Ibrayim Yusupov - Tanlawli shigarmalarinin 1 tomi

121

Úmit, maqset ekewin joldas ertip, Baraman. Shúw, janıwar, qanazatım! Bes tóbe artta qaldı asırımlı. Mantańlap, buzsań ayaq basıwıńdı, Ele de ashshı qamshı tartaman men, Bundayda bileseń ǵoy ashıwımdı.

2

Enshime tiyip ediń tay waǵında, Qıyalpaz bala kewlim bay waǵıńda, Dorbańda er basına qıstırılǵan "Jem emes, kitap júrdi bar waǵıńda. Kisnediń sen baylawda kúnde turıp, Jabıwlap, ot salmadım túnde turıp. Urıstan sońǵı jıllar kemtarlıǵıń Atqardıq ash karınǵa birge júrip. Arǵımaq, dal bedewdin uranında

Atlar kóp qaraqalpaq soramında. Solardıń dúbirlisi shıqqan jaqqa

Elewrep shabar ediń ǵunanıńda. Bolsın dep jas iyeme kızlar ashıq, Talanttı iske saldıń óner ashıp. Arqashta alǵashqı iret tań asırıp, Muhabbat gúlin terdik biz sırlasıp. Samalǵa jallarıńdı tosar ediń, Namısqa tırısqanda yoshar ediń. Bazda óz úyirińniń iysin sezip, Kúsh bermey, bizdi alıp qashar ediń, Báygide bazda gúwlep oza koysań, Maqullap jurt qıyqıwlap azan-ǵazan, Kúnshillik tosqawılı súrniktirip, Jıǵıldıń talay iret omaqazan. Aqsańlap barıp biraz, júrip kettiń, Shańımdı qaǵıp men de turıp kettim. Awıllastıń atı ozsa kóre almaǵan,

122

Adamdaǵı tar peyil qurıp ketsin. Atlardıń omırawdan aǵıp teri,

Jurt penen shańlı jolda sonnan beri Aydasıp kiyatırmız sen ekewmiz,

Gá keyin, birewlerden gá ilgeri.

Shúw, janım, kóligim joq sennen basqa,

Jaqsı-jaman iyeń joq mennen basqa,

Hesh qanday mashinaǵa awmasbayman, Dáwlet bası malımsań, jiyren qasqa!

3

Ómirińniń mazmunı qunıń bolar. Tıń-tıńlap qulaq salsań, burınǵılar— "Ómirdi qásterleń" dep, bári birden— Zinharlap, táńirdiń kóp zarın qılar. Al sóytip qásterlesek, toyamız ba? Áshirepilep onshama ayamızda,

Nawqan qurttay pillege orap onı

Yamasa kórgizbege qoyamız ba? Bergende eki ómir—eki júrek,

Birin minip, birewin jetelerek. At tuyaǵın ayaǵan shańda qalar, Bul pıyada qalǵannan beterirek...

Házliktiń izlemedim sayamanın, Jurt penen mendaǵı jan ayamadım. Qosıqtıń qulıp asharın tabaman dep, Qanshama qálem-qaǵaz zayaladım. Buwlıǵıp tútinine sigarettiń,

Jazıw dep tún uyqımdı biykar ettim. Uluǵlap jırlayman dep zamanımdı,

Yosh minip, qıyalımdı tulpar ettim.

Hár kim ómirin ózinshe jasap keter, Bazda attay taqırǵa tusap keter.

123

"Shayba, shayba!" dep gúwlep baqırısqan, Muz ústinde xokkeyge usap keter.

Oyınnan men de bir kún quwılarman, Sóytse de jaslıq qanım suwımaǵan. Utılsa, sońǵı aydamnan úmit etken, Xokkeyshidey óńmeńlep juwıraman...

4

Ómirdiń kóbi ketip, azı qaldı, Túlki dúnya zıp berdi, tazı qaldı. Jasta bizdi kúydirgen sánemlerdiń Kempir kóylek ishinde nazı qaldı...

