bolar, Jer jánneti qayda deseń, sol bolar, Men onıń jáne hám sáni bolarman.

Gudok shalǵanımda eller quwanar, Men barsam, el qonıp, shóller jańarar. Qashımdı tezirek úyiń, aǵalar! Párawan turmıstıń gúli bolarman.

30

AWÍL, AWÍL!

Shayırlar awılda tuwılıp, qalada óledi. (rus maqalı)

Úlken sháhár arqasında, Qalıń terek arasında

Elespesiz bir awıl bar, Kegeyliniń jaǵasında. "Tuwǵan jerim" degen sózdiń Máni berip payqasına,

Qoyar edim juldız etip, Aspandaǵı ay qasına...

Anam tuwıp, háyyiw aytıp, Sóylep júrip til úyretken. Umıtarman onı qaytip,

Es bildirip, adam etken!

Quldıraǵan soqpaqların, Sıldıraǵan salmaların, Til dúzetken takmaqların,

Shúllik penen ańǵalaǵın...

Bala gezde nan batırıp Sarı maydın tortasına, Ílaq-kozı baǵıp júrip Ayaktaǵı arqashına,

Malı menen, shóbi menen

Úykelesip bir óskenmen. Iytlerinin kóbi menen Iyt tilinde sóyleskenmen.

Kewlim sonda qalǵan uǵıp

Kereksizin, keregin de.

Oylaǵanman, bar jaqsılıq