Ibrayim Yusupov - Kewil kewilden suw isher

21

Umıt qaldı sınıq aynań.

Men "ketpe" dep jılap turdım. "Kerek emes bergen almań"

Dep izińnen ılaqtırdım.

At kisnegen urıqlıqtan

Bir top torǵay ushıp ketti...

Qashıp ketken sol aqshamıń Búgin yadǵa túsip ketti.

1970 j., yanvar

XOREZMGE

Tamırımızda tuwısqanlıq qanımız bar qatısqan,

Ata-baba bir nan tapsa,

birge bólip tatısqan, Xalqımız bar, bir dáryanıń

eki boyında turıp, "Assalawma aleykúm!" dep,

nasbay sorap atısqan.

1968-j.

SUW PERI

(Shımbayda ertede bolǵan hádiyse)

Paqırbay padashı iyirip malın,

Kegeyli boyında jattı dem alıp.

Quyash arqan boylı eńkeyip túste,

Shártek sańlaǵınan úńildi ishke.

Gúysep kúni menen jegen otların,

Jattı saranawlar bolıp bir qarın.

Padashınıń qulaǵına bir waqta,

Shambırlı shalındı Kegeyli jaqta.

22

Shártek tasasınan sıǵalap kórse, Suwdı shambırlatıp atır bir nárse. "Jayın ba" dep ushıp turdı ornınan, Sonda bir qızıq is kórindi oǵan:

Bir qız jalǵız ózi shomılıp atır. Qara shashı suwdıń betinde jatır.

Eti appaq eken misli porıqtay, Geyde tereńge ol boylar qorıqpay.

Geyde sıńǵırlap kelip kúledi, Geyde qayırǵa shıǵıp júredi. Suwdı shambırlatıp appaq ayaǵı, Balıqtay bılǵaqlap ketedi taǵı.

Gá jatar, uymaǵa tabanın tirep,

Dirildep tur tana múyiz kókirek...

Bir waqta qız ushıp ornınan turdı, Bir shıńǵırıp ózin aydınǵa urdı.

Állen waqta shıǵıp suwdıń astınan, Eki qollap kókiregin bastı-da, "Kiyimimdi ber!" dep jılap, albırap, Jalındı jas padashıǵa teris qarap.

Ózi jas bolsa-da biziń Paqırbay,

Tek ólip kórmegen edi-aw yapırmay! Ǵarrılar bilgendi ol biler edi,

(Hátte "nadan" dep olarǵa kúler edi).

"Suw peri kórgende qashpaw keregin,

Albırap, aqıldan saspaw keregin; Jalınsa da kiyimlerin bermewdi,

Shashınan tutıp sabap hám tergewdi.

24

Jańa ǵana keń dalanıń kóginde Sayrap turǵan edi-aw lázzetke batıp.

Shańǵa shomılıp, awnap alıp asıqpay,

Biraz waq jer tıńlap jatar edi ol. Bir waqları ılaqtırǵan asıqtay, Ál hawaǵa ózin atar edi ol.

Kóz astında qubılar qır dógerek, Keń dalanıń kórkine kóz qamasıp. Diń aspanǵa óz júregin shegelep, Shır-pır bolıp baslar edi namasın. Tuwǵan jerge hám ómirge biyikten, Hár waq ıshqı eter edi jańadan. Hátte úrkekligin umıtıp kiyik-te, Sıyqırlanıp turǵanday bul namadan.

Sıńqıldısın qoyıp móldir bulaq-ta, Selew shópler jasıl shashın jayǵanday. Pútkil álem aylanıp bir qulaqka,

Tekte torǵay dawısın tıńlap turǵanday.

Yoshlanǵanda ózin usılay umıtıp, Esi ketip kókte sayray berdi ol.

Bir waqta sel-burshaq oqlarǵa tutıp, Bálentten quldırap túsip óldi ol.

Qızǵaldaq qan jılap, juwsanlar ańqıp, Qosıqshı azası gúrsintti shóldi.

Óldi ol. Biraq-ta kosıqtıń dańqın Qol jetpes biyikke shıǵarıp óldi.