Jazalmay búlip atsam qosıǵımdı,

Tarsa-tars urdı birew esigimdi. "Biymezgil qonaq pa" dep shıǵıp kórsem,

Birew tur tuwǵan ayday besi kúngi. Albırap aqsha júzden qan tamadı, Júregim ash quzǵınday antaladı.

"Ápiw et, sırlı sulıw, kirin!" desem,

Sıyqırlı sáwle qusap jaltaradı.

"Joq, shayır, siz hálekke qalıp júrmen, Jaman oydıń basına barıp júrmeń. Ǵarrılıqqa kandidat bolǵanlardıń, Tapsırǵansoń, dizimin alıp júrmen...

Ǵóruǵlı jıǵılsa da jeńilmegen, Qartaydım demes eken kewil degen. Iyesi ıqqa qarap búrseńlese,

Ol ózi órge qarap sáwirlegen. Men solardıń dizimin alıp júrmen, Qartayǵanın esine salıp júrmen. Ǵarrılıqtıń demalıs baǵında da

Qızıq kóp, keshewillep qalıp júrmeń..." Dep kúlip, ol ketiwge ıńǵaylandı, Túsimpaz, bir bilewik sumǵa aylandı. Kewil qusım qaytadan qanat qomlap,

124

Házilim tez tıyılıp, shınǵa aylandı. Bekire bası tasqa urılardıń Aldında tuwlaytuǵın jini bar dım. Kópirde tesik kórgen ǵarrı attay, Arǵı júzge ótpesten turıp aldım:

"Joq, sulıw, ol baǵqa men baralmayman, Jaslıqsız Ámiwi joq Araldayman. Eremen men izińe samal bolıp,

Endi esik awzında qalalmayman. Miyrimsiz kóziń jandı jaralaǵan, Jel bolıp kóylegińe oralaman.

Kewlimde sónse jaslıq muhabbatım, Qalayınsha men shayır bolalaman? Shayır degen adamnıń kimin bilmey, At sırtınan aylandıń sırın bilmey. Gyoteniń seksendegi qosıqların Oqıyman endi saǵan tınım bermey. Jaralap shayır janın ayamay aq. Ketejaqsań artıńa qaramay aq.

Joq, Muzam, sensiz endi jasamayman..." Dep juwırdım izinen jalańayaq...

5

Sezimsiz uyqas sózden ıǵır janım,

Oylasam, qaynap keter jıǵırdanım. Baǵına jaslıǵımnıń qaytıp barsam, Baǵmanı kirgizbey tur búgin, janım. Jazarem alma aǵashı gúzde gúllep, Máwsimler nızamınan shıǵınǵanın. Jas muhabbat aldında ǵarrı shayır Dize búgip qalaysha jıǵılǵanın...

Aytıwǵa biraq bunnan arı maǵan Ruxsat biz paqırǵa darımaǵan.

"Miynet et, paxta ter!" dep qıshqırmasań, Qaraqalpaqta qosıq dep tanımaǵan.

125

Bul elde shayır kópbiz kózge túsken, Bári bir qoyan soqpaq izge túsken. Shayır óz ashıklıǵın jırlay qoysa, Ersi kórip, enapat sózge túsken. Qosıqtıń qızıl sózden zıqı shıqqan, Mendaǵı solay qaray ıǵısıppan. Paxtadan pamazıy sóz toqıp júrip, Muhabbattı jırlawdan shıǵısıppan.

Muhabbat! Bulaq bolıp aǵıl, árman! Ómirdiń shıraǵısań jaǵıp alǵan. Íshqıńda bir kúymegen adam sirá Aǵash ǵoy bar jemisin qaǵıp alǵan. Muhabbat! Hámirińe baǵınarman. Tutansań, shaqmaq bolıp shaǵılarman. Jambıldıń jasın bizge bergende de, "Jarılqa!" dep ózine tabınarman...