ERKEKLER

RODDOMDA

Qáwipli jarqabaqta jalǵız alısqan

25

Amazonka yańlı taban tiresip, Jańa ómir ushın ayırılıp húwshtan,

Qaharman analar jatar gúresip.

Dúnya jaralǵalı bilip-bilmegen Jańa adamlar kelgenligin xabarlap, Xorǵa salınbaǵan, úyretilmegen Náresteler baqırısar ińgalap.

Notaǵa túspey-aq bul jańa namalar

Betxovennen beter jaǵar qulaqqa. Al sırtta erkekler—saqallı balalar Óz-ara sóylesip turar bul waqta.

Kiminiń qolında túyinshik zatı, Kimi bos, kimisi termus kótergen. Biri gúl ákelgen—mádeniyatlı,

Birewler solay-aq bostan bos kelgen.

Bir yashulı bunnan óz jámáátin Shıǵarıp áketiw ushın úyine, Ákelgen jengeydiń kiyerlik zatın. Óz-ózinen shalqıp sóylep súyiner.

- Bir jola kiyimin kemis ákelip, Tońqıldatıp alǵanım bar hayaldı...— Dep ol túyinshigin jazdırıp kórip, Ulınan tasalap tekserip aldı.

Kóp biypul awızlar basqılap onı, Erkekligi tutıp gárdiyispekte. Bir jigit sigareta uslaǵan qolın Kóterip telmirip qarar áynekke.

- Uwız iyni qurır házirgi balalar...— Dep mardıyar sonda bir qaraqalpaq—

26

Tuwıp úyrengenge sonsha nesi bar!

Sheshem meni tuwǵan tandır basında-aq...

- Álbette óz basım tuwıp kórmedim,

Biraq bul jetinshi balam boladı. Tuwıw—epshil qatınlardıń ermegi, Bizdegi jeńgeń tek atıp uradı —

Dep kóz qısıp birew atar nasbayın. Oǵan ekinshisi kúledi, —Uay—boy! Isiń shataq eken tuwsa jıl sayın, Onıń qatın emes, inkubator ǵoy.

-Hayal hákis bolsa janıńnıń jawı—

Dep taltaqlap júrer bir dápeń qara.

Qatarına úsh qız... Ne degen awır! Hár saparı pisim qurıp júr, jora.

-Naqıl bar: "ne ekseń, sonı orarsań.." Dep ǵarqıldap kúler wárrik murt birew, Qara shógirmeli bir kisi oǵan

Keyir...—Durıs emes, bala, bulay dew,

Er bala basıńa shıraq jaǵa ma? Meniń satırlaǵan altı ulım bar.

Zarman arpa ishinde bir túp biydayǵa,

Bir qızalaq kóriw armanımız bar...

Ala bajıraq kóylek kiygen bir sáteń Murnın tańqıytadı buǵan tańırqap. - Usı adamlarǵa túsinbeymen men, Ne kerek sonsha ma balalı bolmaq?

Zamanagóy emes ekensiz hámmeń, Bir bilip alǵansız. "Qáne, tuw da tuw"

27

Ne qızıq kórdik dep ketesiz erteń?

Bir ul, bir qız—tamam! Podvesti chertu...

-"Shertu-mertiwińdi" qoyatur bala —

Dedi túyinshikli yashulı oǵan.—

-Keliwi kerek adam kelsin dúnyaǵa,

Tuw dep turǵan joq ǵoy olardı saǵan.

Zaman keńlik, qısınasań nesine, Bala nesibesi menen tuwılar. Óytip ketpe, inim, onsha ásige,

Bir tırnakqa zar bop júrgenler de bar".

Óńsheń erkeklerdiń ǵawırlısınan

"Mal bazarday" qızıp gúwler aynala,

Sózge aralaspay bir shette mudam

Júzi kuwarıp bir jigit oylanar.

Sigareta óshken... Qolı qaltırap, Únsiz bir noqatqa tigiler tekte. Hámme tarqassa da ketpey ol biraq,

Telmirip qaraydı jalǵız áynekke...

Ol jerde jaw menen qaytpay alısqan

Amazonka yańlı taban tiresip,

Jerdegi ómir ushın ayrılıp húwıshtan,

Qaharman analar jatar gúresip...

Bala kótergen bir jigit baradı Hayalı izinde adımlaydı jay. Qoqırayar ol, qolındaǵı balanı Hayal emes, ózi tuwıp alǵanday...

21 dekabr 1967-j

28

BALA EMIZIP OTÍRǴAN HAYALǴA

... Al sen bolsań appaq mámmeńdi Aq bópeńniń awzına saldıń-da, Bir romanǵa úńilip endi, Otırıpsań meniń aldımda.

Moyıl qara qos burım shashıń Aq ıyıqtan tómen qulaǵan, Únsiz ıshqı simfoniyasın

Sol burımlar shertkendey maǵan.

Aq kóksińdi aymalar áste,

Perzentińniń bılqıldaq qolı,

Kózin jumıp emer náreste,

Sútiń iyer tas bulaq bolıp.

Dilbarım dep qushayın desem,

Aybınaman analıǵıńnan.

Perishte bop ushayın deseń,

Jerde jetim qalarday adam.

Aq bulttı altın taq etip,

Bala emizip otırǵan kókte

Biybi Máryam4 sen bolıp ketip,

Aldıńda bas iyemen tekte.

Barlıq erkek atawlı sonda

"Kesh gúnamdı bolsa-dep—qanday",

4 Evropanıń Mnkelandjelo, Leonardo da Vinchi, Rafael sıyaqlı ullı súwretshileri bala e mizip otırǵan házireti Máryamnıń súwretin salıw arqalı analıqtıń ullılıǵın, tábiyattıń qushaǵında tuwılıp atırǵan jas ómirdi súwretlep jırlaǵan. Bul jerde usı dańqı súwretler názerde tutıladı. I. Yu.

29

Sulıwlıǵıń, pákligiń aldında

Ayaǵıńa jıǵılıp atqanday.

Basın qoyıp appaq siynege Perzent jatar. O, qanday kórkem! Rafaelge, da Vinchige-de

Usı kórinis dańq alıp bergen...

I yu l, 1 9 6 8 - j ıl Mo s k va .

SULÍWLAR HÁM SHAYÍRLAR

Gúlalshı Tábiyat shayı qonǵanda

Kásibine keyip etedimis.

Kempirinen jasırıp sonda

Sulıwlardı dóretedimis.

Soqqan zatın sıǵalap kórip, Írza bolıp kúledi eken. Sonnan keyin oǵan jan berip, Bazarına jiberedi eken.

Jáyran júris jilwa-naz benen,

Sallanısıp shıǵar sulıwlar.

Iyne kirpik, shahla kóz benen

Erkeklerdiń júregin uwlar.

Bazarshı jurt taslap sawdasın,

Gúlal dúkanına aǵadı.

Sawdalarǵa salıp saw basın,

Jigitlerdiń janı shıǵadı.

Jeńgey "altın júzik ákelip —

Ber" degenin umıtar aǵaylar.

Júz grammdı taslap jiberip,

Bir litr más bolar qaqaylar.

30

Ǵarrılardıń jaslıǵı tutıp,

Kempirine "ket" dep qutırar.

Shofer qaǵıydanı umıtıp, Qápelimde GAI-ge tutılar.

Hámeldarlar dım bilmegensip, Alıstan bayqap joldıń shamasın, Torın qurıp jatar menmensip,

Dáwletliler shashar dúnyasın.

Qart professor birden saqıysıp,

Iske salar amanat kassasın.

Donjuanlar keter aqıyısıp,

Saylap shanshıp qálem qaslısın.

Essiz Ǵárib ashıqlar shıǵıp, Bende bolar Sánem jolına. Farhad tawda taslardı jıǵıp,

Shiyrin ushın qazadı arna.

Romeolar ayamay janın, Májnún keter shólge ılaǵıp, Bahram joqlap óz Gúlandamın, Tárk etermish patshalıq taǵın...

Bayǵus Tábiyat bulardı kórip, Ózi soqqan sulıw zatına Ashıq bolıp, mumdayın erip, Órtenermish ıshqı otına.

Sondayda ol ishtegi háwiri Sırtqa shıǵıp bolǵanǵa shekem, Shayırlardıń eń bir táwirin Jılap otırıp dóretedi eken.