6

Ómirdiń kóbi ketip, azı qaldı...

Ǵılaplıq etkenlerdi jazıp aldı. "Bulqıysań, asaw dárya" dep júrgenim, Ayaǵı qayır tewip, sazı qaldı.

Mut dúnya, tegin házlik, marapat sez Joldan urıp ketipti-aw bazılardı. Para jew, qosıp jazıw, urlıq degen Báleni kómgen jerden qazıp aldı. Isenip at mingizse xalıq olarǵa, Árman barıp peylinen azıp aldı. Jalǵan abıray, aqshaǵa duzaq qurıp, Túlkiler kuwaladı tazılardı. Qápelimde "aq súyek" bola qalıp, Sirkesi suw kótermey sazıraydı. "Bólingendi bóri jer" degen sózdiń Mánisi jurt yadında mázi qaldı...

126

Biraqta xalıqqa gina taǵıp bolmas, Taw suwı teris qarap aǵıp bolmas,

Hadal miynet, sap hújdan tartqan kárwan Órley berdi leninlik joldan sarras. Adamzat úmit artqan ullı xalıq,

Ádalat imaratın qurdı xalıq. Planetanıń atınan kosmostıń ol Túńligin tuńǵısh iret túrdi barıp. Yoshlanıp sonday ullı zamanınan, Watanlas jańa dúnya adamınan, Qálem tartıw shayırǵa qanday baxıt, Jelpinip jańa báhár samalınan!

7

Ómirdiń kóbi ketip, azı kaldı, Bergeni dım kóp eken, jazıp aldı.

Ol karızdıń hámmesin ótew múshkil, Oylasam, tańlar atpay sazıp aldı. "Qıymıldaǵan kır asar" deydi biraq, Bas ayaqtı, jiyrenim, shıyraǵıraq. Kim biler aldımızda neniń barın, Úmit degen aldaǵı ayna bulaq.

Kóp benen awır júgin jeńillegen, Kóp benen kewil qusıń sáwirlegen, Tawsılar waqta ǵana ańǵaramız, Adamda eń zor baylıq ómir degen. Tınımsız gúres ushın oyatılǵan, Ómir me yamasa bul teatr ma?

Kelesi seansqa bilet alǵan Ornıńa otırıwǵa kiyatır ma? Qızıqlı telefilm seriyası, Qıyınnan qıyıstırǵan waqıyası.

Syujettiń sharıqlawı sheshilgenshe

127

Tartadı qunıqtırıp márgiyası. Taǵdir—sum rejisser ol filmge,

Tertkúlde tuwǵan qılıp erte kúnde, Qaydaǵı bir Izmirge aydap barıp, Ómirińe tochka qoyar qápelimde...

Yamasa júremiz be ele uzaq, Túnlerde otlaq jerge seni tusap.

Ássalam alasar qus, dóń basında Otırsań kózdi jumıp dana qusap! Bálkim sen bardı boljap aytajaǵıń: Qansha duz bul ómirden tata jaǵım. Eńkeygen márhamatlı ullı quyash Men ushın qansha shıǵıp, bata jaǵın?...

Raxmet, jan joldasım jiyren qasqa,

Maqtawlı kóligim joq sennen basqa. "Júrgen—dárya" desedi. Shúw, janıwar. Albawlıqtı súymes bul zaman hasla...

Mart, 1987-jıl.

JAQSÍ ADAMLAR

Jaqsı adamlarǵa jolıqqan kúni

Uyqıń pútin bolar, waqtıń xosh bolar, Kewlin kóterińki ilham-yosh bolar, Jaqsı adamlarǵa jolıqqan kúni.

Azanda avtobus bándirgisinde "Juwır, juwır!" deser seni kóriwden. Olar sóytip kútpegende egerde, Jumıstan keshigip qalar ediń sen.

Sálemlesip, basqılasıp alarsań,

Dúnyanıń kemligin tez umıtarsań.

128

Ómirdi sonshelli súyip qalarsań, Jaqsı adamlarǵa jolıqqan kúni.

Olar uytqı bolıp miynet ústinde,

Bekkem semya dúzer "kollektiv" atlı.

Olar menen jaqsı-jaman kúnińde Bólisip jegen nan paldan da tatlı.

Eger sen dúnyanı tirep tursań da, Ǵáletlik isleseń ańbay kózińe, Máselen, profkomnıń jıynalısında Ayamastan aytıp salar júzińe.

Biraq, bir kún basqa is túser bolar, Qayǵı bultı qabaǵıńnan arılmay. Seniń rabochiy namısıńdı olar Qaytpay qorǵar sonda óz hújdanınday.

Sen sonda ózińdi sudlap ishińnen, Ózińdi kerekli adam sezerseń. Seni ózińnen de jaqsı túsingen

Bul adamlar jan ber dese bererseń.

Jaqsı adamlar—bul dúnyanıń tiregi,

Hasla sen olardan burma júzińdi. Haq niyet, hadallıq tolı júregi,

Sen olarǵa qarap dúze ózińdi.

Olarǵa hár kúni jolıqsań payda, Olar kóp, ushırassań kewliń pitedi. Jumısta, ya jolda, quwanısh-qayǵıda Múshkil islerińdi ańsat etedi.

Olar hesh waqıtta seni satpaydı, Otırıspada orın qoyıp yadlaydı.

129

Tolqında qayıǵıń suwǵa batpaydı,

Jaqsı adamlarǵa jolıqqan kúni.

Ómiriń uzaq bolsın, lázzetli bolsın, Avtobustı irkip azanda hár kún, "Juwır, juwır!" desip shaqırıp tursın, Jaqsı adamlarǵa jolıqqan kúni.

Sentyabr, 1984-jıl

QANDAY JAQSÍ USÍ ZAMANDA…

Qanday jaqsı usı zamanda,

Qarasam da qaysı tamanǵa,

Bir bilimsiz adam kórmedim,

Bir aqılsız nadan kórmedim.

Kimdi kórseń bilip baratır,

Zeyni menen ilip baratır.

Birewiniń bilmegenine

Ekinshisi kúlip baratır.

Qamıs bası qılt etpese de,

Qashan dawıl boların biler.

Tóbesinen kún ketpese de,

Erteń jamǵır jawarın biler.

Dúnyanıń bar ǵalma-ǵalların

Alaqanda kórip otırar.

Aq úydegi sumlıqtıń bárin

Qara úyde-aq bilip otırar.

Qulaq salıp kórseń dım qızıq

Ot jaqpay-aq pisirip atar.

Birewlerdi atqa mingizip,

130

Birewlerdi túsirip atar.

Hár qaysında hár túrli bezben, Ólshep, baha berip atadı.

Bir aytqanı kelmegen menen, Bir aytqanı kelip atadı.

Dım jaybasar adam-aw desen,

Úlgerip júr bárine biraq. Bir kitaptı tabalmay júrseń,

Olar oqıp qoyǵan qashshan-aq.

Eynshteyn, Kurchatov bolıp, Atomdı da bólsheklep taslar. Biri-birin sharshatıp bolıp, Anekdottan kúlise baslar.

Artıq aylıq alıp atqan joq, Jetpeydi dep nalıp atqan joq.

Sondadaǵı orınlı jerde

Toy-lazımnan qalıp atqan joq.

"Dım ishpeyseń" dedi,—ishpeydi, Qonaqqa da qoymaydı shiyshe.

Dúnyanıń da izine túspeydi, Aladı tek payına tiyse.

Zań-zakondı biliwge sheber, Bunsha "yurist" shıqqan qayaqtan? Pıshıǵına "pısh" dese eger,

Iyti ala keter ayaqtan.

Jıynalısta sóylewin kórseń, Gileń sheshen kelgen be derseń.

Kewlindegin aytar waqtında. Gáp satpaydı hújdan haqqında.